Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 116: Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận - Năm học 2007-2008

”- mỗi viên công sứ ở Đông Dương qủa là một vị “ chúa tỉnh”- ra lệnh cho bọn quan lại dưới quyền, trong một thời hạn nhất định phải nộp cho đủ số người nhất định. Bằng cách nào, điều đó không quan trọng. Các quan cứ liệu mà xoay sở. Mà cái ngón xoay sở {... } thì các ông tướng ấy thạo hết chỗ nói, nhất là xoay sở làm tiền. Thoạt tiên, chúng tóm những người khoẻ mạnh, nghèo khổ, những người này chỉ chịu chết thôi không còn kêu cứu vào đâu được. Sau đó, chúng mới đòi đến con nhà giàu. Những ai cứng cổ thì chúng tìm ngay ra dịp để sinh chuyện với họ hoặc với gia đình họ, và nếu cần, thì giam cổ họ lại, cho đến khi họ phải dứt khoát chọn lấy một trong hai con đường: “đi lính tình nguyện , hoặc xì tiền ra”. ( Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu) Vị “ chúa tỉnh” ra lệnh cho bọn quan lạikhoát chọn lấy một trong hai con đường: “đi lính tình nguyện , hoặc xì tiền radưới quyền, trong một thời hạn nhất định phải nộp cho đủ số người nhất định. Thoạt tiên, chúng tóm những người khoẻ mạnh, nghèo khổ, những người nàychỉ chịu chết thôi không còn kêu cứu vào đâu được. Sau đó, chúng mới đòi đếncon nhà giàu. Những ai cứng cổ thì chúng tìm ngay ra dịp để sinh chuyện với họhoặc với gia đình họ, và nếu cần, thì giam cổ họ lại, cho đến khi họ phải dứtI. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận1) Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:2) Nhận xét: a. Yếu tố tự sự - kể về thủ đoạn bắt lính. I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận1) Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:b.) Ấy thế mà trong một bản bố cáo với những người bị bắt lính, phủ toàn quyền Đông Dương, sau khi hứa hẹn ban phẩm hàm cho những người lính sẽ còn sống sót và truy tặng những người sẽ hi sinh “cho Tổ Quốc”, đã trịnh trọng tuyên bố rằng: “ Các bạn đã tấp nập đầu quân, các bạn đã không ngần ngại rời bỏ quê hương xiết bao trìu mến để người thì hiến xương máu của mình như lính khố đỏ, kẻ thì hiến dâng cánh tay lao động của mình như lính thợ.” Nếu quả thật người An Nam phấn khởi đi lính như thế, tại sao lại có cảnh, tốp thì bị xích tay điều về tỉnh lị, tốp thì trước khi xuống tàu, bị nhốt trong trường trung học ở Sài Gòn, có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn? Những cuộc biểu tình đổ máu ở Cao Miên, những vụ bạo động ở Sài Gòn, ở Biên Hoà và ở nhiều nơi khác nữa, phải chăng là biểu hiện của lòng sốt sắng đầu quân “ tấp nập” và “ không ngần ngại”? ( Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)tấp nập đầu quân tốp thì trước khi xuống tàu, lính khố đỏtốp thì bị xích tay điều về tỉnh lịbị nhốt trong trường trung học ở Sài Gòn, có lính Pháp canh gác, lưỡilê tuốt trần, đạn lên nòng sẵnI. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận1) Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:2) Nhận xét: b. Yếu tố miêu tả - Tả lại cảnh khổ sở của người bị bắt lính. 1. * Đoạn văn (SGK- 134,135) * Nhận xét: a. Yếu tố tự sự - kể về thủ đoạn bắt lính. b. Yếu tố miêu tả - tả lại cảnh khổ sở của người bị bắt lính. Mục đích: Vạch trần sự tàn bạo và giả dối của chủ nghĩa thực dân trong “ chế độ lính tình nguyện”.I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luậnI.Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luậna. Sau nữa việc săn bắt thứ vật liệu biết nói đó, mà lúc bấy giờ người ta gọi là chế độ lính tình nguyện đã gây ra những vụ nhũng lạm hết sức trắng trợn. sự thật đó được thể hiện trong suốt quá trình bắt lính ở Đông Dương; hoặc đi lính tình nguyện hoặc phải nộp tiền.b. Thế mà trong bản bố cáo với những người bị bắt lính, phủ toàn quyền Đông Dương, sau khi hứa hẹn ban phẩm hàm cho những người lính còn sống sót và truy tặng những người sẽ hy sinh cho Tổ Quốc còn tuyên bố về sự phấn khởi, tình nguyện đi lính của họ. Những lời nói trên hoàn toàn trái ngược với sự thật về những hành động ngược đãi của nhà cầm quyền Pháp và Sài gòn sau chiến tranh.I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận Bài văn nghị luận cần yếu tố tự sự và miêu tả. Yếu tố tự sự và miêu tả giúp cho việc trình bày luận cứ được rõ ràng, cụ thể, sinh động hơn  bài văn nghị luận có sức thuyết phục hơn.I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận2) Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi: Các dân tộc anh em trên đất nước chúng ta đã sáng tạo ra muôn vàn truyện anh hùng đẹp. Có truyện đã trở thành trường ca lớn, như Đam San, Xinh Nhã... Riêng Chàng Trăng của dân tộc Mơ-nông và Nàng Han của dân tộc Thái là hai truyện có nhiều nét rất giống với truyện Thánh Gióng ở miền xuôi. Mẹ chàng Trăng đã nằm mơ thấy một con thỏ trắng nhảy qua ngực mà thụ thai và đẻ ra chàng. Sợ tù trưởng phạt vạ, mẹ chàng bỏ chàng trên rừng, phó mặc cho trời đất. Suốt ngày chàng không nói, không cười, chỉ thích chơi khiên đao. Sau đó, chàng cưỡi ngựa đá khổng lồ do trời đất cho, đi giết một tên bạo chúa đến chiếm đất rồi cuối cùng biến vào mặt trăng để đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc. Còn nàng Han là một cô gái thông minh dũng cảm, lớn lên đi đánh giặc ngoại xâm. Quân nàng liên kết với người Kinh, theo cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc của nàng mà đánh tan được giặc. Mường bản đang vui thắng trận thì nàng hoá thành tiên lên trời, sau khi tắm ở sông Nậm Bờ, để lại trên bờ thanh gươm nàng đã dùng diệt giặc. Từ đấy, hăng năm đến ngày nàng lên trời, dân bản Mường lại mở hội rước cờ nàng Han, vui chơi rồi kéo ra sông Nậm Bờ tắm. Và trên dãy núi Pu-keo vẫn còn đền thờ nàng Han ở chân rừng, gần đấy có những vũng, những ao chi chít nối tiếp nhau là vết chân voi ngựa của quân nàng Han và quân đội của người Kinh. So sánh với những truyện nói trên, chúng ta thấy truyện Thánh Gióng thực sự là một bản anh hùng ca và là anh hùng ca của người Việt cổ. ( Theo Cao Huy Đỉnh, Người anh hùng làng Gióng )I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luậnCác yếu tố tự sự, miêu tả trong truyện Chàng TrăngKể chuyện thụ thai, mẹ bỏ lên rừng. Chàng không nói, không cười; cưỡi ngựa đá đi giết bạo chúa rồi biến vào mặt trăng, đêm đêm soi dòng thác bạc Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc.Các yếu tố tự sự, miêu tả trong truyện Nàng HanNàng Han liên kết với người Kinh, thêu cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc, đánh giặc ngoại xâm. Thắng trận, nàng hoá thành tiên bay lên trời trên dãy núi Pu-keo vẫn còn nhưng vũng, ao chi chít, những vết chân voi của nàng Han và người Kinh.Truyện Thánh GióngHoàn toàn không kể và tảI. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận 2) Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi* Nhận xét: a. Các yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản trên làm rõ luận điểm: Sự gần gũi, giống nhau giữa các truyện anh hùng đẹp của các dân tộc Việt Nam. b. + Vì mục đích nghị luận. + Vì ít người biết cụ thể nội dung của hai truyện.I.Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận3) Khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận, cần chú ý: + Các yếu tố ấy chỉ được dùng làm luận cứ, phục vụ cho việc làm rõ luận điểm. + Không được phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn.*GHI NHỚ.* Bài văn nghị luận thường vẫn cần có các yếu tố tự sự và miêu tả. Hai yếu tố này giúp cho việc trình bày luận cứ trong bài văn được rõ ràng, cụ thể, sinh động hơn, và do đó có sức thuyết phục mạnh mẽ hơn.* Các yếu tố tự sự và miêu tả được dùng làm luận cứ phải phục vụ cho việc làm rõ luận điểm và không phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn.II. Luyện tập.Bài tập 1 (SGK-116): Chỉ ra các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận dưới đây và cho biết tác dụng của chúng. Sắp Trung thu. Trời xứ Bắc hẳn trong, trăng hẳn tròn và sáng. Đêm trước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ. Mười mấy ngày qua, trừ cái bực mình ban đầu khi bị bắt giữ vô cớ, cái khẳng định mình vẫn là khách tự do, chỉ là một xâu những sự vật lỉnh kỉnh, lích kích đáng lạ, đáng cười, đáng ghét của bộ mặt nhà giam. Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ, lồng trong bóng cây. Đêm nay rất đẹp. Trong lòng rạo rực bao nỗi niềm. Cầm lòng không đậu, người tù phải thốt lên: “Đối thử lương tiêu nại nhược hà” ( Cảnh đẹp đêm nay, khó hững hờ.) {... } Vậy trước cảnh đẹp đêm nay, trước cái đẹp đêm lành này (Đối thử lương tiêu), biết làm sao bây giờ ( nại nhược hà? ) Một câu hỏi hay một câu than đều có nghĩa. Nó là dấu hiệu của một tâm trạng dạt dào nên sinh băn khoăn. Hơn nữa, bối rối, xao xuyến. Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức, muốn chan hoà, muốn dãi bày, bộc lộ. Phải ra đi với đêm, phải tắm mình trong nguyệt, phải vui, phải làm thơ. Tâm trạng người tù như vậy nhưng người tù đành như phải làm lơ. Như đành để mặc cho đêm đẹp đêm lành, cho trăng mời, trăng giục. Nghĩa là bao nhiêu dạt dào trước trăng trước đêm, trước cái đẹp cá lành, phải ẩn vào bên trong, vùi vào im lặng. ( Lê Trí Viễn, Một số bài giảng thơ văn Chủ tịch Hồ Chí Minh)II. Luyện tập.Bài tập 1 (SGK-116): Chỉ ra các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận dưới đây và cho biết tác dụng của chúngYếu tố tự sựSắp Trung thu. Đêm trước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ. Mười mấy ngày qua, trừ cài bực mình ban đầu khi bị bắt vô cớ, chỉ là một xâu những vật lỉnh kỉnh..... đáng ghét của bộ mặt nhà giam.Phải ra đi với đêm, phải tắm mình trong nguyệt, phải vui, phải làm thơ.Yếu tố miêu tảTrời xứ Bắc hẳn trong, trăng hẳn tròn và sáng. Đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về, lồng trong bóng cây.Đêm nay rất đẹp, rạo rực bao nỗi niềm......Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức, muốn chan hoà, giãi bày, bộc lộ.giúp người đọc hình dung rõ hoàn cảnh sáng tác của bài thơ và tâm trạng của nhà thơ.làm cho người đọc như trông thấy trước mắt khung cảnh của đêm trăng và cảm xúc của người tù- thi sĩ.II. Luyện tập.Bài tập 2 (SGK-116): Nếu viết bài tập làm văn theo đề bài: “ Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen” thì em có cần vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài làm không? Vì sao?+ Sử dụng yếu tố tự sự và miêu tả để làm rõ vẻ đẹp của bài ca dao. Vì: * Gợi vẻ đẹp của hoa sen. * Kể lại một vài kỷ niệm về ngắm cảnh đầm sen, chèo thuyền hái sen giữa trưa hoặc chiều hè để thấy được vẻ đẹp dân dã của hoa sen.Hướng dẫn về nhà * Học ghi nhớ và làm bài tập. * Chuẩn bị đề bài: Trang phục văn hoá. (SGK- 124). Kính chúc các thầy cô giáo mạnh khỏeChúc các em chăm ngoan, học giỏi