Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Tiết 24: Tiếng Việt: Thực hành về thành ngữ, điển cố

Tiết 24: TIẾNG VIỆTTHỰC HÀNH VỀ THÀNH NGỮ, ĐIỂN CỐI/ Thực hành về thành ngữ :1/ Yêu cầu của bài tập 1a/Tìm thành ngữ trong đoạn thơ: + Một duyên hai nợ: ý nói một mình phải đảm đang công việc gia đình để nuôi cả chồng và con.+ Năm nắng mười mưa: vất vả cực nhọc, chịu đựng dãi dầu nắng mưa.b/Phân biệt thành ngữ trong đoạn thơ với từ ngữ thông thường: Nếu so sánh hai thành ngữ trên với các cụm từ thông thường (một mình phải nuôi cả chồng và con; làm lụng vất vả dưới nắng mưa) thì thấy các thành ngữ ngắn gọn, cô đọng, cấu tạo ổn định, đồng thời qua hình ảnh cụ thể, sinh động thể hiện nội dung khái quát và có tính biểu cảm.2/ Yêu cầu của bài tập 2: Phân tích giá trị nghê thuật của các thành ngữ in đậm : a/ Thành ngữ đầu trâu mặt ngựa biểu hiện được tính chất hung bạo, thú vật, vô nhân tính của bọn quan quân đến nhà Thuý Kiều khi gia đình nàng bị vu oan.b/ Thành ngữ cá chậu chim lồng biểu hiện được cảnh sống tù túng, chật hẹp, mất tự do.c/- Thành ngữ đội trời đạp đất biểu hiện được lối sống và hành động tự do, ngang tàng, không chịu sự bó buộc, không chịu khuất phục bất cứ uy quyền nào. Nó dùng để nói về khí phách hảo hán, ngang tàng của Từ Hải.	=>Các thành ngữ trên đều dùng hình ảnh cụ thể và đều có tính biểu cảm: thể hiện sự đánh giá đối với điều được nói đến.3/Bài tập 5a) – Ma cũ bắt nạt ma mới: người cũ cậy quen biết nhiều mà lên mặt, bắt nạt, dọa dẫm người mới đến. Có thể thay bằng cụm từ: bắt nạt người mới.- Chân ướt chân ráo: vừa mới đến, còn lạ lẫm.b) Cưỡi ngựa xem hoa: làm việc qua loa, không đi sâu, đi sát, không tìm hiểu thấu đáo, kĩ lưỡng giống như người cưỡi ngựa (đi nhanh), thì không thể ngắm kĩ để phát hiện vẻ đẹp của bông hoa. Có thể thay bằng: qua loa. =>Nhìn chung, nếu thay các thành ngữ bằng các từ thông thường tương đương thì có thể biểu hiện được phần nghĩa cơ bản nhưng mất đi phần sắc thái biểu cảm, mất đi tính hình tượng, mà sự diễn đạt lại có thể phải dài dòng.4/Bài tập 6:Đặt câu với mỗi thành ngữ+ Nói với nó như nước đổ đầu vịt, chẳng ăn thua gì.+ Đó là bọn người lòng lang dạ thú, hãm hại người vô tội đến chết đi sống lại.+ Nhà thì nghèo, nhưng lại quen thói con nhà lính, tính nhà quan.+ Mọi người chả đi guốc trong bụng nó rồi ấy chứ!+ Mong sao mẹ tròn con vuông.+ Từ giờ đừng có trứng khôn hơn vịt.+ Theo thầy nấu sử sôi kinhTháng ngày đâu quản sân Trình lao đao.+ Phú quý sinh lễ nghĩa, bây giờ lại đòi cách sống của những nhà đại gia đấy.+ Mọi việc xong rồi nên dĩ hòa vi quý người ta mới sợ.+ Em nhận vội nhận vàng lại mang tiếng thấy người sang bắt quàng làm họ.* Từ ba bài tập trên cùng với những kiến thức đã học về thành ngữ ở lớp dưới, em hãy nhắc lại khái niệm về thành ngữ? * Thành ngữ có những đặc điểm và tác dụng gì ?* Có mấy loại thành ngữ ? 1/ Khái niệm: Thành ngữ là loại cụm từ cố định, đã hình thành từ trước, thuộc loại đơn vị có sẵn, chứ không phải sản phẩm nhất thời trong giao tiếp như cụm từ tự do. 2/Thành ngữ còn có những giá trị nổi bật về:- Tính hình tượng: Thành ngữ thường dùng cách nói có hình ảnh cụ thể, thông qua những hình ảnh cụ thể (thuận buồm xuôi gió, mẹ tròn con vuông,).- Tính khái quát về nghĩa: Tuy dùng hình ảnh cụ thể, nhưng thành ngữ lại có mục đích nói về những điều có tính khái quát cao, có chiều sâu và bề rộng. Vì vậy nghĩa của thành ngữ thường mang tính triết lí sâu sắc, thâm thuý, hàm súc.