Bài giảng môn Ngữ văn Khối 8 - Tiết 40: bài 10: Nói giảm nói tránh - Nguyễn Thị Kim Ngân

 tụi để sẵn mấy lời này, phũng khi tụi sẽ đi gặp cụ Cỏc Mỏc, cụ Lờ-nin và cỏc vị cỏch mạng đàn anh khỏc, thỡ đồng bào cả nước, đồng chớ trong đảng và bầu bạn khắp nơi điều khỏi cảm thấy đột ngột.  (Hồ Chớ Minh, Di chỳc)I. Núi giảm núi trỏnh và tỏc dụng của núi giảm núi trỏnh Tiết 40: Núi giảm núi trỏnha) đi gặp cụ Cỏc Mỏc, cụ Lờ-nin và cỏc vị cỏch mạng đàn anh khỏc VD 1(a,b,c) tránh không dùng từ “chết” mà dùng các từ ngữ có nghĩa tương đương1. V ớ dụ* Nhận xột :b. Bỏc đó đi rồi sao, Bỏc ơi !Mựa thu đang đẹp, nắng xanh trời.	 (Tố Hữu, Bỏc ơi)b) đic) chẳng cũn làm giảm phần nào nỗi đau buồn.CHẾTc. Lượng con ụng Độ đõy mà....Rừ tội nghiệp, về đến nhà thỡ bố mẹ chẳng cũn.	 (Hồ Phương, Thư nhà)I. Núi giảm núi trỏnh và tỏc dụng của núi giảm núi trỏnh Tiết 40: Núi giảm núi trỏnh VD3:a. Con dạo này lười lắm. b.Con dạo này khụng được chăm chỉ cho lắm.Núi giảm núi trỏnh là biện phỏp tu từ dựng cỏch diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, trỏnh gõy cảm giỏc quỏ đau buồn, ghờ sợ, nặng nề; trỏnh thụ tục, thiếu lịch sự.VD2: Phải bộ lại lăn vào lũng một người mẹ, ỏp mặt vào bầu sữa núng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trỏn xuống cằm, và gói rụm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ cú một dịu ờm vụ cựng. (Nguyờn Hồng, Những ngày thơ ấu) -- VD1(a,b,c) dùng cỏch núi bằng những từ ngữ cú sắc thái giảm nhẹ mức độ của sự việc để trỏnh đau buồn.1. Ví dụ: - VD2 dùng cỏch diễn đạt tế nhị để trỏnh sự thụ tục, thiếu lịch sự và gợi cảm xúc thân thương, trìu mến khi nói về mẹ.2. Ghi nhớ (SGK)- VD 3(b) dùng cỏch núi tế nhị,nhẹ nhàng để người nghe dễ tiếp thu.  Thảo luận nhóm Dựa vào ví dụ của nhóm mình, hãy cho biết người viết (nói) đã thực hiện phép nói giảm nói tránh bằng cách nào ? Đặt 1 câu theo mẫu. Nhóm IÔng cụ chết rồi. Ông cụ đã quy tiên rồi. Nhóm II Bài thơ của anh dở lắm. Bài thơ của anh chưa được hay lắm.Dùng các từ ngữ đồng nghĩaDùng cách nói phủ định từ ngữ trái nghĩa Nhóm III Anh còn kém lắm. Anh cần phải cố gắng hơn nữa. 	 Nhóm IV Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được lâu nữa đâu chị ạ. Anh ấy() thế thì không() được lâu nữa đâu chị ạ. Dùng cách nói vòngDùng cách nói trống (tỉnh lược)Tiết 40: Núi giảm núi trỏnha. Cỏc cỏch núi giảm, núi trỏnh:* Dựng từ đồng nghĩa, đặc biệt là cỏc từ Hỏn Việt* Dựng cỏch núi phủ định từ trỏi nghĩa 3. Chỳ ý* Dựng cỏch núi vũng* Núi trống (tỉnh lược)Ông cụ đã chết rồi.Ông cụ đã quy tiên rồi.Bài thơ của anh dở lắm.Bài thơ của anh chưa được hay lắm.Anh còn kém lắm. Anh cần phải cố gắng hơn nữa. Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được lâu nữa đâu chị ạ. Anh ấy() thế thì không() được lâu nữa đâu chị ạ. I. Núi giảm núi trỏnh và tỏc dụng của núi giảm núi trỏnh Tiết 40: Núi giảm núi trỏnha. Cỏc cỏch núi trỏnh:* Khuya rồi, mời bà đi nghỉ.* Cỏc tỡnh huống nờn sử dụng núi giảm núi trỏnh:b. Trường hợp sử dụng- Khi muốn trỏnh cảm giỏc đau buồn, ghờ sợ, thụ tục, thiếu lịch sự.  - Khi muốn tôn trọng người đối thoại với mỡnh (người cú quan hệ thứ bậc xó hội, tuổi tỏc cao hơn)  - Khi muốn nhận xột một cỏch tế nhị, lịch sự, cú văn hoỏ để người nghe dễ tiếp thu ý kiến gúp ý  *Bài thơ của anh chưa được hay lắm 3. Chỳ ý*VD mục 1,2(SGK)Cháu bé đã bớt đi ngoài chưa?I. Núi giảm núi trỏnh và tỏc dụng của núi giảm núi trỏnh Tiết 40: Núi giảm núi trỏnha. Cỏc cỏch núi trỏnh:* Cỏc tỡnh huống nờn sử dụng núi giảm núi trỏnh:b. Trường hợp sử dụng:* Tỡnh huống khụng nờn sử dụng núi giảm núi trỏnh: * Trong một cuộc họp lớp kiểm điểm bạn Hải hay đi học muộn, bạn Lan núi: “Từ nay cậu khụng được đi học muộn nữa vỡ như vậy khụng những ảnh hưởng đến việc rốn luyện đạo đức của bản thõn cậu mà cũn ảnh hưởng đến phong trào thi đua của lớp”. Bạn Trinh cho rằng Lan núi như vậy là quỏ gay gắt, chỉ nờn nhắc nhở bạn Hải :”Cậu nờn đi học đỳng giờ”. Em đồng tỡnh với ý kiến nào? Vỡ sao?3. Chỳ ý	Thảo luận: Những tình huống giao tiếp như thế nào thì không nên sử dụng cách nói giảm nói tránh?* Trong khi nhận xột về những nhược điểm của cỏc bạn với cụ giỏo chủ nhiệm, bạn lớp trưởng chỉ nêu như sau:”Tuần qua, một số bạn đi học khụng được đỳng giờ lắm” Nói như vậy có nên khụng? Vỡ sao?I. Núi giảm núi trỏnh và tỏc dụng của núi giảm núi trỏnh Tiết 40: Núi giảm núi trỏnha. Cỏc cỏch núi trỏnh:* Cỏc tỡnh huống nờn sử dụng núi giảm núi trỏnh:b. Trường hợp sử dụng:* Tỡnh huống khụng nờn sử dụng núi giảm núi trỏnh:- Khi cần phờ bỡnh nghiờm khắc, núi thẳng, núi đỳng mức độ sự thật.- Khi cần thụng tin chớnh xỏc, trung thực3. Chỳ ý * Trong một cuộc họp lớp kiểm điểm bạn Hải hay đi học muộn, bạn Lan núi: “Từ nay cậu khụng được đi học muộn nữa vỡ như vậy khụng những ảnh hưởng đến việc rốn luyện đạo đức của bản thõn cậu mà cũn ảnh hưởng đến phong trào thi đua của lớp”. Bạn Trinh cho rằng Lan núi như vậy là quỏ gay gắt, chỉ nờn nhắc nhở bạn Hải :”Cậu nờn đi học đỳng giờ”. Em đồng tỡnh với ý kiến nào? Vỡ sao?