Bài giảng Phương pháp dạy học phong cạc ở THCS

những ngữ cảnh nhất định. Chỉ ra sự khác biệt giữa các yếu tố đó bằng sự so sánh đối chiếu với các yếu tố khác để thấy giữa những cách nói đồng nghĩa có điểm gì khác biệt về sắc thái biểu cảm, tu từKhẳng định nên dùng yếu tố ®ã chứ không phải yếu tố khác.“Mình về với Bác đường xuôiThưa giùm Việt Bắc không nguôi nhớ NgườiNhớ Ông cụ mắt sáng ngờiÁo nâu túi vải đẹp tươi lạ thường” ( Việt Bắc - Tố Hữu)Phân tích s¾c th¸i tu tõ cña yếu tố đồng nghĩa trong ngữ cảnh sauNét khác biệtBác: Sắc thái thân mật, trìu mếnNgười: Sắc thái trang trọngÔng cụ: Cách gọi thân mật của ngườiViệt Bắc“ Xắn tay mở khoá động đào,Rẽ mây trông tỏ lối vào Thiên thai” (Truyện Kiều - Nguyễn Du)SO SÁNH 2 CÁCH NÓI SAU: Xắn tay bẻ cái hàng rào,Rẽ cây trông tỏ lối vào nhà Kim” 12Hai cách nóituy cùng diÔnđạt một nộidung nhưngkhác nhau vềÝ tứCách 1: Cách nói tu từ, giàu hình tượng nhê từ ngữ gợi tả.Cách 2: có nghĩa mà không có tứ, chỉ thông báo sự việcmà không rung cảm thẩm mỹ.So s¸nh ®Æc ®iÓm vµ t¸c dông cña 3 c¸ch diÔn ®¹t sauB¸c Hå m¸i tãc b¹c§èt löa cho anh n»m B¸c Hå nh­ ng­êi cha §èt löa cho anh n»m Ng­êi cha m¸i tãc b¹c §èt löa cho anh n»mTh«ng b¸o ®¬n nghÜa,kh«ng cã s¾c th¸i tu tõC¸ch nãi so s¸nhC¸ch nãi Èn dô (Minh HuÖ -§ªm nay B¸c kh«ng ngñ)132C¸c phương pháp dạy kiểu bài lý thuyết phong cách:2- Phương pháp thử nghiệm phong cách học:Thử nghiệm phong cách học - Sù lựa chọn các phương tiện ngôn ngữ để diễn đạt nội dung đạt hiệu quả thẩm mỹ khi tạo lập văn bản.Thao t¸c tiÕn hµnh:+ Thử: là đưa ra nhiều biến thể đồng nghĩa tạo cơ sở cho việc lựa chọn.+ Nghiệm: cân nhắc để sử dụng một biến thể tối ưu nhất có khả năng đáp ứng yêu cầu giao tiếp đạt hiệu quả. So s¸nh PP thö nghiÖm vµ PP so s¸nh ®èi lËp:+ PP so sánh đối lập - sử dụng để phân tích cắt nghĩa khi tiếp nhận văn bản + Phương pháp thử nghiệm - sử dụng để sản sinh tạo lập văn bảnPP THỬ NGHIỆM“Sinh càng nát ruột tan hồn,Chén mời phải ngậm bồ hòn ráo ngay” (Truyện Kiều - Nguyễn Du) + Uống ngay+ Hết ngay + Cạn ngay Chọn lựa, thay thế từ:Ráo ngay: diễn tả tâm lý nhát gan, hèn yếu nhu nhược của Thúc sinhPP THỬ NGHIỆM“ Chúng ta muốn hoà bình, chúng ta đã nhân nhượng.Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa” (Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến - Hồ Chí Minh)Chọn lựa, thay thế từ:Mong hoà bình, yêu hoà bìnhNhượng bộTiến tớiC¸c phương pháp dạy kiểu bài lý thuyết phong cách:3- Phương pháp thuyết minh phong cách học:Thuyết minh phong cách học - Giải thích, thuyết minh những đặc điểm tu từ, nét phong cách của từng