Bài giảng môn Ngữ văn Khối 8 - Tiết 40: Tiếng Việt Nói giảm nói tránh - Trần Thị Nhài

NhiÖt liÖt chµo mõng c¸c thÇy c« gi¸o vÒ dù tiÕt häc !M«n Ng÷ v¨n - líp 8Gi¸o viªn thùc hiÖn: TrÇn ThÞ NHµiKiÓm tra bµi còThế nào là nói quá? Cho ví dụ về nói quá?Nãi qu¸ lµ biÖn ph¸p tu tõ phãng ®¹i møc ®é, quy m«, tÝnh chÊt cña sù vËt, hiÖn t­îng ®­îc miªu t¶ ®Ó nhÊn m¹nh , g©y Ên t­îng, t¨ng søc biÓu c¶m. 	Nãi qu¸ cã thÓ ®­îc dïng trong c¸c lÜnh vùc nµo sau ®©y?A . Thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao.B . V¨n th¬ tr÷ t×nh.C . V¨n th¬ ch©m biÕm, hµi h­íc.D . Trong ®êi sèng th­êng ngµy.xxxxNãi qu¸ cã thÓ ®­îc dïng trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc trªn.Lêi nãi ch¼ng mÊt tiÒn mua,Lùa lêi mµ nãi cho võa lßng nhau.Em hiÓu, “lùa lêi” lµ g× ?“Võa lßng nhau” lµ nh­ thÕ nµo ?Ng÷ v¨n 8 - TiÕt 40		Nãi gi¶m nãi tr¸nhBµi 10VD1:a. Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, đồng chí trong đảng và bầu bạn khắp nơi điều khỏi cảm thấy đột ngột.  (Hồ Chí Minh, Di chúc)A/ I.ý thuyÕtI/ Nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh Tiết 40: Nói giảm nói tránha) đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác VD 1(a,b,c) tr¸nh kh«ng dïng tõ “chÕt” mµ dïng c¸c tõ ng÷ cã nghĩa t­¬ng ®­¬ng1. Kh¶o s¸t ng÷ liÖub. Bác đã đi rồi sao, Bác ơi !Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời.	 (Tố Hữu, Bác ơi)b) đic) chẳng còn làm giảm phần nào nỗi đau buồn.CHẾTc. Lượng con ông Độ đây mà....Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn.	 (Hồ Phương, Thư nhà)I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh Tiết 40: Nói giảm nói tránh VD3:a. Con dạo này lười lắm.b.Con dạo này không được chăm chỉ cho lắm.Nói giảm nói tránh là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề; tránh thô tục, thiếu lịch sự.VD2: Phải bé lại lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một dịu êm vô cùng. (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu) -- VD1 (a,b,c) dïng cách nói bằng những từ ngữ giảm nhẹ mức độ của sự việc để tránh đau buồn.1. Kh¶o s¸t ng÷ liÖu - VD2 dïng cách diễn đạt tế nhị để tránh sự thô tục, thiếu lịch sự.2. Ghi nhớ (SGK)- VD3 (b) dïng cách nói tế nhị, nhẹ nhàng để người nghe dễ tiếp thu.  Th¶o luËn nhãm Dùa vµo vÝ dô cña nhãm m×nh, h·y cho biÕt ng­êi viÕt (nãi) ®· thùc hiÖn phÐp nãi gi¶m nãi tr¸nh b»ng c¸ch nµo ? §Æt 1 c©u theo mÉu. Nhãm I¤ng cô chÕt råi. ¤ng cô ®· quy tiªn råi. Nhãm II Bµi th¬ cña anh dë l¾m. Bµi th¬ cña anh ch­a ®­îc hay l¾m.Dïng c¸c tõ ng÷ ®ång nghÜaDïng c¸ch nãi phñ ®Þnh tõ ng÷ tr¸i nghÜa Nhãm III Anh cßn kÐm l¾m. Anh cÇn ph¶i cè g¾ng h¬n n÷a. 	 Nhãm IV Anh Êy bÞ th­¬ng nÆng thÕ th× kh«ng sèng ®­îc l©u n÷a ®©u chÞ ¹. Anh Êy () thÕ th× kh«ng () ®­îc l©u n÷a ®©u chÞ ¹. Dïng c¸ch nãi vßngDïng c¸ch nãi trèng (tØnh l­îc)Tiết 40: Nói giảm nói tránha. Các cách nói giảm, nói tránh:* Dùng từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt* Dùng cách nói phủ định từ trái nghĩa 3. Chú ý* Dùng cách nói vòng* Nói trống (tỉnh lược)¤ng cô ®· chÕt råi.