Bài giảng môn Sinh học Khối 11 - Bài 26: Cảm ứng ở động vật

BÀI 26: CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
NỘI DUNG 
Khái niệm cảm ứng ở động vật 
 1) Khái niệm 
 2) Đặc điểm cảm ứng ở động vật 
 3) Cung phản xạ 
II. Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh 
III. Cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh 
 Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới 
 Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
Chim sẻ xù lông giữ ấm cơ thể 
Trời lạnh mèo nằm co mình lại 
Cảm ứng ở động vật là gì ? 
Cảm ứng ở động vật là phản ứng của động vật đối với kích thích . 
 1) Khái niệm 
I. Khái niệm cảm ứng ở động vật 
Cây hướng về phía ánh sáng 
Cảm ứng ở động vật khác gì so với cảm ứng ở thực vật? 
Cảm ứng ở thực vật biểu hiện bằng hướng động hoặc ứng động và diễn ra với tốc độ chậm. 
- Cảm ứng ở động vật xảy ra nhanh . 
- Mức độ , hình thức và tính chính xác của phản ứng tuỳ thuộc vào mức độ tổ chức thần kinh . 
 2) Đặc điểm cảm ứng ở động vật 
I. Khái niệm cảm ứng ở động vật 
 3) Cung phản xạ 
I. Khái niệm cảm ứng ở động vật 
Phản xạ là gì ? Cung phản xạ gồm những bộ phận nào ? 
Ở động vật có tổ chức thần kinh , dạng điển hình của cảm ứng là gì ? 
Phản xạ là phản ứng của cơ thể trước tác nhân kích thích của môi trường , có sự tham gia của hệ thần kinh . 
Cung phản xạ gồm các bộ phận : 
 Bộ phận tiếp nhận kích thích ( thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm ). 
 Đường dẫn truyền vào ( đường cảm giác ). 
 Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin để quyết định hình thức và mức độ phản ứng ( hệ thần kinh ). 
 Đường dẫn truyền ra ( đường vận động ). 
- Bộ phận thực hiện phản ứng ( cơ , tuyến ). 
Hãy chỉ ra các thành phần của cung phản xạ tham gia vào phản xạ rụt nhanh tay lại khi chạm vào gai nhọn . 
( Gai nhọn ) 
SƠ ĐỒ MỘT CUNG PHẢN XẠ 
( Gai nhọn ) 
Bộ phận tiếp nhận kích thích 
Tác nhân kích thích 
Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin 
Bộ phận thực hiện phản ứng 
Cơ đùi ếch đã cắt rời khỏi cơ thể , khi ta kích thích thì cơ đùi này vẫn co. Sự co cơ đùi ếch trong trường hợp này có phải là phản xạ không ? Vì sao ? 
Nhóm 1 + 2 
Nhóm 5+6 
Nhóm 
 3 + 4 
Nhóm 
 7+ 8 
Hãy thảo luận nhóm và hoàn thành phiếu học tập 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có đối xứng hai bên 
Nhận xét 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Đặc điểm tổ chức thần kinh 
Hình thức phản ứng 
Ưu – nhược điểm 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Đặc điểm tổ chức thần kinh 
Chưa có tổ chức thần kinh 
Hình thức phản ứng 
Co rút chất nguyên sinh 
Ưu – nhược điểm 
Phản ứng chậm , thiếu chính xác 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Đặc điểm tổ chức thần kinh 
Hình thức phản ứng 
Ưu – nhược điểm 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Đặc điểm tổ chức thần kinh 
Cấu tạo thần kinh dạng lưới . 
Các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể và liên hệ với nhau qua các sợi thần kinh , tạo thành mạng lưới tế bào thần kinh . 
Các sợi thần kinh liên hệ với tế bào cảm giác và tế bào cơ . 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Hình thức phản ứng 
Phản ứng toàn thân 
Ưu – nhược điểm 
Tiêu tốn năng lượng , thiếu chính xác 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Đặc điểm tổ chức thần kinh 
Hình thức phản ứng 
Ưu – nhược điểm 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Đặc điểm tổ chức thần kinh 
Cấu tạo dạng chuỗi hạch : 
- Các TBTK tập trung thành các hạch thần kinh . 