phát ngôn, đoạn văn riêng lẻ để quy nạp, tổng hợp xác định phong cách chức năng chung nhất được sử dụng trong văn bản.Sự miêu tả thuyết minh đó phải được tiến hành ở mọi cấp độ: ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp.Việc xác định đặc trưng phong cách của văn bản:Thuyết minh các phương tiện ngôn ngữ được sử dụng như thế nào?Thuyết minh văn bản đó đề cập đến nội dung gì,nhằm mục đích gì?§o¹n 1: “ Sông Đà dài 910 Km từ Vân Nam vào nước ta theo hướng Tây Bắc- Đông Nam gần như song song với sông Hồng. Đoạn chảy vào địa phận nước ta dài 500 Km. Qua Lai Châu, dòng sông chảy trong một thung lũng sâu giữa khối cao nguyên đá vôi vùng Tây Bắc nên lắm thác, ghềnh và đi qua những hẻm hùng vĩ. Đến Hòa Bình, gặp núi Ba Vì, sông quặt lên phía Bắc rồi đổ vào sông Hồng ở Trung Hà” (SGK Địa lý)1- Từ ngữ cơ bản mang sắc thái trung hòa, chính xác,đơn nghĩa, mang tính thuật ngữ 2- Cách diễn đạt không gợi tả, không dùng biện pháp tu từ.3- Mục đích chính của đoạn văn là cung cấp những hiểu biết chính xác về khoa học địa lý. Văn bảnThuyết minh-Phong cáchKhoa học.§o¹n 2: “ Sông Đà khai sinh ở huyện Cảnh Đông tỉnh Vân Nam, lấy tên là Lý Tiên mà đi qua một vùng núi ác, rồi đến gần giữa đường thì xin nhập quốc tịch Việt Nam, trưởng thành mãi lên và ngã ba Trung Hà thì chan hòa vào sông Hồng. Từ biên giới Trung Việt tới ngã ba Trung Hà là 500 cây số lượn rồng rắn, và tính toàn thân sông Đà thì chiều dài là 883 nghìn thước mét” (Nguyễn Tuân) 1- Sử dụng yếu tố đồng nghĩa (Khai sinh - Bắt nguồn; ác - hiểm trở; xin nhập quốc tịch VN - đổ vào sông Hồng lượn rồng rắn – quanh co 2- Sử dụng từ ngữ biểu cảm, mang sắc thái tu từ. 3- Đoạn văn tác động vào tình cảm gây rung động thẩm mỹ TUỲ BÚT-PHONG CÁCHNGHỆ THUẬTC¸c phương pháp dạy kiểu bài lý thuyết phong cách:4- Xác định sắc thái tu từ của các phương tiện ngôn ngữ trong ngữ cảnh: Việc xác định sắc thái tu từ không chỉ nhằm phát hiện các đơn vị ngôn ngữ mang sắc thái trung hòa hay tu từ, mà còn xác định màu sắc tu từ cụ thể của chúng trong ngữ cảnh.Nghĩa của các đơn vị ngôn ngữ trong ngữ cảnh nhiều khi khác rất nhiều so với nghĩa của chúng trong từ điển, trong hệ thống.Phaân tích saéc thaùi nghóa cuûa töø XUAÂN trong caùc caâu thô sau:“Xuaân ôi xuaân em môùi ñeán daêm naêmMaø cuoäc soáng ñaõ töng böøng ngaøy hoäi”(Baøi ca xuaân 61 – Toá Höõu)“OÂi nhöõng naøng xuaân raát dòu daøngHaùt caâu quan hoï chuyeán ñoø ngang”(Meï suoát – Toá Höõu)“Ngaõy xuaân con eùn ñöa thoiThieàu quang chín chuïc ñaõ ngoaøi saùu möôi”(Truyeän Kieàu – Nguyeãn Du) ChÕ ®é míi,Cuéc sèng míiTuæi trÎ thêiChèng