Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Bài 37: Các đặc trưng cơ bản của quần thể sinh vật (Chuẩn kĩ năng)

saûn ra chuoät con.Soá löôïng chuoät phuï thuoäc nhieàu vaøo löôïng thöùc aên coù treân caùnh ñoàng . 
 Taäp hôïp caùc caù theå raén hoå mang , cuù meøo vaø lôïn röøng soáng trong moät röøng möa nhieät ñôùi . 
 Röøng caây thoâng nhöïa phaân boá taïi vuøng nuùi ñoàng baèng Baéc boä 
 Taäp hôïp caùc caù theå caù cheùp , caù meø , caù roâ phi soáng chung trong moät ao . 
 Caùc caù theå raén hoå mang soáng ôû 3 hoøn ñaûo caùch xa nhau 
x 
x 
x 
x 
 Câu 2a: Cho biết quá trình hình thành quần thể sinh vật diễn ra như thế nào ? 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
Câu 2b: Em haõy keå theâm moät soá quaàn theå khaùc em bieát ? 
Câu 3a: Trong các biểu hiện sau đây : 
I. Các cây thông liền rễ nhau . 
II. Cá mập con khi mới nở sử dụng các trứng chưa nở làm thức ăn . 
III. Chó rừng cùng kiếm ăn chung trong đàn . 
IV. Hai cá đực nhỏ kí sinh trên cá cái . 
V. Sư tử cùng nhau tiêu diệt trâu rừng . 
VI. Bồ nông kiếm được nhiều cá khi đi chung với nhau . 
VII. Hiện tượng tự tỉa thưa ở thực vật . 
VIII. Vào mùa sinh sản , các con đực đánh nhau giành con cái . 
a. Biểu hiện nào là của quan hệ hỗ trợ ? 
b. Biểu hiện nào là của quan hệ cạnh tranh ? 
I, III, V, VI 
II, IV, VII, VIII 
Câu 3b: Ý nghĩa của mối quan hệ hỗ trợ và cạnh tranh giữa các cá thể trong quần thể ? 
BÀI 37. CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT 
 Quần thể sinh vật gồm những đặc trưng nào ? 
§ Æc tr­ng c¬ b¶n cña quÇn thÓ 
Tû lÖ 
Giíi 
tÝnh 
Tỉ lệ 
 nh ó m 
tu ổ i 
Sù ph©n bè c¸ thÓ 
MËt ®é 
 Tỉ lệ giới tính ở lứa tuổi trưởng thành ở các loài : 
- Người : 50 / 50 
- Vịt , Ngỗng : 60 / 40 
- Gà , Dê , Hươu , Nai : cá thể cái gấp 2 – 10 lần cá thể đực 
- Ong , Mối : cá thể đực gấp 2 – 10 lần so với cá thể cái . 
I. Tæ leä giôùi tính 
 Tæ leä giôùi tính laø gì ? 
- Tæ leä giôùi tính laø tæ leä giöõa soá löôïng caù theå ñöïc vaø caùi trong quaàn theå . 
Độ tuổi 
Nam giới 
Nữ giới 
Sơ sinh 
Từ 1 – 5 tuổi 
Từ 5 – 14 tuổi 
Từ 18 – 35 tuổi 
Từ 35 – 45 tuổi 
Từ 45 – 55 tuổi 
Từ 55 – 80 tuổi 
Từ 80 trở lên 
105 
102 
101 
100 
95 
94 
55 
< 40 
100 
100 
100 
100 
100 
100 
100 
100 
Sự thay đổi tỉ lệ giới tính theo độ tuổi ở QT Người 
 Tỉ lệ giới tính của một quần thể sinh vật có đặc điểm gì ? 
I. Tæ leä giôùi tính 
- Tæ leä giôùi tính laø tæ leä giöõa soá löôïng caù theå ñöïc vaø caùi trong quaàn theå . 
