Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Đọc văn: Về luân lí xã hội ở nước ta - Phan Châu Trinh

lu©n lý x· héi cña n­íc taLu©n lý x· héi n­íc taTiết 101,102. VỀ LUÂN LÍ Xà HỘI Ở NƯỚC TA-Phan Châu Trinh( 1872-1926), hiệu Tây Hồ, Hi Mã-Tây Lộc, Tiên Phước, Tam Kì, Quảng Nam-1901 đỗ phó bảng, làm quan một thời gian sau cáo về ở ẩn-Chủ trương bãi bỏ chế độ quân chủ, thực hiện chế độ dân chủ, khai thông dân trí, mở mang công thương nghiệp, lợi dụng chiêu bài “khai hoá” của Pháp để đấu tranh hợp pháp.-1908 ông bị bắt, bị đày đi Côn Đảo, ba năm sau được thả tự do-1925 bị ốm nặng, mất ngày24-3-1926-lễ truy điệu ông trở thành một phong trào vận động ái quốc rộng khắp(Trích Đạo đức và luân lí Đông Tây)I.Tiểu dẫn1.Tác giảNêu những sáng tác chính của Phan Châu Trinh?2.Sáng tác chính-Ông viết cả chữ Hán, Nôm,Quốc ngữ-Chủ yếu là văn chính luận có tính hùng biện, có lập luận đanh thép-” Đầu Pháp chính phủ thư”(1906), “Tỉnh quốc hồn caI, II”(1907, 1922)3. Xuất xứ văn bản.Nêu xuất xứ của văn bản trên?-”Về luân lí xã hội ở nước ta” - phần III của bài”Đạo đức và luân lí Đông Tây”, được ông diễn thuyết vào đêm 19-11-1925 tại nhà Hội Thanh niên ở Sài GònII. Đọc – tìm hiểu chung.1. Thể loại- Văn chính luận (nghị luận về một vấn đề chính trị, xã hội, vấn đề luân lý xã hội hiện thời, năm 1925 ở nước ta).Nêu bố cục của văn bản?2.Bố cục - 3 đoạn:1- Nước ta chưa có luân lý xã hội,mọi người chưa có ý niệm gì về luân lý xã hội.2- Ở Châu Âu luân lý xã hội đã phát triển. So sánh với thực tế ở Việt Nam.3-- Những cải cách cần thiết để có luân lý xã hội.III. PHân tích văn bản.1. Đoạn 1:Ở Việt Nam chưa có luân lý xã hộiLuân lý xã hội mà tác giả nêu ra trong đoạn trích này là gì?. Em hiểu câu “ Một tiéng bạn bè không thể thay cho luân lý xã hội được” là gì?Luân lí xã hội mà tác giả nêu ra ở đoạn trích này là: Là khái niệm chỉ những nguyên tắc , quy định hợp lý, hợp lẽ thường chi phối mọi quan hệ, hoạt động và phát triển của xã hội.* Cụ thể: ý thức tương trợ lẫn nhau giữa các cá nhân trong xã hội -là “cái nghĩa vụ mỗi người trong nước” - tức là ý thức công dân mà mỗi người phải có-Là”cái nghĩa vụ mà loài người ăn ở với loài người” –tinh thần hợp tác của con người vượt lên trên các rang giới dân tộc và lãnh thổ.=> Đó là ý thức sẵn sàng làm việc chung, sẵn sàng giúp đỡ nhau và tôn trọng quyền lợi của người khác.* Ở Việt Nam không ai biết đến. Tác giả dã sử dụng cách đặt vấn đề trực tiếp, trực diệnnhấn mạnh và phủ định “ tuyệt nhiên không ai biết”Tác giả đã làm rõ vấn đềnày bằngcáchsửa lại quan niệm gì?-Tác giả sửa lại quan niệm: “ Sửa nhà trị nước rồi mới yên thiên hạ”. Quan niệm này đang bị hiểu sai lệch: Bình thiên hạ là cai trị xã hội, đè nén mọi người, đem nlại quyền lợi cho cá nhân mình.Thực ra phải hiểu “ bình thiên hạ là làm cho xã hội thanh bình, nhân dân được an cư lạc nghiệp, người người, nhà nhà ấm no, hạnh phúc. Tư tưởng sắc sảo, uyên bác, thức thời của tác giả.Thảo luận nhóm:Tác giả đã so sánh, phân tích hai nền luân lý xãhội nước ta và Châu Âu ( Pháp) như thế nào?2. So sánh luân lý xã hội nước ta và Châu Âu ( Pháp)_Luân lý xã hội ở nước ta- Không hiểu: Chưa hiểu; Điềm nhiên như ngủ, chẳng biết gì( thờ ơ, tê liệt).Dẫn chứng: Phải ai tai nấy, ai chết mặc ai. Đi đường gặp người bị tai nạn, gặp người yếu bị kẻ mạnh bắt nạt cũng ngơ mắt đi qua. Nguyên nhân: Chưa có đoàn thể, ý thức dân chủ kém, học tròthì tham bả vinh hoa, vua quan thì thối nát.Luân lý xã hội ở Châu Âu ( Pháp)Rất thịnh hành và phát triển- Dẫn chứng: Khi có người quyền thế,hoặc chính phủ cậy quyền thế, sức mạnh đè nén, áp bức quyền lợi của cá nhân hay đoàn thể thì người ta tìm mọi cách đề giành lại sự công bằng ấy.Nguyên nhân: Có đoàn thể, có ý thức sẵn sàng làm việc chung, có ăn học, biết nhìn xa trông rộng , có tư tưởng dân chủ.Từ việc nêu ra luân lý xã hội ở nước ta,tác giả đã phê phán đả kích diều gì?