MüMïa xu©n®Êt trêiC¸c phương pháp dạy kiểu bài lý thuyết phong cách:5-Phân tích theo những ghi chú tu từ học trong các từ điển:Dựa trên sự gợi ý chỉ dẫn của các từ điển (giải thích, đồng nghĩa, trái nghĩa) để phân tích màu sắc tu từ của các phương tiện ngôn ngữ. Sắc thái tu từ được ghi trong từ điển thường cố định, chuẩn mực nên việc phân tích tránh chủ quan áp đặt.GV cho HS khảo sát cách giải thích các phương tiện ngôn ngữ đã ghi trong từ điển, trên cơ sở đó giải thích sắc thái tu từ trong những bài văn cụ thể. Tõ ®iÓn gi¶i thÝchNghÜa cña tõVÝ dô1- X¬i : ăn uống (nói một cách lịch sự)2- Đớp: loài vật há mồm ngoạm nhanh thức ăn 3- Hốc: ăn uống ( một cách thô tục) 4- ChÐn: ¨n uèng ®Ó t×m kho¸i l¹cMêi b¸c x¬i c¬m ¹!Cá đớp mồiNó hốc hết c¶ chục bánhChÐn mét b÷a tho¶ thÝch!Phương pháp dạy thực hành phong cách:1-Hướng dẫn dạy thực hành:GV hướng dẫn HS xác định cụ thể các nhân tố : mục đích giao tiếp, nội dung giao tiếp, hình thức giao tiếp, đối tượng giao tiếp Khi luyện tập phong cách học, HS không chỉ nắm vững kiến thức ngôn ngữ mà còn đòi hỏi phải có vốn sống, vốn hiểu biết, sự nhậy cảm ngôn ngữ nhất định + Kiến thức ngôn ngữ giúp cho HS tạo lập văn bản đúng quy tắc + Vốn sống, sự nhậy cảm ngôn ngữ sẽ giúp HS tạo lập một văn bản hay. “ Mét h«m Tr¹ng Quúnh d©ng lªn chóa TrÞnh mét lä thøc¨n, bªn ngoµi cã ghi hai ch÷ §ẠI PHONG. Chóa kh«ng hiÓulµ mãn g× bÌn hái Quúnh. Quúnh tr¶ lêi: - BÈm, ®¹i phong lµ giã to, giã to th× ®æ chïa, ®æ chïa th×t­îng lo, t­îng to lµ lä t­¬ng”C©u chuyÖn Tr¹ng ®· dïng lèiCh¬i ch÷ nh­ thÕ nµo? §èi t­îng giao tiÕp: Chóa TrÞnh – mét ng­êi ¨n ch¬i xa xØMôc ®Ých giao tiÕp: Tr¹ng Quúnh muèn ch©m chäc chóa mét c¸ch th©m thuýSö dông lèi ch¬i ch÷ b»ng c¸ch nãi l¸ivßng vo trÝ tuÖX¸c ®ÞnhC¸c kiÓu bµi tËp thùc hµnh1-Bài tập nhận diện phân tích:Dạng bài tập đưa ra một mẫu lời nói (phát ngôn, đoạn văn, văn bản) chứa đựng hiện tượng phong c¸ch cần nhận diện.Tác dụng: sáng tỏ, củng cố khắc sâu mở rộng hiểu biết về tri thức tu tõ. Yêu cầu: HS phải hiểu tri thức lý thuyết về hiện tượng phong c¸ch vừa học,đối chiếu, so sánh với ngữ liệu mới để phát hiện ra chúng.C¸c kiÓu bµi tËp thùc hµnh1-Bài tập nhận diện phân tích:Bước 1: Gọi HS xác định yêu cầu bài tậpBước 2: Yêu cầu HS nhËn diÖn hiÖn t­îng phong c¸chB­íc 3: HS ph©n tÝch gi¸ trÞ tu tõB­íc 4: GV nhận xét bổ sung, khái quát hóa củng cố khái niệm “Buoàn troâng cöûa beå chieàu hoâmThuyeàn ai thaáp thoaùng caùnh buoàm xa xaBuoàn troâng ngoïn nöôùc môùi saHoa troâi man maùc bieát laø veà ñaâu ?Buoàn troâng noäi coû daøu daøuChaân maây maët ñaát moät maøu xanh xanhBuoàn troâng gioù cuoán maët dueànhAÀm aàm tieáng soùng keâu quanh gheá ngoài” (Truyeän Kieàu)§o¹n th¬ trªn t¸c gi¶ sö dông biÖn ph¸p tu tõ g×?Nªu t¸c dông cña biÖn ph¸p tu tõ ®ã?