Bài giảng Xã hội học Đại cương - Võ Thuấn

i công nghiệp – đô thị, cơ may thay đổi địa vị đó lớn hơn rất nhiều so với nông thôn dẫn đến thường xuyên có sự thay đổi về vị thế xã hội, từ đó làm thay đổi các quan hệ xã hội và gia đình.Thay đổi vai trò của các thành viên trong gia đìnhSự thay đổi chức năng gia đình:Giảm dần chức năng xã hội hoáChuyển từ đơn vị sản xuất thành đơn vị tiêu dùng là chủ yếuGiảm dần chức năng bảo vệNhu cầu quan hệ tình cảm được tăng cườngLy hôn trong các gia đình hiện đại.V. Xã hội học tội phạm:Lệch lạc xã hộilà nghiên cứu những hành vi bất bình thường, sự khác thường trong xã hội, nghiên cứu sự sai lệch các giá trị, chuẩn mực hay những kỳ vọng của một nhóm người hay xã hội trong đời sống xã hội.Kiểm soát xã hội đó lànhững kỹ thuật hay chiến lược nhằm bảo bảo nhằm ngăn chặn những hành vi sai lệch xã hội, tạo điều kiện để các thành viên trong xã hội tuân thủ các chuẩn mực, các quy tắc của xã hội. Phân biệt: TPH, XHHTP, LHTội phạm học là khoa học nghiên cứu về về tội phạm, nghiên cứu về tình hình tội phạm và các biện pháp đấu tranh phòng, chống tội phạm.XHHTP: Tìm hiểu mặt xã hội của của tội phạm. Đó chính là các mối quan hệ của con người tội phạm trong hoàn cảnh xã hội với về môi trường, điều kiện phạm tộiLuật học:là khoa học nghiên cứu về pháp luật. Pháp luật là những bộ luật của nhà nước mang tính pháp lý, một quốc gia có nhiều bộ luật trong đó có một bộ phận cơ bản gọi là hiến pháp.Lệch lạc xã hội là khái niệm phản ánh bất kỳ hành vi, hành động của cá nhân hay nhóm xã hội tỏ ra không phù hợp với mong đợi chung của xã hội.Lệch lạc xã hội là hành vi hay hành động đi chệch khỏi các quy định của pháp luật, các giá trị, các quy tắc, các chuẩn mực, các quy ước của xã hội.Lệch lạc là hành vi được coi là đi chệch khỏi chuẩn mực của nhóm.Lệch lạc là sự vi phạm các chuẩn mực văn hoá mà được xã hội thừa nhận.Lệch lạc xã hội:Đặc điểm của lệch lạc xã hộiLệch lạc xã hội diễn ra ở một phạm vi rộng, mang tính phổ quátLệch lạc xã hội diễn ra ở mọi cấp độ, có những lệch lạc đơn giản, nhưng cũng có những lệch lạc phức tạp, tính chất lệch lạc có thể thô sơ đến tinh viLệch lạc ở nhiều hình thức, nhiều kiểu đa dạng phong phú.Lệch lạc xã hội rất mơ hồ, nó phụ thuộc vào nền văn hóa, có thể với nền văn hoá này là chuẩn mực, nhưng nền văn hoá kia lại là lệch lạc.Các biểu hiện của lệch lạc xã hộiHành vi dị thườngTệ nạn xã hộiTội phạm: Là biểu hiện cao nhất của hành vi lệch lạc xã hội.Tội phạm là sự vi phạm các chuẩn mực được quy định chính thức trong các bộ luật hình sự. Tội phạm là các hành vi vi phạm các điều luật trong bộ luật hình sự.	