Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Bài 39: Biến động số lượng cá thể của quần thể - Trường THPT Phú Quới

Moân Sinh Hoïc 
NĂM HỌC: 2009 - 2010 
TRÖÔØNG THPT CAÁP 2 - 3 PHUÙ QUÔÙI 
1.Kích thước quần thể là gì ? Cho VD ? Kích thước quần thể phụ thuộc vào các yếu tố nào ? 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
2. Taïi sao trong thöïc teá coù nhieàu quaàn theå khoâng 
 taêng tröôûng theo tieàm naêng sinh hoïc ? 
Kích thước quần thể có phải là một hằng số theo thời gian không ? Vì sao ? 
Vì sao nông dân caàn trồng 2 vụ lúa xen 1 vụ màu ? Cơ sở sinh thái học là gì ? 
EM CÓ BIẾT ? 
Bài 39: 
BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ 
CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT 
I. BIEÁN ÑOÄNG SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ 
Nêu một số ví dụ về biến động số lượng cá thể trong quần thể mà em biết ? 
Hình 39.1: Ñoà thò bieán ñoäng 
soá löôïng Thoû vaø Meøo röøng Canaña theo chu kì 9-10 naêm 
1.VD: 
- Số lượng thỏ , mèo rừng tăng giảm theo chu kỳ 9-10 năm . 
- Số lượng cây dương xỉ giảm mạnh do cháy rừng . 
- Số lượng muỗi tăng vào mùa hè . 
2. Định nghĩa : 
Là sự tăng hoặc giảm số lượng cá thể trong quần thể . 
3. Phân loại : 
Có các dạng biến động số 
 lượng nào ? Hoàn thành 
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 ? 
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1: 
TÌM CÁC DẠNG BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
( Thời gian : 3 phút ) 
BIẾN ĐỘNG 
? (1) 
? (2) 
VÍ DỤ 
- Số lượng ếch tăng mạnh vào mùa mưa . 
- Số lượng muỗi tăng vào mùa hè . 
- Số lượng mèo rừng tăng giảm theo chu kỳ 9-10 năm . 
- Biến động số lượng cá cơm ở biển Peru 10-12 năm . 
- Số lượng nấm men tăng mạnh trong vại dưa . 
- Số lượng cây dương xỉ giảm mạnh do cháy rừng . 
- Số lượng gà ở Thái Nguyên giảm mạnh do dịch cúm gia cầm H5N1. 
- Số lượng cá thu giảm mạnh do sự đánh bắt quá mức của ngư dân ven biển . 
Nhận xét 
THEO CHU KỲ 
KHÔNG THEO CHU KỲ 
Số lượng cá thể của quần thể biến động theo chu kỳ . 
Số lượng cá thể của quần thể biến động một cách đột ngột . 
Nhận xét đặc điểm chung của các dạng biến động số lượng trong mỗi cột ? 
Hãy xác định dạng biến động số lượng cá thể của quần thể ở cột 1, cột 2 ? 
I. BIEÁN ÑOÄNG SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ 
1.VD: 
- Số lượng cây dương xỉ giảm mạnh do cháy rừng . 
- Số lượng muỗi tăng vào mùa hè . 
- Số lượng thỏ , mèo rừng tăng giảm theo chu kỳ 9-10 năm . 
2.Định nghĩa : 
Là sự tăng hoặc giảm số lượng cá thể trong quần thể . 
3.Phân loại : 
+ BIẾN ĐỘNG THEO CHU KỲ 
+ BIẾN ĐỘNG KHÔNG THEO CHU KỲ 
Hình 39.1: Ñoà thò bieán ñoäng 
soá löôïng Thoû vaø Meøo röøng Canaña theo chu kì 9-10 naêm 
I. BIEÁN ÑOÄNG SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ 
3.Phân loại : 
a. Bieán ñoäng theo chu kì 
	- Là biến động xảy ra do 
những thay đổi có chu kỳ của 
điều kiện môi trường . 
	- VD: SGK 
Hình 39.1:Ñoà thò bieán ñoäng 
soá löôïng Thoû vaø Meøo röøng Canaña theo chu kì 9-10 naêm 
b. Bieán ñoäng khoâng theo chu kì 
 	- Là biến động xảy ra do 
những thay đổi bất thường của 
mtr tự nhiên hay do hoạt động 
khai thác tài nguyên quá mức của 
con người gây nên . 
	- VD: SGK 
Hình 39.2: Ñoà thò bieán ñoäng soá 
 löôïng caù theå Thoû khoâng theo chu 
 kì ôû OÂxtraâylia 
Vì sao soá löôïng Thoû vaø Meøo röøng laïi taêng vaø giaûm theo chu kì gaàn gioáng nhau ? 