¤ng cô ®· quy tiªn råi.Bµi th¬ cña anh dë l¾m.Bµi th¬ cña anh ch­a ®­îc hay l¾m.Anh cßn kÐm l¾m. Anh cÇn ph¶i cè g¾ng h¬n n÷a. Anh Êy bÞ th­¬ng nÆng thÕ th× kh«ng sèng ®­îc l©u n÷a ®©u chÞ ¹. Anh Êy () thÕ th× kh«ng () ®­îc l©u n÷a ®©u chÞ ¹. I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh Tiết 40: Nói giảm nói tránha. Các cách nói tránh:* Khuya rồi, mời bà đi nghỉ.* Các tình huống nên sử dụng nói giảm nói tránh:b. Tr­êng hîp sö dông- Khi muốn tránh cảm giác đau buồn, ghê sợ, thô tục, thiếu lịch sự.  - Khi muốn t«n träng người đối thoại với mình (người có quan hệ thứ bậc xã hội, tuổi tác cao hơn)  - Khi muốn nhận xét một cách tế nhị, lịch sự, có văn hoá để người nghe dễ tiếp thu ý kiÕn góp ý  *Bài thơ của anh chưa được hay lắm 3. Chú ý*VD mục 1,2(SGK)Ch¸u bÐ ®· bít ®i ngoµi ch­a?I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh Tiết 40: Nói giảm nói tránha. Các cách nói tránh:* Các tình huống nên sử dụng nói giảm nói tránh:b. Trường hợp sử dụng:* Tình huống không nên sử dụng nói giảm nói tránh: * Trong một cuộc họp lớp kiểm điểm bạn Hải hay đi học muộn, bạn Lan nói: “Từ nay cậu không được đi học muộn nữa vì như vậy không những ảnh hưởng đến việc rèn luyện đạo đức của bản thân cậu mà còn ảnh hưởng đến phong trào thi đua của lớp”. Bạn Trinh cho rằng Lan nói như vậy là quá gay gắt, chỉ nên nhắc nhở bạn Hải :”Cậu nên đi học đúng giờ”. Em đồng tình với ý kiến nào? Vì sao?3. Chú ý	Th¶o luËn: Nh÷ng t×nh huèng giao tiÕp nh­ thÕ nµo th× kh«ng nªn sö dông c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh?* Trong khi nhận xét về những nhược điểm của các bạn víi cô giáo chủ nhiệm, bạn lớp trưởng chØ nªu như sau:”Tuần qua, một số bạn đi học không được đúng giờ lắm” Nãi nh­ vËy cã nªn không? Vì sao?I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh Tiết 40: Nói giảm nói tránha. Các cách nói tránh:* Các tình huống nên sử dụng nói giảm nói tránh:b. Trường hợp sử dụng:* Tình huống không nên sử dụng nói giảm nói tránh:- Khi cần phê bình nghiêm khắc, nói thẳng, nói đúng mức độ sự thật.- Khi cần thông tin chính xác, trung thực3. Chú ý * Trong một cuộc họp lớp kiểm điểm bạn Hải hay đi học muộn, bạn Lan nói: “Từ nay cậu không được đi học muộn nữa vì như vậy không những ảnh hưởng đến việc rèn luyện đạo đức của bản thân cậu mà còn ảnh hưởng đến phong trào thi đua của lớp”. Bạn Trinh cho rằng Lan nói như vậy là quá gay gắt, chỉ nên nhắc nhở bạn Hải :”Cậu nên đi học đúng giờ”. Em đồng tình với ý kiến nào? Vì sao?* Trong khi nhận xét về những nhược điểm của các bạn víi cô giáo chủ nhiệm, bạn lớp trưởng chØ nªu như sau:”Tuần qua, một số bạn đi học không được đúng giờ lắm” Nãi nh­ vËy cã nªn không? Vì sao?I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh Tiết 40: Nói giảm nói tránha. Các cách nói tránh:* Các tình huống nên sử dụng nói giảm nói tránh:b. Trường hợp sử dụng:* Các tình huống không nên sử dụng nói giảm nói tránh:3. Chú ýB/ Luyện tập:Sö dông nãi gi¶m nãi tr¸nh phï hîp sÏ võa t¹o cho con ng­êi cã phong c¸ch nãi n¨ng ®óng mùc, cã v¨n ho¸ nh· nhÆn, lÞch sù trong giao tiÕp, võa thÓ hiªn sù quan t©m, t«n träng cña ng­êi nãi víi ng­êi nghe.Bài tập:1(SGK):A / Khuya rồi, mời bà..........................B / Cha mẹ em..........................từ ngày em còn rất bé, em về ở với bà ngoại.C / Đây là lớp học cho trẻ em.....................D / Mẹ đã ..................rồi, nên chú ý giữ gìn sức khoẻ.E / Cha nó mất, mẹ nó......................, nên chú nó rất thương nó.