- Tæ leä giôùi tính thöôøng xaáp xæ 1/1. Coù theå thay ñoåi tuøy thuoäc töøng loaøi , töøng thôøi gian vaø ñieàu kieän soáng  
- Tæ leä giôùi tính cho thaáy tieàm naêng sinh saûn cuûa quaàn theå . 
 Nghi ê n cứu về tỷ lệ giới tính có ý nghĩa gì ? 
Cho biết ứng dụng sự hiểu biết tỉ lệ giới tính trong chăn nuôi ? 
Đưa vài ví dụ về ứng dụng ? 
 * Ứng dụng sự hiểu biết về tỉ lệ giới tính có ý nghĩa quan trọng trong chăn nuôi , bảo vệ thú , người ta có thể khai thác bớt các cá thể đực hoặc cái khỏi một quần thể sinh vật mà vẫn duy trì được sự phát triển của quần thể . 
II – Nhóm tuổi 
 Quan sát H37.1, kết hợp với kiến thức đã học trong sinh học lớp 9, hãy điền tên cho 3 dạng tháp tuổi : A, B, C và các nhóm tuổi trong mỗi tháp tuổi . Nêu ý nghĩa sinh thái của mỗi nhóm tuổi đó ? 
 B 
 A 
 C 
Dạng phát triển 
Dạng ổn định 
Dạng suy giảm 
Nhómtuổi trước sinh sản 
Nhómtuổi sinh sản 
Nhóm tuổi sau sinh sản 
 Xác định dạng tháp tuổi nào là : quần thể già – quần thể trưởng thành – quần thể trẻ và giải thích ? 
 B 
 A 
 C 
Dạng phát triển 
Dạng ổn định 
Dạng suy giảm 
Nhómtuổi trước sinh sản 
Nhómtuổi sinh sản 
Nhóm tuổi sau sinh sản 
 A 
Dạng phát triển 
 - Quần thể trẻ : đáy tháp rộng chứng tỏ tỉ lệ sinh cao do đó số cá thể sinh ra hàng năm lớn , cạnh tháp thoai thoải và đỉnh tháp nhọn thể hiện tỉ lệ tử vong cao . 
Có 3 dạng tháp tuổi : 
 B 
Dạng ổn định 
 - Quần thể trưởng thành : đáy tháp rộng vừa phải , cạnh tháp xiên ít hoặc đứng , nhóm tuổi sinh sản cân bằng nhóm tuổi sinh sản . 
 C 
Dạng suy giảm 
 - Quần thể già : đáy tháp hẹp , nhóm tuổi trước sinh sản chiếm tỉ lệ thấp hơn nhóm tuổi sinh sản và sau sinh sản  chứng tỏ yếu tố bổ sung yếu , quần thể có thể đi tới diệt vong . 
QUAÀN THEÅ NGÖÔØI 
Đaëc tröng thaønh phaàn nhoùm tuoåi cuûa 
moãi quaàn theå ngöôøi 
80 
75 
70 
65 
60 
55 
50 
45 
40 
35 
30 
25 
20 
15 
10 
5 
90 
85 
80 
75 
70 
65 
60 
55 
50 
45 
40 
35 
30 
25 
20 
15 
10 
5 
90 
85 
80 
75 
70 
65 
60 
55 
50 
45 
40 
35 
30 
25 
20 
15 
10 
5 
Thaùp daân soá AÁn Ñoä 1970 
Thaùp daân soá Thuïy Ñieån 1955 
Thaùp daân soá Vieät Nam 1989 
 Dạng của hình tháp tuổi phụ thuộc vào các 
yếu tố nào ? 
 - Dạng của hình tháp tuổi phụ thuộc vào tuổi thọ trung bình , tỉ lệ sinh sản và tỉ lệ tử vong của các nhóm tuổi . 
 - Hãy nghiên cứu SGK trang 162 cho biết người ta còn phân chia cấu trúc tuổi thành những loại tuổi nào ? Khi nghiên cứu về nhóm tuổi giúp ích gì cho con người chúng ta ? 
* Cấu trúc tuổi của quần thể còn được chia thành : 
- Tuổi sinh lí : là thời gian sống có thể đạt tới của một cá thể trong quần thể ( thời gian sống từ lúc sinh ra đến khi chết vì già ). 