 BAØI 39:BIEÁN ÑOÄNG SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ SINH VAÄT  
Nguyeân nhaân naøo gaây ra söï bieán ñoäng soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå ? Hoàn thành PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 ? 
II. NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN 
ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ 
LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ 
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Xác định nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể quần thể  ( Thời gian : 5 phút ) 
QUẦN THỂ 
NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG QUẦN THỂ 
Nhóm 
NTST 
1. Cáo ở đồng rêu phương Bắc 
Số lượng chuột lemmus . 
2. Sâu hại mùa màng 
3. Cá cơm ở vùng biển Peru 
4 .Chim cu gáy 
5. Muỗi 
6. Ếch nhái 
7.Bò sát , ếch nhái ở miền Bắc Việt Nam 
8. Bò sát , chim nhỏ , gặm nhấm 
9. Động thực vật rừng U Minh 
10. Thỏ ở Australia 
Cây trồng , khí hậu . 
Dòng nước nóng . 
Nguồn thức ăn ( lúa , ngô ) 
Nhiệt độ , độ ẩm . 
Mùa mưa . 
Nhiệt độ (<8 o C) 
Lũ lụt thất thường . 
Cháy rừng . 
Virus gây bệnh u nhầy . 
HS 
VS, HS 
VS 
HS 
VS 
VS 
VS 
VS 
VS 
HS 
Số lượng cá cơm tăng hay giảm có làm thay đổi nhiệt độ của dòng nước nóng không ? Có làm cho dòng nước nóng chảy vào thời điểm khác hay không ? 
Trên cơ sở kết quả PHT hãy xác định các nguyên nhân chính gây nên biến động số lượng cá thể trong quần thể ? 
II.NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ  1.Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể : 
 Nguyên nhân 
Noäi dung 
Không . 
Có . 
Khí hậu ( t o C , độ ẩm ) 
- Cạnh tranh ( Cùng loài ) 
- Kẻ thù . 
- Thức ăn . 
- Sinh sản . 
- Khả năng thụ tinh . 
- Sức sống của con non. 
- Trạng thái sinh lý của các cá thể . 
- Sự phát tán .- Sức sinh sản .- Tỉ lệ tử vong . 
Yếu tố ảnh 
hưởng chủ yếu 
Phụ thuộc mật 
độ quần thể 
Ảnh hưởng tới 
a. Do thay ñoåi cuûa caùc 
Nhân tố vô sinh 
b.Do thay ñoåi cuûa caùc 
Nhân tố höõu sinh 
BAØI 39:BIEÁN ÑOÄNG SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ SINH VAÄT II.NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ  
1.Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể : 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
Cô cheá ñieàu chænh soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå ? 
 Hoàn thành PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 ? 
- Sinh sản ..(1) 
- Tử vong ...(2) 
- Nhập cư ...(3) 
Môi trường thuận lợi 
( Thức ăn , kẻ thù , ) 
- Cạnh tranh ( cùng loài ) → .(5) 
- Nguồn thức ăn ( có hạn ) 
- Kẻ thù (6) 
Quần thể ban đầu với số lượng cá thể nhất định 
Số lượng cá thể quần thể tăng quá cao 
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 
CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
( Thời gian : 3 phút ) 
Điền vào chỗ các dấu chấm () bỏ lửng đã được đánh số : 
 (4) 
 (7) 
Tóm lại : Cơ chế điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
 là sự thống nhất giữa tỉ lệ sinh sản , nhập cư với tỉ lệ tử vong và phát tán của các cá thể trong quần thể . 
- Cơ chế điều chỉnh tăng : 
- Cơ chế điều chỉnh giảm : 
- Sinh sản ..(1) 
- Tử vong ...(2) 
- Nhập cư ...(3) 
Môi trường thuận lợi 
( Thức ăn , kẻ thù , ) 
- Cạnh tranh ( cùng loài ) → .(5) 
- Nguồn thức ăn ( có hạn ) 
- Kẻ thù (6) 
Quần thể ban đầu với số lượng cá thể nhất định 
Số lượng cá thể quần thể tăng quá cao 
Xác định tên cơ chế cho mỗi sơ đồ ? 