- Phê phán, đả kích bọn vua chúa mặc sức bóp nặn dân chúng, chỉ biết vơ vét coi sự dốt nát của dân chúng là diều kiện để củng cố quyền lực và lòng tham của mình.Phê phán bọn trí thức Tây học háo danh, háo quyền, vinh thân phì giầch đạp lên dân tình quên tất cả đạo lý cha ông, mất hết nhân cách, hèn hạ luồn cúi, miẽn sao giữ được dịa vị giàu sang.- Dẫn chứng: ( SGK ). Nguyên nhân dẫn đến không biết đoàn thể, không trọng công ích, không hiểu luân lý xã hội.Đoạn văn “ Dân khôn mà chi! Dân ngu mà chi! Dân hại mà chi! Dân càng nô lệ, ngôi vua càng lâu dài, bọn quan lại càng phú quý!” nói lên điều gì, tình cảm gì của tác giả?- Đoạn văn vừa đau xót vừa mỉa mai vừa cảm thông nỗi khổ của dân vừa châm biếm bọn quan lại phong kiến và chính quyền thực dân. Chúng là “ một lũ cướp có giấy phép”3. Những cải cách cần thiết để có luân lý xã hộiTheo tác giả muốn có luân lý xã hội cần phải làm gì?. Ý nghĩa lời đề nghị đó đối với xã hội đương thời?Phải biết gây dựng đoàn thể để hỗ trợ nhau trong cuộc sống và để tự bảo vệ quyền lợi của mình.+ Phải bỏ thói dựa dẫm vào quyền thế, chấm dứt tệ mua danh bán tước hòng có được vị trí “ ngồi trên ăn trước”.+Phải đánh đổ chế độ vua quan thối nát làm bại hoại luân lí xã hội, khiến tư tưởng cách mạng không thể nảy nở và nước ta không có được tự do độc lập.Ý nghĩa: Đó là vấn đề rất cấp thiết đối với xã hội nước ta. Muốn có độc lập phải giải quyết trước hết vấn đề dân trí. 4. Trạng thái cảm xúc va cảm xúc của người diễn thuyết.Những câu cảm thán trong đoạn trích giúp chúng ta hiểu gì về trạngthái cảm xúc và phẩm chất của người diễn thuyết?Những câu cảm thán:+ “ Thương hại thay!”+” Người mình thì phải ai tai nấy, ai chết mặc ai!”+” Dân khôn mà chi! Dân ngu mà chi! Dân lợi mà chi! Dân hại mà chi! Dân càng nô lệ,ngôi vua càng lâu dài, bọn quan lại càng phú quý! ”+ “ Quan lại đời xưa đời nay của ta là thế đấy!.... Ở nước ta thế đấy!”+ “ Những kẻ như thế mà vẫn không ai khen chê, không ai khinh bỉ, thật cũng lạ thay! Thương ôi! ”+ “Ôi! Một dân tộc như thế thì tư tưởng cách mạng nảy nở trong óc chúng làm sao được!”* Ý nghĩa:Tác giả không chỉ phát biểu chính kiến bằng lí trí tỉnh táo mà còn bằng trái tim tràn trề cảm xúc, chan chứa niềm xót xa cùng nỗi đau về tình trạng đình trệ thê thảm của xã hội. - Phẩm chất trung thực cứng cỏi, quyết liệt của một nhà cách mạng toàn tâm, toàn trí đấu trnh vì dân chủ, tiến bộ xã hội.Hãy nhận xét cách kết hợp yếu tố biểu cảm với yếu tố nghị luận trong bài văn?- cách kết hợp yếu tố biểu cảm với yếu tố nghị luận trong bài diễn thuyết là một đặc điểm nổi bật, làm cho những lí lẽ không cứng nhắc, giáo điều mà tạo được mối giao hòa, giao cảm giữa người nói và người nghe. Đó là điều kiện quan trọng làm nên tính thuyết phục của bài diễn thuyết. III. Tổng kết.Bài viết thể hiện khá rõ những điểm cốt lõi làm nên sức thuyết phục của văn diễn thuyết:-Lập luận sáng sủa, khúc triết.-Tình cảm tràn đầy, bộc lộ qua lời cảm thán thống thiếtLập trường đánh đổ chế độ quân chủ luôn được tuyên bố công khai, dứt khoátKế hoạch hàng động được vạch cụ thể, rõ ràng