- Tuổi sinh thái : là thời gian sống thực tế của cá thể ( thời gian sống từ lúc sinh ra đến khi chết vì các điều kiện sinh thái ) 
- Tuổi quần thể : là tuổi bình quân của các cá thể trong quần thể . 
* Các nghiên cứu về nhóm tuổi giúp cho chúng ta bảo vệ và khai thác tài nguyên sinh vật có hiệu quả hơn . 
Quan sát hình vẽ và cho biết mức đánh bắt cá ở các hình A, B, C 
10 
20 
30 
50 
40 
2 
3 
4 
5 
6 
Tỉ lệ 
 % đánh bắt 
Tuổi ( năm ) 
10 
20 
30 
40 
2 
3 
4 
5 
6 
Tuổi ( năm ) 
Tỉ lệ 
 % đánh bắt 
10 
20 
30 
40 
2 
3 
4 
5 
6 
Tỉ lệ 
 % đánh bắt 
Tuổi ( năm ) 
7 
8 
Quần thể bị đánh bắt ít 
Quần thể bị đánh bắt vừa phải 
Quần thể bị đánh bắt quá mức 
III – Sự phân bố cá thể của quần thể 
- Phân bố ngẫu nhiên : Khi điều kiện sống đồng đều và không có sự cạnh trang giữa các cá thể . 
- Phân bố theo nhóm : Khi điều kiện sống không đồng đều và các cá thể hỗ trợ nhau 
- Phân bố đồng đều : Khi điều kiện sống đồng đều và các cá thể cạnh tranh nhau gay gắt . 
Trình bày đặc điểm và ý nghĩa của mỗi kiểu phân bố ? 
 Quan sát hình vẽ trên và dựa vào bảng 37.2 SGK em hãy cho biết : Có mấy kiểu phân bố cá thể trong quần thể ? Kiểu phân bố nào là phổ biến nhất ? 
Mật độ cây thông là 1000 cây /ha diện tích đồi 
Mật độ sâu rau là con/m 2 ruộng rau 
Cá chép : 1.500 - 2.000 con/100m 2 
Mật độ tảo xoắn : 0,5 gam/m 3 nước ao 
Mật độ quần thể là gì ? 
IV- Mật độ cá thể của quần thể 
 - Mật độ cá thể của quần thể là số lượng cá thể trên một đơn vị diện tích hay thể tích . 
- Ví dụ : SGK trang 164 
Mật độ này có thay đổi không ? 
- Mật độ quần thể không cố định mà thay đổi theo mùa , theo năm và phụ thuộc vào chu kì sống của sinh vật . 
Trong các đặc trưng của quần thể , đặc trưng nào là đặc trưng cơ bản nhất ? Vì sao ? 
- Mật độ là đặc trưng cơ bản nhất , vì nó ảnh hưởng tới : 
 + Mức độ sử dụng nguồn sống trong môi trường . 
 + Khả năng sinh sản và tử vong của cá thể . 
Điều gì sẽ xảy ra với quần thể cá diêu hồng nuôi trong ao khi mật độ cá thể tăng quá cao ? 
- Các cá thể cạnh tranh nhau thức ăn , nhiều cá thể bé và yếu thiếu thức ăn sẽ chậm lớn và có thể bị chết . 
- Các con non mới nở ra rất dễ bị cá lớn ăn thịt , nhiều khi cá bố mẹ ăn thịt chính con của chúng . 
Hai hiện tượng trên dẫn đến điều gì ? 
QUẦN THỂ ĐIỀU CHỈNH MẬT ĐỘ CÁ THỂ 
CỦNG CỐ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Trò chơi ô chữ 
Q U A N H £ H ¤ T R ¥ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Cã 11 ch ÷ c¸i : 
Khi trêi gi ¸ rÐt , c¸c sinh vËt cïng loµi quÇn tô bªn nhau . Chóng cã mèi quan hÖ g×? 