* Trong khi nhận xột về những nhược điểm của cỏc bạn với cụ giỏo chủ nhiệm, bạn lớp trưởng chỉ nêu như sau:”Tuần qua, một số bạn đi học khụng được đỳng giờ lắm” Nói như vậy có nên khụng? Vỡ sao?I. Núi giảm núi trỏnh và tỏc dụng của núi giảm núi trỏnh Tiết 40: Núi giảm núi trỏnha. Cỏc cỏch núi trỏnh:* Cỏc tỡnh huống nờn sử dụng núi giảm núi trỏnh:b. Trường hợp sử dụng:* Cỏc tỡnh huống khụng nờn sử dụng núi giảm núi trỏnh:3. Chỳ ýII. Luyện tập:Sử dụng nói giảm nói tránh phù hợp sẽ vừa tạo cho con người có phong cách nói năng đúng mực, có văn hoá nhã nhặn, lịch sự trong giao tiếp, vừa thể hiên sự quan tâm, tôn trọng của người nói với người nghe.Bài tập:1(SGK):A / Khuya rồi, mời bà..........................B / Cha mẹ em..........................từ ngày em cũn rất bộ, em về ở với bà ngoại.C / Đõy là lớp học cho trẻ em.....................D / Mẹ đó ..................rồi, nờn chỳ ý giữ gỡn sức khoẻ.E / Cha nú mất, mẹ nú......................, nờn chỳ nú rất thương nú.đi nghỉchia tay nhaukhiếm thịcú tuổiđi bước nữaTiết 40: Núi giảm núi trỏnhII. Luyện tập:I. Núi giảm núi trỏnh và tỏc dụng của núi giảm núi trỏnh Điền cỏc từ ngữ núi giảm núi trỏnh cho sau đõy vào chỗ trống: đi nghỉ, khiếm thị, chia tay nhau, cú tuổi, đi bước nữa.a1/ /Anh phải hoà nhó vớớ bạn bố!b1/Anh ra khỏi phũng tụi ngay!c1/Xin đừng hỳt thuốc trong phũng học!c2/Cấm hỳt thuốc trong phũng học!d1/Nú núi như thế là thiếu thiện chớ.d2/ Nú núi như thế là ỏc ý.e1/ Hụm qua em hỗn với anh, em xin anh thứ lỗi.e2/ Hụm qua em cú lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi.a2/ Anh nờn hoà nhó với bạn bố!b2/Anh khụng nờn ở đõy nữa!Bài tập2(SGK):Trong mỗi cặp cõu dưới đõy, cõu nào cú sử dụng cỏch núi giảm núi trỏnh?Tiết 40: Núi giảm núi trỏnhI. Núi giảm núi trỏnh và tỏc dụng của núi giảm núi trỏnh II. Luyện tập:- Hóy quan sỏt tranh minh hoạ trờn màn hỡnh và dựng phộp núi giảm núi trỏnh để diễn đạt lại cỏc cõu trong những tỡnh huống sau và cho biết ở mỗi tỡnh huống đú, em đó sử dụng cỏch núi giảm núi trỏnh nào?BÀI TẬP BỔ SUNG 1Anh cỳt ra khỏi nhà tụi ngay!Anh khụng nờn ở đõy nữa!TèNH HuỐNG 1 .Núi giảm núi trỏnh bằng cỏch phủ định cỏch núi trỏi nghĩaBệnh tỡnh con ụng nặng lắm chắc sắp chết rồi!Bệnh tỡnh con ụng chắc chẳng cũn được bao lõu nữa.TèNH HUỐNG 2.Núi giảm núi trỏnh bằng cỏch núi trống, núi vũngTrụng những đứa trẻ mự thật đỏng thương .Trụng những đứa trẻ khiếm thị thật đỏng thương.TèNH HUỐNG 3.Núi giảm núi trỏnh bằng cỏch dựng từ Hỏn Việt đồng nghĩaBài văn này bạn Lan làm quỏ dở!Bài văn này bạn Lan làm chưa đạt yờu cầu.TèNH HUỐNG 4.Núi giảm núi trỏnh bằng cỏch phủ định . Hãy phân tích cái hay của việc sử dụng phép nói giảm nói tránh trong đoạn trích sau :“Hôm sau, lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão bảo