Bài giảng Ngữ văn Khối 8 - Tiết 50 Dấu câu: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

 phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm).- Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì nghĩa cơ bản của các đoạn trích vẫn không thay đổi vì phần trong dấu ngoặc đơn là phần chú thích nhằm cung cấp thêm thông tin, chứ nó không thuộc phần nghĩa cơ bản.* Ghi nhớ 1/ 134.* Lưu ý 1: Tr­êng hîp ®Æc biÖt dÊu ngoÆc ®¬n cã thÓ dïng víi c¶ dÊu chÊm hái vµ dÊu chÊm than ®Ó tá ý võa hoµi nghi võa mØa mai.Bµi tËp 1/ 135: Gi¶i thÝch c«ng dông cña dÊu ngoÆc ®¬n trong ®o¹n trÝch sau.a, Qua c¸c côm tõ “tiÖt nhiªn”(râ rµng, døt kho¸t nh­ thÕ, kh«ng thÓ kh¸c), “®Þnh phËn t¹i thiªn th­” (®Þnh phËn t¹i s¸ch trêi), “hµnh khan thñ b¹i h­” (ch¾c ch¾n sÏ nhËn lÊy thÊt b¹i), h·y nhËn xÐt vÒ giäng ®iÖu cña bµi th¬.(Ng÷ v¨n 7 tËp 1)b, ChiÒu dµi cña cÇu lµ 2290m (kÓ c¶ phÇn cÇu dÉn víi chÝn nhÞp dµi vµ m­êi nhÞp ng¾n).(Thuý Lan, cÇu Long - Biªn Chøng nh©n lÞch sö)c, §Ó v¨n b¶n cã tÝnh liªn kÕt, ng­êi viÕt (ng­êi nãi) ph¶i lµm cho néi dung cña c¸c c©u, c¸c ®o¹n thèng nhÊt vµ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, ®ång thêi ph¶i biÕt kÕt nèi c¸c c©u, c¸c ®o¹n ®ã b»ng nh÷ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ (tõ, c©u) thÝch hîp.(Ng÷ v¨n 7 tËp 1)-> §¸nh dÊu phÇn gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c côm tõ tiÖt nhiªn, ®Þnh phËn t¹i thiªn th­, hµnh khan thñ b¹i h­.-> §¸nh dÊu phÇn thuyÕt minh nh»m gióp ng­êi ®äc hiÓu râ trong 2290m chiÒu dµi cña cÇu cã tÝnh c¶ phÇn cÇu dÉn.-> DÊu ngoÆc ®¬n ë vÞ trÝ thø nhÊt ®¸nh dÊu phÇn bæ sung này có quan hệ lựa chọn. - DÊu ngoÆc ®¬n ë vÞ trÝ thø 2 ®¸nh dÊu phÇn thuyÕt minh ®Ó lµm râ nh÷ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ lµ g×?TIẾT 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤMI/ Bài học:* Xét ví dụ II (SGK, trang 135)1. DẤU NGOẶC ĐƠN:2. DẤU HAI CHẤM: Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:	 - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.	 Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: 	 - Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... 	 (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) Đánh dấu lời đối thoại (Dế Mèn Dế Choắt)b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.	Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! 	 (Thép Mới, Cây tre Việt Nam) Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (Thép Mới dẫn lại lời của người xưa)c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. 	 (Thanh Tịnh, Tôi đi học) Đánh dấu phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả trong ngày đầu tiên đi học.a, Råi DÕ Cho¾t loanh quanh, b¨n kho¨n. T«i ph¶i b¶o: §­îc, chó m×nh cø nãi th¼ng thõng ra nµo.DÕ Cho¾t nh×n t«i mµ r»ng: Anh ®· th­¬ng em nh­ thÕ th× hay lµ anh ®µo gióp cho em mét c¸i ng¸ch sang bªn nhµ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nµo ®Õn b¾t n¹t th× em ch¹y sang (T« Hoµi, DÕ MÌn phiªu l­u kÝ)b, Nh­ tre mäc th¼ng, con ng­êi kh«ng chÞu khuÊt. Ng­êi x­a cã c©u: “Tróc dÉu ch¸y, ®èt ngay vÉn th¼ng”. Tre lµ th¼ng th¾n, bÊt khuÊt! (ThÐp míi, C©y tre ViÖt Nam)c, Con ®­êng nµy t«i ®· quen ®i l¹i l¾m lÇn, nh­ng lÇn nµy tù nhiªn thÊy l¹. C¶nh vËt chung quanh t«i ®Òu thay ®æi, v× chÝnh lßng t«i ®ang cã sù thay ®æi lín: h«m nay t«i ®i häc. 	 (Thanh TÞnh, T«i ®i häc)=> Dïng ®Ó b¸o tr­íc lêi ®èi tho¹i( cña DÕ MÌn nãi víi dÕ Cho¾t vµ cña DÕ Cho¾t nãi víi DÕ MÌn).=> Dïng ®Ó ®¸nh dÊu lêi dÉn trùc tiÕp( ThÐp Míi dÉn l¹i lêi cña ng­êi x­a).=>Dïng ®Ó ®¸nh dÊu phÇn gi¶i thÝch lÝ do thay ®æi t©m tr¹ng cña nh©n vËt t«i trong ngµy ®Çu tiªn ®i häc.TIẾT 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤMI/ Bài học:* Xét ví dụ II (SGK, trang 135)1. DẤU NGOẶC ĐƠN:2. DẤU HAI CHẤM:* Nhận xét: a) Đánh dấu lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).b) Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp( dùng với dấu ngoặc kép) c) Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh.* Ghi nhớ 2/ 135.Dấu hai chấm dùng để:Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó.Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).Ghi nhớ: §äc vµ nhËn xÐt vÒ c¸ch diÔn ®¹t trong vÝ dô sau:- KÝnh göi thÇy hiÖu tr­ëng tr­êng THCS Cao Minh. Tªn em lµ Ph¹m V¨n A.- Häc sinh líp 8A.L­u ý 2: Trong v¨n b¶n hµnh chÝnh, dÊu hai chÊm ®­îc dïng gÇn nh­ b¾t buéc sau c¸c ®Ò môc: KÝnh göi:..Tªn t«i lµ:.Sinh ngµy:TIẾT 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤMI/ Bài học:* Xét ví dụ II (SGK, trang 135)1. DẤU NGOẶC ĐƠN:2. DẤU HAI CHẤM:* Nhận xét: a) Đánh dấu lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).b) Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp( dùng với dấu ngoặc kép) c) Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh.* Ghi nhớ 2/ 135.* Lưu ý 2: Trong v¨n b¶n hµnh chÝnh, dÊu hai chÊm ®­îc dïng gÇn nh­ b¾t buéc sau c¸c ®Ò môc: KÝnh göi :.. Tªn t«i lµ :.II. LUYỆN TẬP:Bài tập 2/ 136. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:a) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao, Lão Hạc)=> Đánh dấu (báo trước) phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá.b) T«i kh«ng ngê DÕ Cho¾t nãi víi t«i mét c©u nh­ thÕ nµy:- Th«i, t«i èm yÕu qu¸ råi, chÕt còng ®­îc. Nh­ng tr­íc khi nh¾m m¾t, t«i khuyªn anh: ë ®êi mµ cã thãi hung h¨ng, bËy b¹, cã ãc mµ kh«ng biÕt nghÜ, sím muén råi còng mang v¹ vµo m×nh ®Êy. (Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí)=> Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại (Dế Choắt nói với Dế Mèn) và phần thuyết minh nội dung Dế Choắt khuyên Dế Mèn.c) Råi mét ngµy m­a rµo. M­a gi¨ng gi¨ng bèn phÝa. Cã qu·ng n¾ng xuyªn xuèng biÓn, ãng ¸nh ®ñ mµu: xanh l¸ m¹, tÝm phít, hång, xanh biÕc=> Đánh dấu (báo trước) phần thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào. (Vò Tó Nam – BiÓn ®Ñp)Bài tập 3/ 136. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ? Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm,tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử.	 	 (Đăng Thai Mai) => Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích. Nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh bằng.-> Mục đích tác giả dùng dấu hai chấm là để nhấn mạnh.Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và động nước. Quan sát và trả lời:Phong Nha gồm hai bộ phận (Động khô và động nước). -> Có thể thay thế được nhưng phần trong dấu ngoặc đơn chỉ có tác dụng kèm thêm chứ không thuộc phần nghĩa cơ bản.4 Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ? Nếu viết lại là Phong Nha: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao?Phong Nha gồm: Động khô và động nước.Phong Nha gồm (Động khô và động nước). -> Không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn, vì vế “Động khô và động nước” không thể coi là phần chú thích.*L­u ý: ChØ trong nh÷ng tr­êng hîp bá phÇn do dÊu hai chÊm ®¸nh dÊu mµ phÇn cßn l¹i vÉn cã sù hoµn chØnh vÒ nghÜa th× dÊu hai chÊm míi cã thÓ ®­îc thay b»ng dÊu ngoÆc ®¬n.Bài 5/ 137. Một học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau: Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ: - Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại.? Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai ? Vì sao ?? Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không ?5 -> Bạn đó chép sai. Dấu ngoặc đơn bao giờ cũng được dùng thành cặp. -> Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn là một bộ phận của câu, gọi là phần phụ giải thích.... Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa. (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại .)BÀI VIẾT THAM KHẢO Chưa bao giờ vấn đề dân số và kế hoạch hóa gia đình lại trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhân loại như bây giờ. Sự bùng nổ dân số đã kéo theo nhiều hệ lụy: nghèo đói, lạc hậu, kinh tế chậm phát triển, giáo dục không được đầu tư Nếu con người không nhanh chóng kiểm soát tỉ lệ sinh thì chẳng bao lâu nữa (theo Thái An trong bài “Bài toán dân số”): “ mỗi con người trên trái đất này chỉ còn diện tích một hạt thóc”. Và hạn chế gia tăng dân số là con đường tồn tại của chính loài người.Tiết 50-Tiếng Việt: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm I. DẤU NGOẶC ĐƠN. Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm).II. DẤU HAI CHẤM.Dấu hai chấm dùng để : - Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó;- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀBài cũ: Học thuộc lòng công dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấmLàm bài tập còn lại.Bài mới: Chuẩn bị bài: ĐỀ VĂN THUYẾT MINH VÀ CÁCH LÀM BÀI VĂN THUYẾT MINH. Đọc kĩ và xác định các đối tượng trong 12 đề văn thuyết minh. Đọc bài văn mẫu thuyết minh: XE ĐẠP+ phân đoạn: mở bài, thân bài, kết bàiTổ 1, 4: cho biết nội dung phần mở bài, kết bàiTổ 2, 3: cho biết nội dung phần thân bài.Chúc mừng ngày nhà giáo Việt NamChúc quý thầy cô hạnh phúc; các em chăm ngoan học giỏiHƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀBài cũ: Học thuộc lòng công dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấmLàm bài tập còn lại.Bài mới: Chuẩn bị bài: ĐỀ VĂN THUYẾT MINH VÀ CÁCH LÀM BÀI VĂN THUYẾT MINH. Đọc kĩ và xác định các đối tượng trong 12 đề văn thuyết minh. Đọc bài văn mẫu thuyết minh: XE ĐẠP+ phân đoạn: mở bài, thân bài, kết bàiTổ 1, 4: cho biết nội dung phần mở bài, kết bàiTổ 2, 3: cho biết nội dung phần thân bài.CHÚC QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINH SỨC KHỎE