Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 2: Vận chuyển các chất trong cây (Bản chuẩn kiến thức)

BÀI 2: VẬN CHUYỂN CÁC CHẤT TRONG CÂY 
“ Tại sao trong tự nhiên nước chảy từ trên cao xuống mà trong cây nước đi ngược từ dưới đi lên ?” 
“ Tại sao trong tự nhiên nước chảy từ trên cao xuống mà trong cây nước đi ngược từ dưới đi lên ?” 
Chỉ ra điểm kết thúc của con đường xâm nhập hướng tâm ( nước và ion khoáng ) từ đất vào rễ cây ? 
Trung trụ 
 Quan sát hình ảnh động và cho biết trong cây có những dòng vận chuyển nào ? 
- Dòng đi xuống ( dòng mạch rây ) 
- Dòng đi lên ( dòng mạch gỗ ) 
Chất hữu cơ 
Nước và ion khoáng 
Trong cây có 2 dòng vận chuyển : 
Quan sát sơ đồ để thấy được con đường đi 
của dòng mạch gỗ trong cây 
MAÏCH GOÃ 
MAÏCH RAÂY 
Caáu taïo 
Thaønh phaàn dòch 
Ñoäng löïc 
THẢO LUẬN 
Nêu cấu tạo , thành phần dịch và động lực của dòng mạch gỗ và dòng mạch rây bằng cách điền vào phiếu học tập sau : 
Yêu cầu nội dung thảo luận : 
Hình 2.2. Mạch gỗ của thực vật có hoa 
Lỗ bên 
Mạch ống 
Quản bào 
MINH HỌA – CẤU TẠO MẠCH GỖ 
Tiêu chí 
Quản bào 
Mạch ống 
Đường kính 
Nhỏ 
Lớn 
Chiều dài 
Dài 
Ngắn 
Cách nối 
Đầu tế bào này nối với đầu tế bào kia hơi vát 
* So sánh cấu tạo của quản bào và mạch ống , bằng cách điền vào bảng sau : 
* Loại tế bào cấu tạo nên mạch gỗ ? 
** Cấu tạo mạch gỗ thích hợp với chức năng vận chuyển nước và ion khoáng từ rễ lên lá ? 
Yêu cầu nội dung thảo luận : 
Hình 2.2. Mạch gỗ của thực vật có hoa 
Lỗ bên 
Mạch ống 
Quản bào 
MINH HỌA – CẤU TẠO MẠCH GỖ 
Đáp án : * Mạch gỗ cấu tạo gồm nhưng tế bào chết là quản bào và mạch ống . 
** - Các tế bào không có màng , không có bào quan . Đầu cuối và thành bên đục thủng lỗ và nối với nhau thành những ống dài rỗng 2 đầu từ rễ lên lá  lực cản thấp giúp dòng mạch gỗ vận chuyển ngược chiều trọng lực . 
Quản bào và mạch ống thì sắp xếp các lỗ bên sít nhau tạo ra dòng vận chuyển ngang . 
- Thành mạch gỗ được linhin hóa nên bền chắc và chịu nước . 
MINH HỌA – CẤU TẠO MẠCH RÂY 
Đáp án 
 Là những tế bào sống . Gồm 2 loại tế bào : tế bào ống rây và tế bào kèm . 
 Các ống rây nối với nhau thông qua bản rây tạo thành ống dài đi từ lá xuống rễ . 
 Các tế bào kèm giàu ti thể là nguồn cung cấp năng lượng (ATP) cho quá trình vận chuyển chủ động 
* Loại tế bào cấu tạo nên mạch rây ? 
** Cách sắp xếp các tế bào 
Nội dung nghiên cứu 
MẠCH GỖ 
MẠCH RAÂY 
1. Caáu taïo 
- Maïch goã ( xilem ) goàm caùc TB cheát , coù 2 loaïi : quaûn baøo vaø maïch oáng 
- Caùc quaûn baøo vaø maïch oáng xeáp sít nhau theo caùch : 
+ Ñoái vôùi caùc teá baøo cuøng loaïi thì ñaàu cuûa teá baøo naøy gaén vôùi ñaàu cuûa teá baøo kia thaønh nhöõng oáng roãng daøi töø reá leân laù cho doøng maïch goã di chuyeån beân trong . 
+ Coøn quaûn baøo vaø maïch oáng thì xeáp saùt vaøo nhau theo caùch : loã beân cuûa TB naøy sít khôùp vôùi loã beân cuûa TB khaùc taïo loái ñi cho doøng vaän chuyeån ngang . 
- Thaønh maïch goã ñöôïc linhin hoaù beàn chaéc vaø chòu nöôùc . 
- Maïch raây goàm caùc TB soáng laø oáng raây (TB hình raây ) vaø TB keøm . 
- Teá baøo hình raây saép xeáp saùt nhau thoâng qua baûn raây taïo ra doøng vaän chuyeån töø laù xuoáng reã . 
ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP 
MẠCH GỖ 
MẠCH RAÂY 
2. Thaønh phaàn dòch 
- Nöôùc ( chuû yeáu ) 
- Caùc ion khoaùng 
- Caùc chaát höõu cô ñöôïc toång hôïp töø reã 
chuû yeáu laø saûn phaåm toång hôïp ôû laù nhö saccaroâzô , caùc axit amin , vitamin, hoocmoân TV ( chuû yeáu ) 
 Moät soá hôïp chaát höõu cô khaùc (ATP,) 
 Moät soá caùc ion khoaùng ñöôïc söû duïng laïi . Ñaëc bieät raát giaøu K + laøm cho ñoä pH cao (8-8,5) 
ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP 
Nêu thành phần dịch mạch gỗ và thành phần dịch mạch rây ? 
Xem phim  xác định động lực đẩy dòng mạch gỗ 
Do áp suất rễ ( động lực đầu dưới ) 
Xem phim  xác định động lực đẩy dòng mạch gỗ 
Do thoát hơi nước qua lá 
Hình 2.4.Ứ giọt ở cây lúa 
a) Ứ giọt ở đỉnh lá lúa 
b) Thủy khổng ở lá 
Giải thích hiện tượng ứ giọt ở cây lúa ? 
Xem hình  xác định động lực đẩy dòng mạch gỗ 
Do lực liên kết giữa các phân tử nước  
Xem hình  xác định động lực của dòng mạch rây 
* Chất hữu cơ tổng hợp chủ yếu ở cơ quan nào của cây ? 
** Cơ quan nào của cây cần chất hữu cơ ? 
*** Chất hữu cơ trong cây được vận chuyển nhờ động lực nào ? 
Thảo luận theo gợi ý 
Đáp án : 
* Chất hữu cơ tổng hợp ở các tế bào ở lá cây . 
** Tất cả các cơ quan cần chất hữu cơ 
*** Do sự chệnh lệch áp suất thẩm thấu giữa cơ quan cho ( lá ) và cơ quan chứa ( rễ , củ , quả )  dòng mạch rây vận chuyển từ nơi có áp suất thẩm thấu cao(lá ) đến nơi có áp suất thẩm thấu thấp(rễ , củ , quả ) 
Động lực của dòng mạch gỗ 
Động lực của dòng mạch rây 
DOØNG MAÏCH GOÃ 
DOØNG MAÏCH RAÂY 
3. Ñoäng löïc 
Nhôø söï keát hôïp cuûa 3 löïc : 
- Löïc ñaåy ( aùp suaát reã ): ñoäng löïc ñaàu döôùi . 
- Löïc huùt do thoaùt hôi nöôùc : ñoäng löïc ñaàu treân . 
Löïc lieân keát giöõa caùc phaân töû nöôùc vôùi nhau vaø vôùi thaønh maïch goã . 
 ñaåy coät nöôùc töø reã leân laù . 
- Söï vaän chuyeån doøng maïch raây laø do söï cheânh leäch aùp suaát thaåm thaáu giöõa cô quan nguoàn ( laù ) vaø cô quan chöùa ( reã , haït , quaû , ) 
 doøng mạch raây ñi töø cô quan nguoàn tôùi cô quan chöùa 
ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP 
Tiêu chí 
Mạch gỗ 
Mạch rây 
Cấu tạo 
- Là những tế bào chết , quản bào và mạch ống . 
- Thành mạch gỗ được linhin hóa nên bền chắc và chịu nước . 
- Các tế bào nối với nhau thành những ống dài rỗng từ rễ lên lá . Quản bào và mạch ống thì sắp xếp các lỗ bên sít nhau tạo ra dòng vận chuyển ngang 
- Là những tế bào sống , gồm ống hình rây và tế bào kèm 
- Các ống rây nối đầu với nhau quan bản rây tạo thành ống dài ( không phải ống rỗng ) đi từ lá xuống rễ 
Thành phần dịch 
- Nước , muối khoáng được hấp thụ ở rễ và các chất hữu cơ được tổng hợp ở rễ 
- Là các sản phẩm đồng hoá ở lá : 
+ Saccarôzơ , axit amin  
+ một số ion khoáng được sử dụng lại 
Động lực 
- Là sự phối hợp của ba lực : 
+ Áp suất rễ 
+ Lực hút do thoát hơi nước ở lá 
+ Lực liên kết giữa các phân tử nước với nhau và với thành mạch gỗ . 
 cột nước liên tục đi từ rễ lên lá 
Là sự chệnh lệch áp suất thẩm thấu giữa cơ quan cho ( lá ) và cơ quan nhận ( rễ ) 
 dòng mạch rây chảy từ nơi có áp suất thẩm thấu cao đến nơi có áp suất thẩm thấu thấp . 
ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP 
HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA 
1. Chöùng minh caáu taïo cuûa maïch goã thích nghi vôùi chöùc naêng vaän chuyeån nöôùc vaø ion khoaùng töø reã leân laù ? 
2. Ñoäng löïc naøo giuùp doøng nöôùc vaø ion khoaùng di chuyeån ñöôïc töø reã leân laù ôû nhöõng caây goã cao lôùn haøng chuïc meùt ? 
3. Neáu một oáng maïch goã bò taéc , doøng maïch goã coù theå ñi leân ñöôïc khoâng ? 
4. Ñoäng löïc naøo nay doøng maïch raây ñi töø laù ñeán caùc cô quan khaùc . 
BÀI TẬP VỀ NHÀ 
Tại sao khi ta bóc vỏ quanh 
cành cây hay thân cây thì sau 
 một thời gian phía trên chỗ 
bị bó phình to ra ? 
HỒ THỊ LIÊN