Bài giảng môn Ngữ văn Khối 8 - Tiết 108: Tiếng Việt: Hội thoại - Phạm Thị Thanh Tuyền

g giọng nĩi và trên nét mặt khi cười rất kịch của cơ tơi kia, tơi cúi đầu khơng đáp. Vì tơi biết rõ, nhắc đến mẹ tơi, cơ tơi chỉ cĩ ý gieo rắc vào đầu ĩc tơi những hồi nghi để tơi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tơi, một người đàn bà đã bị cái tội là gĩa chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lịng kính mến mẹ tơi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến.[] Tơi cũng cười đáp lại cơ tơi : - Khơng ! Cháu khơng muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về. Cơ tơi hỏi luơn, giọng vẫn ngọt : - Sao lại khơng vào? Mợ mày phát tài lắm,cĩ như dạo trước đâu ! Rồi hai con mắt long lanh của cơ tơi chằm chặp đưa nhìn tơi. Tơi lại im lặng cúi đầu xuống đất : lịng tơi càng thắt lại, khĩe mắt tơi đã cay cay. Cơ tơi liền vỗ vai tơi cười mà nĩi rằng : - Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ.[] Tơi cười dài trong tiếng khĩc, hỏi cơ tơi : - Sao cơ biết mợ con cĩ con ? Cơ tơi vẫn cứ tươi cười kể các chuyện cho tơi nghe. Cĩ một bà họ nội xa vào trong ấy cân gạo về bán. Bà ta một hơm đi qua chợ thấy mẹ tơi ngồi cho con bú ở bên rổ bĩng đèn.[]Cơ tơi chưa dứt câu, cổ họng tơi đã nghẹn ứ khĩc khơng ra tiếng.Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tơi là một vật như hịn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, tơi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thơi. Cơ tơi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tơi, nghiêm nghị : - Vậy mày hỏi cơ Thơng- tên người đàn bà họ nội xa kia- chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trước sau cũng phải một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi được sao ? Tỏ sự ngậm ngùi thương xĩt thầy tơi, cơ tơi chập chừng nĩi tiếp : - Mấy lại rằm tháng tám này là giỗ đầu cậu mày, mợ mày về dù sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng cịn phải cĩ họ, cĩ hàng, người ta hỏi đến chứ? ( Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu) Tiết 108: HỘI THOẠICâu 1: Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại trong đoạn trích trên đã cho là quan hệ gì? Ai ở vai trên? Ai là vai dưới?I.Vai xã hội trong hội thoại:1.Ví dụ : Đọc đoạn trích (sgk) – nhận xét:Vai trênVai dướiNgười cơ của HồngChú bé HồngTiết 108: HỘI THOẠIĐĩ gọi là quan hệ gia tộc : - Người cơ của Hồng: vai trên- Chú bé Hồng : vai dướiI.Vai xã hội trong hội thoại:1.Ví dụ : Đọc đoạn trích (sgk) – nhận xét:Câu 2: Cách xử sự của người cơ cĩ gì đáng chê trách? + Với quan hệ gia tộc: người cơ đã xử sự khơng đúng với thái độ khơngchân thành, khơng thiện chí của tình cảm ruột thịt. +Với tư cách là người lớn tuổi, vai bề trên: người cơ đã khơng cĩ thái độ đúng mực của người lớn đối với trẻ em.Thảo luận (2’): Câu 3: Tìm những chi tiết cho thấy nhân vật chú bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của mình để giữ thái độ lễ phép?tơi cúi đầu khơng đáp.tơi lại im lặng cúi đầu xuống đất.cổ họng tơi đã nghẹn ứ khĩc khơng ra tiếng Giải thích vì sao Hồng phải làm như vậy?Vì Hồng là người thuộc vai dưới, cĩ bổn phận tơn trọng người trên.	Vai xã hội là gì?	-Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại.Quan hƯ gi÷a Hång vµ bµ c«.Quan hƯ gi÷a Hång vµ em QuÕ.Quan hƯ gi÷a Hång vµ c¸c thÇy c« gi¸o ë tr­êng.Quan hƯ gi÷a Hång víi c¸c b¹n cïng líp.Quan hƯ trªn d­íi trong gia ®×nh.Quan hƯ ngang hµng trong gia ®×nh.Quan hƯ trªn d­íi trong x· héi.Quan hƯ ngang hµng trong x· héi.