Q U A N H £ H ¤ T R ¥ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
2. Cã 7 ch ÷ c¸i : 
 Lµ d¹ng th¸p tuæi mµ nhãm tuæi tr­íc sinh s¶n chiÕm tØ lÖ nhá h¬n nhãm tuæi sinh s¶n . 
G I A M S U T 
Q U A N H £ H ¤ T R ¥ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
3. Cã 5 ch ÷ c¸i : 
 § Æc tr­ng nµy cña quÇn thÓ cho biÕt sè l­îng sinh vËt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch 
G I A M S U T 
M ¢ T § ¤ 
Q U A N H £ H ¤ T R ¥ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
4. Cã 6 ch ÷ c¸i : 
Lµ mét d¹ng th¸p tuæi mµ tØ lÖ nhãm tuæi tr­íc sinh s¶n vµ sinh s¶n ngang nhau 
G I A M S U T 
M ¢ T § ¤ 
¤ N § I N H 
Q U A N H £ H ¤ T R ¥ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
5. Cã 9 ch ÷ c¸i : 
Lµ mét d¹ng th¸p tuæi cã nhãm tuæi 
tr­íc sinh s¶n cao nhÊt . 
G I A M S U T 
M ¢ T § ¤ 
¤ N § I N H 
 P H A T T R I £ N 
Q U A N H £ H ¤ T R ¥ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
6. Cã 9 ch ÷ c¸i : 
Trong ® iÒu kiÖn bÊt lîi ( thiÕu thøc ¨n, n¬i ë), c¸c sinh vËt trong tù nhiªn cã mèi quan hÖ nµy. 
G I A M S U T 
M ¢ T § ¤ 
¤ N § I N H 
 P H A T T R I £ N 
 C A N H T R A N H 
Q U A N H £ H ¤ T R ¥ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
7. Cã 12 ch ÷ c¸i : 
§ Æc tr­ng nµy gióp ta ®¸ nh gi ¸ ®­ îc tiÒm n¨ng sinh s¶n cña quÇn thÓ . 
G I A M S U T 
M ¢ T § ¤ 
¤ N § I N H 
 P H A T T R I £ N 
 C A N H T R A N H 
 T I L £ G I ¥ I T I N H 
Q U A N H £ H ¤ T R ¥ 
G I A M S U T 
M ¢ T § ¤ 
¤ N § I N H 
 P H A T T R I £ N 
 C A N H T R A N H 
 T I L £ G I ¥ I T I N H 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Q 
U 
Ç 
N 
T 
H 
Ó 
 B 
Dạng ổn định 
 Quan sát hình bên và cho biết điều nào sau đây không đúng với tháp tuổi ? 
A. Là dạng tháp ổn định . 
B. Đáy tháp rộng vừa phải , cạnh tháp xiên ít hoặc thẳng . 
C. Tỉ lệ sinh không cao . 
D. Là quần thể trẻ có tỉ lệ nhóm sinh sản lớn . 
 Trong thực tế , những loài nào dưới đây có số lượng cá thể cái nhiều hơn cá thể đực ( gấp 2, 3 hoặc 10 lần )? 
 A. Hươu , ngỗng , vịt . 
 B. Gà , rắn , thằn lằn . 
 C. Nai , ruồi giấm , thỏ . 
 D. Gà , nai , hươu . 
Hoaøn thaønh bảng sau 
Ñaëc ñieåm bieåu hieän 
Daïng thaùp A 
Daïng thaùp B 
Daïng thaùp C 
Nöôùc coù tæ leä treû sinh ra haèng naêm nhieàu 
Nöôùc coù tæ leä töû vong ôû ngöôøi treû tuoåi cao ( tuoåi thoï trung bình ) 
Nöôùc coù tæ leä taêng tröôûng daân soá cao 
Nöôùc coù tæ leä ngöôøi giaø nhieàu 
Daïng thaùp daân soá treû ( thaùp phaùt trieån ) 
Daïng thaùp daân soá giaø ( thaùp oån ñònh ) 
chúc các em học tốt