đi nghỉchia tay nhaukhiếm thịcó tuổiđi bước nữaTiết 40: Nói giảm nói tránhII. Luyện tập:I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh Điền các từ ngữ nói giảm nói tránh cho sau đây vào chỗ trống: đi nghỉ, khiếm thị, chia tay nhau, có tuổi, đi bước nữa.a1/ /Anh phải hoà nhã vớí bạn bè!b1/Anh ra khỏi phòng tôi ngay!c1/Xin đừng hút thuốc trong phòng học!c2/Cấm hút thuốc trong phòng học!d1/Nó nói như thế là thiếu thiện chí.d2/ Nó nói như thế là ác ý.e1/ Hôm qua em hỗn với anh, em xin anh thứ lỗi.e2/ Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi.a2/ Anh nên hoà nhã với bạn bè!b2/Anh không nên ở đây nữa!Bài tập2(SGK):Trong mỗi cặp câu dưới đây, câu nào có sử dụng cách nói giảm nói tránh?Tiết 40: Nói giảm nói tránhI. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh II. Luyện tập:- Hãy quan sát tranh minh hoạ trên màn hình và dùng phép nói giảm nói tránh để diễn đạt lại các câu trong những tình huống sau và cho biết ở mỗi tình huống đó, em đã sử dụng cách nói giảm nói tránh nào?BÀI TẬP BỔ SUNG 1Anh cút ra khỏi nhà tôi ngay!Anh không nên ở đây nữa!TÌNH HuỐNG 1 .Nói giảm nói tránh bằng cách phủ định cách nói trái nghĩaBệnh tình con ông nặng lắm chắc sắp chết rồi!Bệnh tình con ông chắc chẳng còn được bao lâu nữa.TÌNH HUỐNG 2.Nói giảm nói tránh bằng cách nói trống, nói vòngTrông những đứa trẻ mù thật đáng thương .Trông những đứa trẻ khiếm thị thật đáng thương.TÌNH HUỐNG 3.Nói giảm nói tránh bằng cách dùng từ Hán Việt đồng nghĩaBài văn này bạn Lan làm quá dở!Bài văn này bạn Lan làm chưa đạt yêu cầu.TÌNH HUỐNG 4.Nói giảm nói tránh bằng cách phủ định . H·y ph©n tÝch c¸i hay cña viÖc sö dông phÐp nãi gi¶m nãi tr¸nh trong ®o¹n trÝch sau :“H«m sau, l·o H¹c sang nhµ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¶o ngay: CËu Vµng ®i ®êi råi «ng gi¸o ¹ !” (Nam Cao – L·o H¹c)BÀI TẬP BỔ SUNG 2CËu VµngbÞ giÕt®i ®êiG©y c¶m gi¸c ghª sî víi ng­êi nghe. Tr¸nh g©y c¶m gi¸c ghª sî víi ng­êi nghe.Hµm ý xãt xa, luyÕn tiÕc vµ ®­îm chót mØa maiDïng tõ ng÷ ®ång nghÜa* L­u ý	§Ó c¶m thô ®­îc c¸i hay( gi¸ trÞ nghÖ thuËt) cña c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh trong t¸c phÈm v¨n häc cÇn : §Æt nã trong hoµn c¶nh giao tiÕp cô thÓ (quan hÖ thø bËc x· héi, tuæi t¸c, t©m tr¹ng cña ng­êi nãi, ng­êi nghe...) XÐt xem trong v¨n b¶n t¸c gi¶ ®· t¹o ra phÐp nãi gi¶m nãi tr¸nh b»ng tõ ng÷ nµo, b»ng c¸ch nµo. §èi chiÕu víi nh÷ng c¸ch nãi th«ng th­êng cã thÓ dïng trong tr­êng hîp giao tiÕp ®ã ®Ó thÊy ®­îc t¸c dông cña c¸ch diÔn ®¹t nµy vµ dông ý cña t¸c gi¶4. Cñng cè Nãi gi¶m nãi tr¸nhC¸c c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nhC¶m nhËn gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ vËn dông nãi gi¶m nãi tr¸nhNãi gi¶m nãi tr¸nh vµ t¸c dông cña nãi gi¶m nãi tr¸nh5. HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ- Hoµn thiÖn c¸c BT (SGK) +BT bæ sung vào vë. Sưu tầm một số câu thơ câu văn có sử dụng phép nói giảm nói tránh. - Học bài chu ®¸o. Chuẩn bị tốt cho bài kiểm tra ng÷ văn (TiÕt 41)Chúc các em có tiết học vui, bổ ích và lý thú.