Bài giảng Ngữ văn Khối 8 - Câu phủ định - Trường THCS Long Vĩnh

ời câu hỏi.a) Nam đi Huế. b) Nam không đi Huế.c) Nam chưa đi Huế.d) Nam chẳng đi Huế. khôngchưachẳngHỏi: Các câu (b), (c), (d) có đặc điểm hình thức gì khác so với câu (a)?Hỏi: Những câu (b), (c), (d) có gì khác với câu (a) về chức năng?Các từ không, chẳng, chưa, là những từ ngữ phủ định và những câu chứa từ ngữ phủ định được gọi là câu phủ định.Trả lời: Câu (a) khẳng định việc Nam đi Huế là có diễn ra. Các câu (b), (c), (d) dùng để phủ định lại việc đó, tức là việc Nam đi Huế là không diễn ra.2. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.Thầy sờ vòi bảo:Tưởng con voi như thế nào, hóa ra nó sun sun như con đĩa.Thầy sờ ngà bảo: không phải, nó chần chẫn như cái đòn càn.Thầy sờ tai bảo: Đâu có ! Nó bè bè như cái quạt thóc. 	Đâu cókhông phảiHỏi: Trong đoạn trích trên, những câu nào có chứa từ ngữ phủ định?Hỏi: Qua phân tích trên, em thấy mấy ông thầy bói xem voi dùng những câu có từ ngữ phủ định để làm gì? (Để phản bác một ý kiến, nhận định của người đối thoại hay để thông báo, xác nhận một sự vật, tính chất quan hệ nào đó?Lưu ý: Trong mục 1, nội dung bị phủ định được thể hiện rõ trong các câu (b), (c), (d), trong hai câu phủ định ở mục 2, không có phần biểu thị nội dung bị phủ định.Hỏi: Theo các em, nội dung bị phủ định trong hai câu phủ định ở mục 2 được thể hiện ở chỗ nào trong đoạn trích?- Nội dung bị phủ định trong câu phủ định thứ nhất được thể hiện trong câu nói của ông thầy bói sờ vòi: Tưởng con voi như thế nào, hóa ra nó sun sun như con đĩa.- Nội dung bị phủ định trong câu phủ định thứ hai được thể hiện trong cả câu nói của ông thầy bói sờ vòi: Tưởng con voi như thế nào, hóa ra nó sun sun như con đĩa và ông thầy bói sờ ngà: nó chần chẫn như cái đòn càn.Hỏi: Đoạn trích trên được trích từ văn bản nào? Thuộc thể loại truyện gì?(Thầy bói xem voi)Hai câu phủ định trên nhằm để phản bác một ý kiến, một nhận định của người đối thoại, vì vậy được gọi là câu phủ định bác bỏ. Một em hãy hệ thống lại nội dung bài học hôm nay bằng cách trả lời câu hỏi gợi ý như sau:- Ngoài những từ ngữ phủ định trên, em còn biết thêm những từ ngữ phủ định nào khác?Ngoài các từ phủ định trên, còn có các từ phủ định : chả, chẳng phải, đâu có phải, . . .- Câu phủ định được dùng để làm gì? Thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó (câu phủ định miêu tả). Phản bác một ý kiến, một nhận định (câu phủ định bác bỏ). Một em hãy đứng dậy đọc to ghi nhớ.Ghi nhớ Về đặc điểm hình thức: Câu phủ định là câu có những từ ngữ phủ định như: Không, chẳng, chả, chưa, không phải (là), chẳng phải (là), đâu có phải (là), đâu (có), . . . Về chức năng, câu phủ định dùng để: - Thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó (câu phủ định miêu tả). - Phản bác một ý kiến, một nhận định (câu phủ định bác bỏ).Bµi tËp 1: Trong nh÷ng c©u sau ®©y, c©u nµo lµ c©u phñ 	®Þnh b¸c bá? V× sao?TÊt c¶ quan chøc nhµ n­íc vµo buæi s¸ng ngµy khai tr­êng ®Òu chia nhau ®Õn dù lÔ khai gi¶ng ë kh¾p c¸c tr­êng häc lín nhá. B»ng hµnh ®éng ®ã, hä muèn cam kÕt r»ng, kh«ng cã ­u tiªn nµo lín h¬n ­u tiªn gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ cho t­¬ng lai. 	 ( Theo LÝ Lan, Cæng tr­êng më ra ) T«i an ñi l·o: - Cô cø t­ëng thÕ ®Êy chø nã ch¶ hiÓu g× ®©u! V¶ l¹i ai nu«i chã mµ ch¶ b¸n hay giÕt thÞt! Ta giÕt nã chÝnh lµ ho¸ kiÕp cho nã ®Êy, ho¸ kiÕp ®Ó cho nã lµm kiÕp kh¸c. 	 ( Nam Cao, L·o H¹c ) c) Kh«ng, chóng con kh«ng ®ãi n÷a ®©u. Hai ®øa ¨n hÕt ngÇn kia cñ khoai th× no mßng bông ra råi cßn ®ãi g× n÷a. 	 ( Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn)Hai câu phủ định: Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chả hiểu gì đâu! Và Không, chúng con không đói đâu! Là hai câu phủ định bác bỏ vì nó phản bác một ý kiến, nhận định trước đó. Cụ thể:Câu: “Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chả hiểu gì đâu! “ là câu ông giáo dùng để “phản bác” lại suy nghĩ của lão Hạc ( Cái giống nó cũng khôn! Nó cứ làm in như nó trách tôi; nó kêu ư ử, nhìn tôi, như muốn bảo tôi rằng: “A ! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế à?” . Thì ra tôi già bằng này tuổi đầu rồi mà còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó! ).Câu: “Không, chúng con không đói đâu!” là câu cái Tí muốn làm thay đổi ( “phản bác”) điều mà mẹ nó đang nghĩ: Mấy đứa con đang đói quá.Lưu ý: Câu phủ định trong câu (a) và câu phủ định thứ hai trong câu (b) (Vả lại ai nuôi chó mà chả bán hay giết thịt!) là hai câu phủ định miêu tả. Còn câu thứ hai trong câu (c) (Hai đứa ăn hết ngần kia củ khoai thì no mòng bụng ra rồi còn đói gì nữa.) cũng có ý nghĩa bác bỏ, nhưng không phải là câu phủ định, vì không có từ ngữ phủ định.Bµi tËp 2: §äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái.C©u chuyÖn cã lÏ chØ lµ mét c©u chuyÖn hoang ®­êng, song kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã ý nghÜa. 	( Hoµi Thanh, ý nghÜa v¨n ch­¬ng )b) Th¸ng t¸m, hång ngäc ®á, hång h¹c vµng, kh«ng ai kh«ng tõng ¨n trong TÕt Trung thu, ¨n nã nh­ ¨n c¶ mïa thu vµo lßng vµo d¹. 	( B¨ng S¬n, Qu¶ th¬m )c) Tõng qua thêi th¬ Êu ë Hµ Néi, ai ch¼ng cã mét lÇn nghÓn cæ nh×n lªn t¸n l¸ cao vót mµ ng¾m nghÝa mét c¸ch ­íc ao chïm sÊu non xanh hay thÝch thó chia nhau nhÊm nh¸p mãn sÊu dÇm b¸n tr­íc cæng tr­êng. 	 ( T¹ ViÖt Anh, C©y sÊu Hµ Néi )Hỏi: Những câu trên có phải là câu phủ định không? Vì sao?Trả lời: Cả ba câu (a), (b), (c) đều là câu phủ định vì đều có từ phủ định như không trong (a), (b) và chẳng trong (c).Hỏi: Những câu trên có ý nghĩa phủ định không? Vì sao?Trả lời: Những câu trên không có ý nghĩa phủ định mà mang ý nghĩa khẳng định vì: Khi một từ phủ định kết hợp với một từ phủ định khác hoặc một từ nghi vấn thì ý nghĩa cả câu phủ định sẽ là khẳng định. Hãy đặt những câu không có từ ngữ phủ định mà có ý nghĩa tương đương với những câu trên. So sánh những câu mới đặt với những câu trên đây và cho biết có phải ý nghĩa của chúng hoàn toàn giống nhau không?Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song không phải là không có ý nghĩa. b) Tháng tám, hồng ngọc đỏ, hồng hạc vàng, không ai không từng ăn trong Tết Trung thu, ăn nó như ăn cả mùa thu vào lòng vào dạ. c) Từng qua thời thơ ấu ở Hà Nội, ai chẳng có một lần nghển cổ nhìn lên tán lá cao vút mà ngắm nghía một cách ước ao chùm sấu non xanh hay thích thú chia nhau nhấm nháp món sấu dầm bán trước cổng trường. Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song có ý nghĩa. Tháng tám, hồng ngọc đỏ, hồng hạc vàng, ai cũng từng ăn trong Tết Trung thu, ăn nó như ăn cả mùa thu vào lòng vào dạ.Từng qua thời thơ ấu ở Hà Nội, ai cũng có một lần nghển cổ nhìn lên tán lá cao vút mà ngắm nghía một cách ước ao chùm sấu non xanh hay thích thú chia nhau nhấm nháp món sấu dầm bán trước cổng trường. So sánh các câu mới đặt với các câu phủ định trên, ta thấy các câu phủ định thể hiện ý nghĩa khẳng định làm cho ý khẳng định được nhấn mạnh hơn các câu khẳng định. Chẳng hạn để phản bác lại câu “ Câu chuyện ấy không có ý nghĩa” thì thường dùng câu có hình thức phủ định “Câu chuyện ấy không phải là không có ý nghĩa” , chứ ít khi dùng câu khẳng định “Câu chuyện ấy có ý nghĩa”.Bài tập 3: Xét câu văn sau và trả lời câu hỏi.Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp.( Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)Hỏi: Nếu Tô Hoài thay từ phủ định không bằng chưa thì nhà văn phải viết lại câu này như thế nào? Nghĩa của câu có thay đổi không? Câu nào phù hợp với câu chuyện hơn? vì sao?Trả lời:  Nếu thay không bằng chưa, câu văn phải viết lại: “Choắt chưa dậy được, nằm thoi thóp.”. Lưu ý : Bỏ từ nữa vì câu “Choắt chưa dậy được nữa, nằm thoi thóp.” là câu sai.	  Khi thay không bằng chưa thì ý nghĩa của câu cũng thay đổi vì: chưa biểu thị ý phủ định tại thời điểm đó không có nhưng sau thời điểm đó có thể có, còn không cũng biểu thị ý phủ định đối với điều nhất định nhưng không có hàm ý về sau có thể có (tức về sau cũng không có). Trong câu chuyện Dế choắt sau khi bị chị Cốc mổ đã nằm thoi thóp, không bao giờ dậy nữa và chết. Vì vậy câu văn của Tô Hoài thích hợp với mạch của câu chuyện hơn.Bµi tËp 4: C¸c c©u sau ®©y cã ph¶i lµ c©u phñ ®Þnh kh«ng? Nh÷ng c©u nµy dïng ®Ó lµm g×? §Æt c©u cã ý nghÜa t­¬ng ®­¬ng.a) §Ñp g× mµ ®Ñp!b) Lµm g× cã chuyÖn ®ã!c) Bµi th¬ nµy mµ hay µ?d)Cô t­ëng t«i sung s­íng h¬n ch¨ng? ( Nam Cao, L·o H¹c ) Ph¶n b¸c ý kiÕn cho lµ ®Ñp. Dïng ®Ó ph¶n b¸c mét th«ng b¸o. Ph¶n b¸c ý kiÕn cho mét bµi th¬ nµo ®ã hay. Ph¶n b¸c ®iÒu mµ l·o H¹c nghÜ. C©u cã nghÜa t­¬ng ®­¬ng: Kh«ng ®Ñp. Kh«ng ph¶i lµ c©u phñ ®Þnh Kh«ng ph¶i lµ c©u phñ ®Þnh §Æt c©u: Kh«ng cã chuyÖn ®ã. Kh«ng ph¶i lµ c©u phñ ®Þnh§Æt c©u: Bµi th¬ nµy kh«ng hay. Kh«ng ph¶i lµ c©u phñ ®Þnh §Æt c©u:T«i còng ch¼ng sung s­íng g×.Bµi tËp tr¾c nghiÖm.	Khoanh trßn vµo ®Çu c©u tr¶ lêi ®óng nhất trong nh÷ng c©u sau:C©u 1: C©u phñ ®Þnh lµ g×? 	 	A. Lµ c©u dïng ®Ó t¶ hoÆc kÓ mét sù viÖc nµo ®ã. 	B. lµ c©u nªu th¾c m¾c cÇn ®­îc gi¶i ®¸p. 	C. Lµ c©u sö dông c¸c tõ ng÷ phñ ®Þnh, dïng ®Ó th«ng b¸o, x¸c nhËn mét sù viÖc ... nµo ®ã hoÆc ph¶n b¸c mét ý kiÕn. 	D. Lµ c©u th«ng b¸o, x¸c nhËn sù tån t¹i cña sù vËt, sù viÖc. C©u 2: C¸c c©u phñ ®Þnh sau lµ c©u phñ ®Þnh miªu t¶ hay c©u phñ ®Þnh b¸c bá? 	– Trêi kh«ng rÐt l¾m. 	– Tr¨ng ch­a lÆn. 	A. C©u phñ ®Þnh miªu t¶. B. C©u phñ ®Þnh b¸c bá. C©u 3: VÒ h×nh thøc hai c©u d­íi ®©y lµ c©u phñ ®Þnh hay c©u kh¼ng ®Þnh? 	a) Em häc sinh nµy kh«ng ph¶i lµ kh«ng th«ng minh. 	 	b) Kh«ng ph¶i lµ t«i kh«ng hiÓu anh. 	A. C©u phñ ®Þnh. B. C©u kh¼ng ®Þnh.Chuẩn bị ở nhà theo các yêu cầu sau:- Về nhà học bài, nắm vững đặc điểm hình thức và các chức năng của câu phủ định. - Xem lại các ví dụ, các bài tập về câu phủ định. Làm tiếp bài tập 5 và 6 trang 54 SGK.-Soạn bài: Chương trình địa phương (phần Tập làm văn)	+ Tự tìm hiểu, điều tra, nghiên cứu một di tích, thắng cảnh ở Trà Vinh để chuẩn bị viết bài thuyết minh giới thiệu một di tích, danh lam thắng cảnh địa phương.	+ Lưu ý: Tham khảo thêm các tài liệu để viết thành bài thuyết minh, các số liệu phải đáng tin cậy.  Em vận dụng bài học hôm nay như thế nào trong cuộc sống cũng như trong học tập của bản thân?Cảm ơn quý thầy cô, các em học sinh đã về dự tiết hội giảng hôm nay. Tôi thay mặt đơn vị trường THCS Long Vĩnh gởi đến quý thầy cô, các em học sinh lời cảm ơn, lời chúc sức khoẻ và một năm mới an khang thịnh vượng, vạn sự như ý.