*X¸c ®Þnh quan hƯ vµ vai x· héi trong c¸c tr­êng hỵp sau:Cháu - ơng Dưới - trênTơi - ơngNgang hàngBà - màyTrên - dưới Xác định vai xã hội trong trường hợp sau trích tác phẩm “ Tất đèn- Ngơ Tất Tố ”1. Cháu van ơng , nhà cháu mới tỉnh được một lúc , ơng tha cho !2.Chồng tơi đau ốm , ơng khơng được phép hành hạ !3. Mày trĩi ngay chồng bà đi , bà cho mày xem !Rất đa dạng - nhiều chiều Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội nào? Quan hệ trên - dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội) Quan hệ thân – sơ (mức độ quen biết)Khi tham gia hội thoại, mỗi chúng ta cần chú ý điều gì? - Vì quan hệ xã hội vốn đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. -Khi ta tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định vai của mình để chọn cách nĩi cho phù hợp. CHÚ Ý :I. Vai x· héi trong héi tho¹i :XÐt vÝ dơ : ( SGK )Kh¸i niƯm :Héi tho¹i Vai x· héi-Quan hƯ trªn - d­íi hay ngang hµng ..(Tuú theo thø bËc, tuỉi t¸c trong gia ®×nh vµ x· héi.)Quan hƯ th©n- s¬ (Tuú thuéc vµo møc ®é quen biÕt hay th©n t×nh.)Tiết 108:3.Ghi nhí:* Vai xã hội là vị trí của người tham gia hội thoại đối với người khác trong cuộc thoại. Vai xã hội được xác định bằng các quan hệ xã hội: + Quan hệ trên – dưới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội); + Quan hệ thân – sơ (theo mức độ quen biết, thân tình)* Vì quan hệ xã hội vốn rất đa dạng nên vai xã hội của mỗi người cũng đa dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi người cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp.Mét häc sinh líp 8Ở nhà (trong gia đình)ë trưêng (ngoµi x· héi)¤ng bµCha mĐAnh chÞEmThÇy c«Anh chÞ khèi 9B¹n cïng khèiC¸c em khèi 6,7Ch¸uConEmAnh-chÞHäc trßEmB¹n bÌAnh-chÞ* C¸c mèi quan hƯ cđa vai x· héi :Vai d­íiVai trªnVai d­íiVai ngang hµng Vai trªnĐa d¹ng - nhiều chiều THỰC HÀNH : Đĩng vai mẹ - cơ giáo và con - học sinh, thực hiện 2 cuộc hội thoại ngắn trong 2 hồn cảnh sau:b/ Ở nhà.a/ Ở trường (trong lớp học)CDBA Khi hội thoại với người cĩ quan hệ ngang hàng , thân thiết ,cần cĩ thái độ ứng xử như thế nào ?Khách sáoThân mậtSuồng sảTơn trọngBCDBA Khi hội thoại với người cĩ quan hệ là bề trên ta cần cĩ thái độ ứng xử như thế nào ? Thân mậtNgưỡng mộTơn trọngAKính trọngHội thoạiVai xã hộiQuan hệ trên dưới hay ngang hàngQuan hệ thân- sơTheo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và xã hội.Tùy theo mức độ quen biết, thân tình.Vị trí của người tham gia hội thoại với người khác trong cuộc thoại :SƠ ĐỒ TĨM TẮTLuyƯn tËp“HỊCHTƯỚNG SĨ” -> TRẦN QUỐC TUẤN Bài tập1: Hãy tìm những chi tiết trong bài “Hịch tướng sĩ” thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền?II.Luyện tập:Các chi tiết thể hiện sự nghiêm khắc:“Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà khơng biết lo, thấy nước nhục mà khơng biết thẹn” “Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này ,theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủTa viết ra bài hịch này để các ngươi biết bụng ta”.Các chi tiết thể hiện sự khoan dung:I. Vai x· héi trong héi tho¹i :Héi tho¹iII. LuyƯn tËp : Bài tập 1: -Nh÷ng chi tiÕt trong bµi "HÞch t­íng sÜ " thĨ hiƯn th¸i ®é vừa nghiêm khắc vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền : + Thái độ nghiêm khắc : Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà khơng biết lo, thấy nước nhục mà khơng biết thẹn. + Thái độ khoan