- Tính biểu cảm: Mỗi thành ngữ thường có sắc thái biểu cảm, thể hiện cả thái độ đánh giá và tình cảm của con người.- Tính cân đối, có nhịp và có thể có vần. Điều này làm cho thành ngữ dễ nhớ, dễ thuộc.II/Thực hành về điển cố :1/ Bài 3: Tìm hiểu điển cố trong hai câu thơ Giừơng kia treo cũng hững hờĐàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn (Khóc Dương Khuê - Nguyễn Khuyến)- Giường kia: chuyện về Trần Phồn thời Hậu hán dành riêng cho bạn là Từ Trĩ một cái giường khi bạn đến chơi, khi bạn về lại treo giường lên.- Đàn kia: chuyện Chung Tử Kì nghe tiếng đàn của Bá Nha mà hiểu được ý nghĩ của bạn. Do đó sau khi bạn chết, Bá Nha treo đàn không gảy nữa vì cho rằng không có ai hiểu được tiếng đàn của mình.=> Cả hai điển cố trên đây đều được dùng để nói về tình bạn thắm thiết, keo sơn. Chữ dùng ngắn gọn mà biểu hiện được tình ý sâu xa, hàm súc.*Vậy theo em thế nào là điển cố? - Điển cố chính là những sự việc trước đây, hay câu chữ trong sách đời trước được dẫn ra và sử dụng lồng ghép vào bài văn, vào lời nói để nói về những điều tương tự.- Mỗi điển cố như một sự việc tiêu biểu, điển hình mà chỉ cần gợi nhắc đến là đã chứa đựng điều định nói. - Cho nên, điển cố có tính ngắn gọn, hàm súc, thâm thuý. Tuy nhiên, muốn sử dụng và lĩnh hội được điển cố thì cần có vốn sống và vốn văn hoá phong phú.2/Bài tập 4: Phân tích tính hàm súc, thâm thuý của các điển cố: 	- Ba thu: Kinh Thi có câu: “Nhất nhật bất kiến như tam thu hề” (Một ngày không thấy mặt nhau lâu như ba mùa thu). Dùng điển cố này, câu thơ trong Truyện Kiều muốn nói khi Kim Trọng đã tương tư Thuý Kiều thì một ngày không thấy mặt nhau có cảm giác lâu như ba năm.	- Chín chữ: Kinh Thi kể chín chữ nói về công lao của cha mẹ đối với con cái là sinh, cúc, phủ, súc, trưởng, dục, cố, phục, phúc. Dẫn điển cố này, Thuý Kiều nghĩ đến công lao của cha mẹ đối với bản thân mình, mà mình thì sống biền biệt nơi đất khách quê người, chưa hề báo đáp được cha mẹ.	- Liễu Chương Đài: gợi chuyện xưa của người đi làm quan ở xa, viết thư về thăm vợ, có câu: “Cây liễu ở Chương Đài xưa xanh xanh, nay có còn không, hay là tay khác đã vin bẻ mất rồi”. Dẫn điển cố này, Thuý Kiều mường tượng đến cảnh Kim Trọng trở lại thì nàng đã thuộc về người khác mất rồi.	- Mắt xanh: Nguyễn Tịch đời Tấn quý ai thì tiếp bằng mắt xanh (lòng đen của mắt), không ưa ai thì tiếp bằng mắt trắng (lòng trắng của mắt). Dẫn điển cố này, Từ Hải muốn nói với Thuý Kiều rằng chàng biết Thuý Kiều ở chốn lầu xanh, hằng ngày phải tiếp khách làng chơi, nhưng chưa hề ưa ai, bằng lòng với ai. Câu nói thể hiện lòng quý trọng, đề cao phẩm giá của nàng Kiều.3/Bài tập 7+ Ở thời buổi bấy giờ thíếu gì những gã Sở Khanh chuyên lừa gạt những phụ nữ thật thà, ngay thẳng.+ Lớp trẻ đang tấn công vào những lĩnh vực mới với sức trai phù đổng.+ Chỗ ấy chính là cái gót chân A-sin của đối phương đấy.+ Dạo này nó chẳng khác gì chúa Chổm.+ Phải có bản lĩnh trong công việc, tránh tình trạng đẽo cày giữa đường Hướng dẫn soạn bài mới: CHIẾU CẦU HIỀN 1. Nêu hoàn cảnh nước ta khi bài chiếu ra đời.2. Nêu bố cục và nội dung từng phần.3. Xác định nd toàn bài chiếu.4. Nhận xét về nt lập luận của bài chiếu.5. Qua bài chiếu em có nhận xét ntn về tư tưởng,tình cảm của vua Quang Trung?