Hậu quả của tội phạm: gây nên những hậu quả khôn lường cho xã hội về tài sản và tính mạng cho con người. Ví dụ tội giết người, hiếp dâm, chống người thi hành công vụ, buôn bán và tàn trữ ma tuý.Kiểm soát xã hộiKS Chính thức: thường do một số thiết chế và tổ chức xã hội có chức năng xã hội hoá đảm nhận. Chẳng hạn cảnh sát, toà án, nhà tù, các trung tâm giáo dục thanh thiếu niên hư, trại phục hồi nhân phẩm, cai nghiện. KS không chính thức:là sự kiểm soát xã hội không phải do một thiết chế và tổ chức xã hội có chức năng rõ ràng tiến hành. Nó được thực hiện như các nhóm sơ cấp như gia đình, bạn bè, nhóm làm việc hay các nhóm nhỏ khác. Phạm vi của kiểm soát không chính thức rất lớn, bao quát toàn bộ các lĩnh vực hoạt động và sinh hoạt của cá nhân.Kiểm soát nội tâm: XHH, tuân thủ các chuẩn mực, giá trị của con người.Đạo đức: Trung thực, tốt.Phần III: Phương pháp nghiên cứu xã hội học:Phương pháp: là cách thức đạt được mục tiêu, là hoạt động được sắp xếp theo một trật tự xác định.	Cũng có thể hiểu phương pháp là cách thức tiếp cận đối tượng nghiên cứu một cách có tổ chức và có hệ thống.2. Phương pháp luận: hiểu theo 2 nghĩa:Toàn bộ các biện pháp được áp dụng trong một khoa học nào đó.Học thuyết về phương pháp nhận thức và cải tạo thế giới.	Phương pháp luận có thể được hiểu là lý luận về phương pháp hay nói cách khác là sự luận chứng về mặt lý luận những phương pháp nghiên cứu khoa học.Vấn đề nghiên cứu được biểu hiện khi:Có một khoảng trống trong tri thức con ngườiCó nhiều kết quả nhận định khác nhau trước một hiện tượng xã hộiKhi có một sự kiện mà chúng ta muốn nghiên cứu, giải thích.3. Phương pháp nghiên cứu xã hội học	Là một hệ thống các nguyên tắc nhằm làm công cụ cho sự phân tích và nghiên cứu xã hội, bao gồm:Những nguyên tắc tổ chức hành động.Toàn bộ những thủ pháp và phương thức hành động (cách thức và sơ đồ hoạt động).Phương pháp bao gồm thể thức, tức trình tự hoạt động (trình tự thao tác).Khái quát quy trình nghiên cứu xã hội họcThực tế xã hộiXã hội hoá kếtĐề tàiKhái quát hoá thông tinThao tác khái niệmKiểm định giả thuyếtLập giả thuyếtBáo cáo kết quảXử lý số liệuThu thập thông tinChuẩn bịĐiều tra thửChọn mẫu và phương phápCác bước tiến hành trong một cuộc điều tra xã hội học1Giai ®o¹n chuÈn bÞ 2Giai ®o¹n tæ chøc ®iÒu tra3Giai ®o¹n xö lý, ph©n tÝch vµ x· héi ho¸ kÕt qu¶ ®iÒu tra x· héi häc2. X©y dùng khung lý thuyÕt1. X¸c ®Þnh vÊn ®Ò nghiªn cøu3. Chän ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra5. Chän mÉu ®iÒu tra4. X©y dùng b¶ng c©u háiGiai ®o¹n chuÈn bÞ1. Xác định vấn đề nghiên cứu	 Xác định vấn đề và tên đề tài nghiên cứu:Nội dung vấn đề nghiên cứu là gì? (vấn đề gì)Nghiên cứu trên nhóm khách thể nào? (nghiên cứu ai)Nghiên cứu ở địa bàn nào? (nghiên cứu ở đâu)Xác định đề tài nghiên cứu có nghĩa là cần làm rõ khách thể hay đối tượng của cuộc nghiên cứu.Ví dụ: Tình trạng bỏ học của học sinh đồng bào dân tộc thiểu số ở Lâm Đồng2. Xây dựng khung lý thuyếtXây dựng giả thiết nghiên cứuXây dựng mô hình lý luận, khung lý thuyếtThao tác hóa khái niệm, xây dựng các chỉ báoXây dựng giả thiết nghiên cứu	Giả thiết nghiên cứu là những giả định, những kết luận đoán trước của chúng ta về vấn đề nghiên