§IÖP NG÷Đoạn văn sau việc lặp lại từ ngữ có tác dụngBiểu cảm không? Vì sao? “Phía sau nhà em có một mảnh vườn. Mảnh vườn phía sau nhà em, em trồng rất nhiều loài hoa. Em trồng hoa cúc. Em trồng hoa thược dược. Em trồng hoa Đồng tiền. Em trồng cả hoa lay ơn nữa. Ngày phụ nữ quốc tế, em hái hoa sau vườn nhà em tặng mẹ em. Em hái hoa tặng chị em”Sửa chữa lại đoạn văn trên cho súc tíchYÊU CẦU “ Tự nhiên như thế: ai cũng chuộng mùa xuân. Mà tháng giêng là tháng đầu của mùa xuân, ngườita càng trìu mến, không có gì lạ hết. Ai bảo được non đừng thương nước, bướm đừng thương hoa,trăng đừng thương gió; ai cấm được trai thươnggái, ai cấm được mẹ yêu con; ai cấm được cô gáicòn son nhớ chồng thì mới hết được người mê luyến mùa xuân. (Vũ Bằng – Thương nhớ mười hai) §o¹n văn sau t¸c gi¶ sö dông biÖn ph¸p tu tõ g×?Nªu t¸c dông biÓu c¶mĐIỆP CÚ PHÁPC¸c kiÓu bµi tËp thùc hµnh2- Bµi tËp s¸ng t¹o:Dạng bài tập yêu cầu HS tự mình tạo ra một sản phẩm ngôn ngữ mang s¾c th¸i tu tõ. Bài tập sáng tạo gồm nhiều dạng thức: Tạo lập theo mẫu, tạo lập tiếp sản phẩm theo yêu cầu nhất địnhCác bước tiến hành:+ Bước 1 : Hướng dẫn HS xác định các yêu cầu sáng tạo+ Bước 2 : Giám sát HS làm bài+ Bước 3 : Gọi HS làm bài tập+ Bước 4 : HS khác nhận xét, GV bổ sung, đánh giá, sửa chữa §iÒn c¸c thµnh ng÷ sö dông biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸BÇm gan tÝm ruétRuét ®Ó ngoµi daV¾t ch©n lªn cæNh×n thÊy téi ¸c cña giÆc, ai ai còngBän giÆc ho¶ng hån mµ ch¹yAnh ta cã tÝnh t×nh xëi lëi Në tõng khóc ruétMë cê trong bôngHån bay ph¸ch l¹cLêi khen cña c« gi¸o lµm cho nã NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ THỰC HÀNH PHONG CÁCHDựa vào chuẩn mực ngôn ngữ đề đánh giá việc sử dụng phong cách học( tập quán, truyền thống sử dụng ngôn ngữ). GV cần tăng cường rèn luyện cho HS loại bài tập s¸ng t¹o. GV nên kết hợp với phân môn làm văn để nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ thực hành rèn luyện kỹ năng tạo lập văn bản phù hợp với phong cách. KÕt luËnGV cÇn linh ho¹t sö dông ®a d¹ng c¸c ph­¬ng ph¸p.GV t¨ng c­êng thùc hµnh luyÖn tËp ®Ó cñng cè lý thuyÕt.GV lu«n cã ý thøc tÝch hîp víi ph©n m«n lµm v¨n: RÌn luyÖn kü n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n ®óng ®Æc tr­ng phong c¸ch.GV chñ ®éng sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc (ph­¬ng tiÖn trùc quan)Chuùc caùc baïn hoïc taäp thaønh coâng !