Tăng 
Tăng 
Giảm 
 (4) 
Số lượng cá thể quần thể tăng 
 (7) 
Số lượng cá thể của quần thể giảm 
nhiều 
xuất cư , tử vong 
 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 
CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ 
BAØI 39:BIEÁN ÑOÄNG SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ SINH VAÄT II.NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ  
1.Nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể của quần thể : 
2. Sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
 - Quần thể luôn có xu hướng tự điều chỉnh số lượng 
cá thể bằng cách làm giảm hoặc kích thích làm tăng số 
lượng cá thể của quần thể 
 - Điều kiện sống thuận lợi  quần thể tăng mức sinh 
sản + nhiều cá thể nhập cư tới  SL cá thể tăng 
 - SL cá thể tăng cao -> cạnh tranh -> mức tử vong tăng , 
sức sinh sản gảim , xuất cư tăng -> slượng cá thể của QT giảm . 
BAØI 39:BIEÁN ÑOÄNG SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ SINH VAÄT  II.NGUYEÂN NHAÂN GAÂY BIEÁN ÑOÄNG VAØ SÖÏ ÑIEÀU CHÆNH SOÁ LÖÔÏNG CAÙ THEÅ CUÛA QUAÀN THEÅ  
 3. Trạng thái cân bằng của quần thể : 
 - Quần thể luoân coù xu höôùng töï ñieàu chænh veà traïng thaùi caân baèng khi số lượng cá thể ổn định và phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường 
 - Cơ chế điều chỉnh : là sự thống nhất giữa tỉ lệ sinh sản , nhập cư với tỉ lệ tử vong và phát tán của các cá thể trong quần thể . 
Hình 39.3: Sô doà ñieàu chænh soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå trôû laïi möùc caân baèng . 
r = b – d + i – e = 0 
3. Trạng thái cân bằng của quần thể : 
Tại sao số lượng cá thể 
không tăng mãi lên ? 
Hình 39.3: Sô doà ñieàu chænh soá löôïng caù theå cuûa quaàn theå trôû laïi möùc caân baèng . 
→ Đảm bảo sự phát triển tồn tại của quần thể . 
 - Số lượng cá thể luôn biến biến động phù hợp với nguồn sống trong quần thể 
Kích thước quần thể có phải là một hằng số theo thời gian không ? Vì sao ? 
Vì sao nông dân thường trồng 2 vụ lúa xen 1 vụ màu ? Cơ sở sinh thái học là gì ? 
EM CÓ BIẾT ? 
TRẮC NGHIỆM 
Câu 1: Trạng thái cân bằng của quần thể đạt được khi 
A.có hiện tượng ăn lẫn nhau . 
B.số lượng cá thể nhiều thì tự chết . 
C.số lượng cá thể ổn định và cân bằng với nguồn sống của môi trường . 
D.tự điều chỉnh . 
Câu 2: Sự biến động số lượng cá thể của quần thể do: 
A.tác động của con người . 
B.sự phát triển quần xã . 
C.sự tác động nhân tố sinh thái vô sinh và hữu sinh . 
D.khả năng cạnh tranh cao . 
Câu 3: Biến động nào sau đây là biến động theo chu kỳ 
A.số lượng bò sát giảm vào những năm có mùa đông giá rét 
B.số lượng chim , bò sát giảm mạnh sau những trận lũ lụt 
C.nhiều sinh vật rừng bị chết do cháy rừng 
D.ếch nhái có nhiều vào mùa mưa 
Câu 4: Trường hợp nào sau đây cho thấy sinh vật biến động không theo chu kỳ 
A.chim di trú mùa đông 
B.động vật biến nhiệt ngủ đông 
C.số lượng ruồi muỗi nhiều vào các tháng xuân hè 
D.số lượng thỏ ở Australia giảm vì bệnh u nhầy 
TRẮC NGHIỆM 
Câu 5: Nhân tố sinh thái hữu sinh 
A.khí hậu , thổ nhưỡng 
B.nhiệt độ,ánh sáng , số lượng kẻ thù ăn thịt 
C.là nhóm nhân tố không phụ thuộc mật độ quần thể 
D. là nhóm nhân tố phụ thuộc mật độ quần thể 
TRẮC NGHIỆM 
BÀI TẬP VỀ NHÀ 
- Trả lời câu hỏi cuối bài . 
- Soạn bài mới 40, Quần xã sinh vật và một số đặc trưng cơ bản của quần xã . 
1/ Tìm hieåu veà khaùi nieäm quaàn xaõ SV? 
2/ Tìm hieåu veà caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa quaàn xaõ SV? 
3/ Phaân bieät caùc moái quan heä hoã trôï trong quaàn xaõ SV? 
4/ Tìm hieåu veà hieän töôïng khoáng cheá sinh hoïc ?