Bài giảng Nghĩa hàm ẩn - Nguyễn Thị Mỹ Hương

Nghĩa hàm ẩnNguyễn Thị Mỹ HươngTHPT Ngô QuyềnVí dụ 1Biết con đang nấu cơm, bà mẹ hỏi rằng :”Nấu cơm hay nấu cháo đấy?”Nghĩa tường minh : hỏi sự việc nấu cơm hay nấu cháoCó ý chê con nấu cơm quá nhiều nướcĐiều bà mẹ muốn nói là nghĩa hàm ẩn của phát ngônVí dụ 2Thấy con gái đi chơi về muộn, mẹ hỏi: “Mấy giờ rồi con?”Nghĩa tường minh : hỏi giờ Dựa vào tình huống  ý mẹ :Sao đến giờ này mới về ?Trách con ham chơi , về trễTừ 2 ví dụ trên, em hãy cho biết nghĩa hàm ẩn khác với nghĩa tường minh về cách thức thể hiện và cách thức lãnh hội như thế nào?I. Khái niệmNghĩa hàm ẩn là nghĩa không lộ ra ngay trên câu chữ mà là nghĩa được suy ra từ nghĩa tường minh bởi một căn cứ nào đấy.Căn cứ đó là tình huống phát ngôn, cách thức sử dụng mẫu câu, từ ngữ và qui tắc suy nghĩ hợp logic.Phát ngôn 1 : Goethe là người ngớ ngẩnPhát ngôn 2 : Ông mới đích thực là người ngớ ngẩnTôi không nhường đường cho một người ngớ ngẩnCòn tôi thì xin nhường!II. Phân tích nghĩa hàm ẩnTình huống phát ngôn :Thời gian, không gian trao đổiĐề tài trao đổi và diễn tiến của sự trao đổiHai phía nói-ngheVD : Em tưởng nước giếng sâu Em nối sợi gầu dàiAi ngờ giếng cạnTiếc hoài sợi dây	(Ca dao)VD :Hà đên chơi nhà Quang. Hôm ấy thời tiết rất nóng, Hà hỏi :”Bộ nhà cậu cúp điện à?” 1. Em tưởng 	, Emnước giếngsâunốisợi gầudài2. Ai ngờ 	 Tiếc hoàigiếngcạnsợi dâysâusắcĐáp lạiMối tìnhThắm thiếtTình yêuTình cảmHờihợtTình emII. Phân tích nghĩa hàm ẩnTình huống phát ngôn :	Các tình huống cụ thể có khả năng có nghĩa hàm ẩn :Cố ý nói ra ngoài đề tàiLảng tránh trả lời trực tiếp câu hỏiBiết nhưng vẫn hỏi khác điCách thức sử dụng câu chữ và qui tắc suy nghĩ hợp logica. “A không hơn gì B” :VD1 : Long học không hơn gì Thảob. “A không kém gì B” :VD2 : Phú hát không kém gì NhânNghĩa tường minhNghĩa hàm ẩnVD1So sánh tương đương về học lựcĐánh giá Long thấp hơn ThảoVD2So sánh tương đương về khả năng hátĐánh giá Phú hát hay hơn NhânCách thức sử dụng câu chữ và qui tắc suy nghĩ hợp logicc. “A nhưng B” :VD1 : “Ngôi nhà ấy xa nhưng tiện đường”Nghĩa tường minh : “xa” đối lập “tiện đường”Nghĩa hàm ẩn : nhấn mạnh vế sau (ưng “tiện đường” hơn “xa”)	VD2 : “Ngôi nhà ấy tiện đường nhưng xa”Nghĩa tường minh : “xa” đối lập “tiện đường”Nghĩa hàm ẩn : nhấn mạnh vế sau (chê “xa” hơn là ưng “tiện đường”)d. “A thì B” : A chỉ điều kiện, B chỉ kết quảVD : Nam mà chăm học thì không đến nỗi thi trượtNghĩa hàm ẩn : Nam thi trượt vì lười họcNói vậy chứ không phải vậy !!!Luyện tậpPhân tích nghĩa hàm ẩn trong các phát ngôn sau đây :1. Nhà em cách bốn ngọn đồiCách ba con suối, cách đôi cánh rừng Nhà em xa cách quá chừngEm van anh đấy, xin đừng yêu em. (“Xa cách” - Nguyễn Bính)Luyện tập2. Bao giờ rau diếp làm đìnhGỗ lim thái ghém thì mình lấy ta (Ca dao)3. Nếu 2+2 = 4 thì anh vô tội	Nếu anh vô tội thì chạch đẻ ngọn đaCủng cốThế nào là nghĩa hàm ẩn ? Nêu các căn cứ để suy ra được nghĩa hàm ẩn?Bài tập về nhàPhân tích nghĩa hàm ẩn trong các phát ngôn sau đây:Xin nước lạnh (SGK trang 81)Nhiều anh trai làng thấy cô có sắc lại có vốn, muốn hỏi cô làm vợ để được cưới cả cô lẫn cái vốn của cô 	(Nam Cao) Bao giờ chạch đẻ ngọn đaSáo đẻ dưới nước thì ta lấy mình	(Ca dao)