dung : Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này, theo lời dạy bảo của ta thì phải đạo thần chủ.Ta viết bài hịch này để các ngươi hiểu bụng ta.Tiết 108:Bài tập 2: Đọc đoạn trích trong SGK và thực hiện theo yêu cầu câu hỏi: a/Dựa vào đoạn trích và những điều đã biết về chuyện “Lão Hạc”, hãy xác định vai xã hội của 2 nhân vật tham gia cuộc hội thoại trên! Lão HạcƠng giáo2.a.Xét về điạ vị xã hội:Xét về tuổi tác* Ơng giáo : vai trên* Lão Hạc : vai dưới* Ơng giáo : vai dưới* Lão Hạc : vai trên Quan hệ nhiều chiềuII.Luyện tập:b/ Tìm những chi tiết trong lời hội thoại của nhân vật, qua lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng, vừa thân tình của nhân vật ơng giáo đối với Lão Hạc?b. * Trong cử chỉ: Ơng giáo nĩi với Lão Hạc những lời lẽ ơn tồn, thân mật nắm lấy vai lão, mời lão hút thuốc, uống nước, ăn khoai. * Trong lời lẽ: - Gọi “cụ” xưng hơ gộp: “ ơng - con mình” Thể hiện sự kính trọng người già. - Xưng “tơi”  thể hiện quan hệ bình đẳng.Bài tập 2:II.Luyện tập:2.c/ Những chi tiết nào trong lời thoại của Lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nĩi lên thái độ vừa quí trọng vừa thân tình của Lão Hạc đối với ơng giáo? - Lão Hạc gọi người đối thoại với mình là “ơng giáo” ,dùng từ “dạy” thay cho từ “nĩi” ->Thể hiện sự tơn trọng. - Xưng hơ gộp 2 người là “chúng mình”.  Thể hiện sự thân tình.c.Thể hiện sự thân tình:Bài tập 2:II.Luyện tập:d.? Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng khơng vui và sự giữ ý của Lão Hạc?2.d.-“Cười gượng”, -“cười đưa đà”. - Khéo léo từ chối việc ở lại ăn khoai, uống nước với ơng giáo. - Lão Hạc cĩ nỗi buồn và ý thức giữ khoảng cách người đối thoại. - Phù hợp với tâm trạng của Lão Hạc.II.Luyện tập:Héi tho¹iII. LuyƯn tËp:Bµi tËp t×nh huèng : H·y x¾p xÕp nh÷ng nhãm tõ sau vµo hai h×nh ¶nh d­íi ®©y cho phï hỵp víi hoµn c¶nh giao tiÕp.Sau ®ã viÕt thµnh hai ®o¹n héi tho¹i cã sư dơng nh÷ng tõ trªn1. µ,­, nhØ, nhÐ...2. V©ng, ¹, d¹, th­a...ABTiết 108:Đọc mẩu chuyện sau: Một sớm, thằng Hồng mới “nhập cư” vào xĩm tơi vắt chiếc xe đạp gần hết hơi ra tiệm sửa xe của bác hai. Nĩ hất hàm với bác hai: - Bơm cho cái bánh xe trước. Nhanh lên! Trễ học rồi.Bác hai nhìn thẳng vao mặt Hồng rồi nĩi: - Tiệm của bác hổng cĩ bơm thuê. - Vậy mượn cái bơm, tơi bơm lấy vậy. - Bơm của bác bị hư, cháu chịu khĩ dắt đến tiệm khác vậy.Vừa lúc đĩ bé Hoa nhà ở cuối ngõ cũng dắt xe đạp chạy vào vừa tíu tít chào hỏi : - Cháu chào bác hai ạ! Bác ơi! Cho cháu mượn cái bơm nhé! Chiều cháu đi học về, bác coi dùm chiếc xe cháu hổng biết sao nĩ xì hơi hồi hà.Được rồi. Nào, để bác bơm cho , cháu là con gái, biết bơm khơng mà bơm!- Cháu cảm ơn bác nhiều.? Hãy nhận xét về cách nĩi năng của hai bạn Hồng và Hoa?Trước hết xác định vai của bác hai và hai bạn Hồng và Hoa ? - Bác hai : vai trên - Hai bạn: vai dưới*Như vậy cách nĩi của Hoa phù hợp hơn vì thể hiện thái độ lễ phép.*Cịn Hồng khơng chấp nhận được vì tỏ ra ta đây , hổn láo , nĩi trống khơng. Quan hƯ trªn d­íi trong x· héi. H­íng dÉn häc sinh häc bµi: 1/Cần nắm vững vai xã hội trong từng tình huống cụ thể để cĩ cách hội thoại phù hợp. 2/Hãy vận dụng vào thực tiễn cuộc sống thường ngày để quan hệ giữa mình với mọi người tốt đẹp hơn. 3/ Chuẩn bị bài mới : Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận với các câu hỏi trong sgk.Bài học đến đây kết thúc Kính chúc quý thầy cơ luơn thành cơng trong cơng tácCác em học sinh luơn luơn học giỏi