ngay: Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ !” (Nam Cao – Lão Hạc)BÀI TẬP BỔ SUNG 2Cậu Vàngbị giếtđi đờiGâycảm giác ghê sợ với người nghe. Tránh gây cảm giác ghê sợ với người nghe.Hàm ý xót xa, luyến tiếc và đượm chút mỉa maiDùng từ ngữ đồng nghĩa* Lưu ý	Để cảm thụ được cái hay( giá trị nghệ thuật) của cách nói giảm nói tránh trong tác phẩm văn học cần : Đặt nó trong hoàn cảnh giao tiếp cụ thể (quan hệ thứ bậc xã hội, tuổi tác, tâm trạng của người nói, người nghe...) Xét xem trong văn bản tác giả đã tạo ra phép nói giảm nói tránh bằng từ ngữ nào, bằng cách nào. Đối chiếu với những cách nói thông thường có thể dùng trong trường hợp giao tiếp đó để thấy được tác dụng của cách diễn đạt này và dụng ý của tác giảViết đoạn hội thoại (3-5 câu) trong đó có sử dụng phép nói giảm nói tránh.Bài tập Bổ sung 3Củng cố Nói giảm nói tránhCác cách nói giảm nói tránhCảm nhận giá trị nghệ thuật và vận dụng nói giảm nói tránhNói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránhHƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ- Hoàn thiện các BT (SGK) +BT bổ sung vào vở. Sưu tầm một số cõu thơ cõu văn cú sử dụng phộp núi giảm núi trỏnh. - Học bài chu đáo. Chuẩn bị tốt cho bài kiểm tra ngữ văn (Tiết 41)BÀI TẬP BỔ SUNG 2a. Đõy là ngụi trường của những trẻ em tàn tật.b. Cỏc chiến sĩ đó chết để bảo vệ quờ hương.c. Kiến thức toỏn của em cũn kộm lắm!d. Bỏc sỹ phỏp y đang mổ xỏc chết.Đõy là ngụi trường của những trẻ em khuyết tật.Cỏc chiến sĩ đó hy sinh để bảo vệ quờ hương. Kiến thức toỏn của em cũn chưa tốt, cần cố gắng hơn.. Bỏc sỹ phỏp y đang phẫu thuật tử thi. Hóy chuyển cỏc cỏch diễn đạt sau đõy thành cỏch diễn đạt có sử dụng núi giảm núi trỏnh?BÀI TẬP về nhàPhân tích cái hay của việc sử dụng phép nói giảm nói tránh trong đoạn trích sau :a / Con người đỏng kớnh ấy bõy giờ cũng theo gút Binh Tư để cú ăn ư?b / Lóo Hạc ơi! Lóo hóy yờn lũng mà nhắm mắt!( Lóo Hạc, Nam Cao)â/ Theo gút Binh Tư: Đõy là cõu núi của ụng giỏo khi đang hiểu nhầm về lóo Hạc : lóo Hạc cũng bị tha hoỏ, cũng định làm nghề ăn trộm như Binh Tư nhưng vỡ là người cú học lại rất yờu quý lóo Hạc nờn ụng giỏo đó núi trỏnh đi sự thật. (núi trống)b / Nhắm mắt: Tỏc giả dựng từ ngữ này để núi về cỏi chết của lóo Hạc. ễng giỏo núi như vậy để trỏnh cảm giỏc đau buồn và cũng để mong cho lóo Hạc ra đi được thanh thản. .(dựng từ đồng nghĩa)Gợi ýa / Con người đỏng kớnh ấy bõy giờ cũng theo gút Binh Tư để cú ăn ư? b/ Lóo Hạc ơi! Lóo hóy yờn lũng mà nhắm mắt!Chỳc cỏc em cú tiết học vui, bổ ớch và lý thỳ.Viết đoạn hội thoại , trong đó có sử dụng phép nói giảm nói tránh.Bài tập về nhà