Bài giảng môn Ngữ văn Khối 8 - Tiết 50: Dấu ngoặc đơn và Dấu hai chấm - Phạm Minh Khánh

TẬP THỂ LỚP 8Chaøo möøng quyù thaày coâÑeán döï tieát hoäi giaûngBoä moân: NGÖÕ VAÊNNaêm hoïc: 2009 - 2010GV: Phạm Minh Khánh TRAÂN TROÏNG KÍNH CHAØOK i ể m t r a b à i c ũKiÓm tra bµi còThế nào là câu ghép?Câu ghép là những câu do hai hoặc nhiều cụm C –V không bao chứa nhau tạo thành. Mỗi cụmC – V này được gọi là một vế câu.Bài 13: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấmI - Dấu ngoặc đơn1/ Ví dụ a / Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. ( Nguyễn Ái Quốc , Thuế máu )b / Gọi là kênh Ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loài còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏiớt ăn rất ngon). (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)c / Lí Bạch (701- 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu ThanhLiên cư sĩ , quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyệnXương Long thuộc Miên Châu ( Tứ Xuyên). ( Ngữ văn 7, tập một ) Dấu ngoặc đơn trong ví dụ a dùng để làm gì?a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc)Dấu ngoặc đơn trong ví dụ b dùng để làm gì?b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loài còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)Nhóm 1; 3Nhóm 2; 5Nhóm 4; 6Dấu ngoặc đơn trong ví dụ c dùng để làm gì?c. Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). (Ngữ văn 7, tập 1)Cụm từ giải thích “họ” là ai.Dấu ngoặc đơn trong ví dụ a dùng để làm gì?Phần thuyết minh đặc điểm con ba khía.Dấu ngoặc đơn trong ví dụ b dùng để làm gì?Phần bổ sung năm sinh, năm mất của Lí Bạch.Dấu ngoặc đơn trong ví dụ c dùng để làm gì? - Ý nghĩa không thay đổi.- Vì phần trong dấu ngoặc đơn chỉ là thông tin phụ. Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý ngĩa cơ bản của những đoạn trích trên có thay đổi không? Vì sao?Ví dụPhần nào trong các câu sau có thể có thể cho vào trong dấu ngoặc đơn? Tại sao?a. Đen, lớp trưởng lớp 8, có một giọng hát rất tuyệt vời.b. Mùa xuân, mùa đầu tiên trong một năm, cây cối xanh tươi mát mắt.Có thể cho vào trong dấu ngoặc đơn các phần nằm giữa hai dấu phẩy vì đó chỉ là các phần có tác dụng giải thích thêm.2. Ghi nhớ: (SGK)Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm).Qua các ví dụ trên, em hãy cho biết công dụng của dấu ngoặc đơn?II/ Dấu hai chấm1/ Ví dụa/ Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhàanh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang . . . ( Tô Hoài , Dế Mèn phiêu lưu kí )b/ Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu : “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! ( Thép Mới , Cây tre Việt Nam )c/ Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chungquanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. ( Thanh Tịnh, Tôi đi học) Nhóm 1; 3Dấu hai chấm trong ví dụ a dùng để làm gì?a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)Nhóm 2; 5Dấu hai chấm trong ví dụ b dùng để làm gì?b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất! (Thép Mới, Cây tre Việt Nam)Nhóm 4; 6Dấu hai chấm trong ví dụ c dùng để làm gì?c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)a. Báo trước lời thoại của Dế Mèn.Dấu hai chấm trong ví dụ a dùng để làm gì?b. Báo trước có phần trích dẫn lời người xưa.Dấu hai chấm trong ví dụ b dùng để làm gì?c. Báo trước phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của “tôi”.Dấu hai chấm trong ví dụ c dùng để làm gì?Chú ý- Trong lời thoại: đi kèm với dấu gạch ngang (-).- Trong lời dẫn trực tiếp: đi kèm với dấu ngoặc kép (“”).Khi dùng dấu hai chấm trong lời thoại và lời dẫn trực tiếp cần chú ý điều gì?Ví dụThêm dấu hai chấm vào câu sau sao cho đúng với ý định của người viết:Nam khoe với tôi rằng “Hôm qua nó được điểm 10”.Nam khoe với tôi rằng: “Hôm qua nó được điểm 10”.2. Ghi nhớ: (SGK)Dấu hai chấm dùng để:- Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó;- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).Từ tìm hiểu các ví dụ trên, em hãy cho biết dấu hai chấm dùng để làm gì?III. Luyện tập Đáp ána. Đánh dấu phần giải thích.b. Đánh dấu phần thuyết minh.c. Đánh dấu phần bổ sung.Bài tập 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích sau:a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. (Ngữ văn 7, tập 1) b) Chiều dài của cầu là 2290 m (kể cả phần cầu với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn). (Thúy Lan, Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử)c) Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu, ) thích hợp. (Ngữ văn 7, tập 1)III. Luyện tập Đáp ána. Báo trước phần giải thích.b. Báo trước lời thoại.c. Báo trước phần thuyết minh.Bài tập 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:a) Nhưng họ thách nặng quá : nguyên tiền mặt phải mất một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao, Lão Hạc) b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh; ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang họa vào mình đấy. (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)c) Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc, (Vũ Tú Nam, Biển đẹp)III. Luyện tập Đáp ána. Cách viết thứ nhất không bỏ được vì phần sau dấu hai chấm là thông tin cơ bản.b. Cách viết thứ hai có thể bỏ được vì phần trong ngoặc đơn trả lời cho câu hỏi: hai bộ phận nào?Bài tập 4Củng cố & Dặ dò