Các hạch nối với nhau bởi các sợi thần kinh . 
Mỗi hạch TK là một trung tâm điều khiển một vùng xác định của cơ thể . 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Hình thức phản ứng 
Phản ứng theo vùng 
Ưu – nhược điểm 
Ít tiêu tốn năng lượng , phản ứng chính xác 
II. Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh 
Trùng đế giày bơi tới chổ có nhiều oxi 
Trùng biến hình thu chân giả để tránh ánh sáng chói 
II. Cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh 
Hãy cho biết con thuỷ tức sẽ phản ứng như thế nào khi ta dùng một chiếc kim nhọn châm vào thân nó 
Kim nhọn 
 1) Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới 
Khi dùng một chiếc kim nhọn châm vào thuỷ tức , con thuỷ tức sẽ co toàn thân lại để tránh kích thích . 
Kim châm 
Tế bào cảm giác 
Mạng lưới thần kinh 
Tế bào mô bì cơ 
Toàn bộ cơ thể thuỷ tức co lại 
Phản ứng của thuỷ tức có phải là phản xạ không ? Vì sao ? 
II. Cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh 
 2) Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
Hình 26.2 . Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch  A – Giun dẹp ; B – Đỉa ; C – Côn trùng 
A 
C 
B 
Tại sao hệ thần kinh dạng chuỗi hạch có thể trả lời cục bộ (co một chân ) khi bị kích thích ? 
Mỗi hạch là một trung tâm điều khiển một vùng xác định . 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Đặc điểm tổ chức thần kinh 
Chưa có tổ chức thần kinh 
Cấu tạo thần kinh dạng lưới . 
Các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể và liên hệ với nhau qua các sợi thần kinh , tạo thành mạng lưới tế bào thần kinh . 
Các sợi thần kinh liên hệ với tế bào cảm giác và tế bào cơ . 
Cấu tạo dạng chuỗi hạch : 
- Các TBTK tập trung thành các hạch thần kinh . 
Các hạch nối với nhau bởi các sợi thần kinh . 
Mỗi hạch TK là một trung tâm điều khiển một vùng xác định của cơ thể . 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang 
Động vật có cơ thể đối xứng hai bên 
Hình thức phản ứng 
Co rút chất nguyên sinh 
Phản ứng toàn thân 
Phản ứng theo vùng 
Ưu – nhược điểm 
Phản ứng chậm , thiếu chính xác 
Tiêu tốn năng lượng , thiếu chính xác 
Ít tiêu tốn năng lượng , phản ứng chính xác 
Đánh dấu X vào ô cho ý không đúng về ưu điểm của hệ thần kinh dạng chuỗi hạch 
A – Nhờ có hạch thần kinh nên số lượng tế bào thần kinh của động vật tăng lên . 
B – Do các tế bào thần kinh trong hạch nằm gần nhau và hình thành nhiều mối liên hệ với nhau nên khả năng phối hợp hoạt động giữa chúng được tăng cường . 
C – Nhờ các hạch thần kinh liên hệ với nhau nên khi kích thích nhẹ tại một điểm thì gây ra phản ứng toàn thân và tiêu tốn nhiều năng lượng . 
D – Do mỗi hạch thần kinh điều khiển một vùng xác định trên cơ thể nên động vật phản ứng chính xác hơn . 
X 
1) Phản xạ của động vật có hệ thần kinh dạng lưới khi bị kích thích là: 
Di chuyển đi chổ khác 
Co toàn bộ cơ thể 
Duỗi thẳng cơ thể 
Co ở phần cơ thể bị kích thích 
2) Hệ thần kinh của giun dẹp có: 
Hạch đầu , hạch bụng 
Hạch ngực , hạch bụng 
Hạch đầu , hạch thân 
Hạch đầu , hạch ngực 
CHÚC CÁC EM HỌC TẬP TỐT!