cứu. Tuy nhiên những giả định, những kết luận này chỉ có thể đứng vững khi nó được kiểm tra, chứng minh, khẳng định ( hoặc phủ định) bằng chính kết quả của cuộc nghiên cứu.Ví dụ: Khung lý thuyết về truyền thông dân số và kế hoạch hóa gia đìnhTruyÒn th«ng d©n sèHÖ thèng gi¸ trÞ chuÈn mùc XHM«i tr­êng gia ®×nhM«i tr­êng céng ®ångThùc hiÖn KHHG§Møc sinhChuÈn mùc t¸i sinh s¶nKiÕn thøc vÒ tr¸nh thaiTh¸i ®é chÊp nhËn KHHG§C¬ cÊu ChÝnh trÞ - Kinh tÕ - X· héiThao tác hóa các khái niệm:Hoạt động xã hội:Hoạt động sản xuất vật chấtHoạt động sản xuất văn hóaHoạt động tái sản xuất xã hộiHoạt động giao tiếpHoạt động điều tiếtHoạt động sản xuất vật chất:Lao động xuất sắcLao động giỏiLao động tiên tiến3. Chọn phương pháp điều traQuan sátPhỏng vấnPhân tích tài liệuAn kétThực nghiệm ..Việc lựa chọn phương pháp thu thập thông tin dựa vào các yếu tố sau:Mục đích, yêu cầu và nội dung của cuộc điều tra.Đặc điểm của khách thể nghiên cứu.Khả năng của điều tra viên và điều kiện vật chất.4. Xây dựng bảng câu hỏiKÕt cÊu vµ tr×nh tù s¾p xÕp c¸c c©u hái trong 1 b¶ng háiX©y dùng b¶ng c©u háiYªu cÇu ®èi víi c©u háiC¸c d¹ng c©u hái th­êng dïngC©u hái ®ãngC©u hái mëC©u hái kÕt hîp5. Chọn mẫu điều trae. Chän mÉu ®iÒu traMÉu lµ tËp hîp cña nh÷ng ®èi t­îng nghiªn cøu trong mét cuéc ®iÒu tra x· héi häc mµ c¬ cÊu thµnh phÇn vµ ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt cña nã mang tÝnh ®¹i diÖn cho tæng thÓ ®èi t­îng ®­îc nghiªn cøu.MÉu x¸c suÊt MÉu ngÉu nhiªn ®¬n gi¶n MÉu ngÉu nhiªn hÖ thèng Mẫu ph©n tÇng MÉu côm nhiÒu giai ®o¹n MÉu phi x¸t suÊt (thuËn tiÖn, ph¸n ®o¸n, chØ tiªu, t¨ng nhanh)K =NnC¸c ph­¬ng ph¸p chän mÉu:Thu thËp th«ng tin trªn thùc ®ÞaLËp kÕ ho¹ch ®iÒu traLùa chän vµ tËp huÊn nghiªn cøu viªn, ®iÒu tra viªn Giai ®o¹n tæ chøc ®iÒu traLùa chän thêi ®iÓm tiÕn hµnh ®iÒu tra.ChuÈn bÞ kinh phÝ ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu tra. C«ng t¸c tiÒn tr¹m.LËp biÓu ®å tiÕn ®é ®iÒu tra.TËp huÊn nghiªn cøu viªnTËp huÊn ®iÒu tra viªnTh«ng tin s¬ cÊp - cÊp 1: Lµ nh÷ng th«ng tin thu ®­îc tõ viÖc thu thËp th«ng tin c¸ biÖt qua c¸c nguån kh¸c nhau.M« t¶ theo c¸ch ph©n nhãm M« t¶ theo c¸ch m« h×nh ho¸Ph©n tÝch th«ng tinb TËp hîp tµi liÖu vµ xö lý th«ng tin phiÕu ®iÒu tra a KiÓm ®Þnh gi¶ thuyÕtnghiªn cøuc ViÕt b¸o c¸o vµ x· héi hãa kÕt qu¶ nghiªn cøud Giai ®o¹n xö lý, ph©n tÝch vµ x· héi ho¸ kÕt qu¶ ®iÒu tra XHHTh«ng tin s¬ cÊp - cÊp 2: Lµ nh÷ng th«ng tin ®· ®­îc xö lý thuÇn tuý vÒ mÆt kü thuËt víi c¸c ph­¬ng ph¸p thèng kª x· héi.Th«ng tin cao cÊp - cÊp 3: Lµ nh÷ng th«ng tin ®· ®­îc c¸c chuyªn gia, c¸c nhµ nghiªn cøu ph©n tÝch, tæng hîp ®Ó rót ra c¸c kÕt luËn khoa häc, qua ®ã ®­a ra nh÷ng kiÕn nghÞ, dù b¸o.Một số phương pháp nghiên cứu xã hội họcQuan sátPhỏng vấnPhân tích tài liệuAn két (bảng hỏi/phiếu trưng cầu ý kiến)Thực nghiệm ..Bảng hỏiBảng hỏi là phương pháp thu thập thông tin xã hội gián tiếp dựa trên bảng hỏi/phiếu trưng cầu ý kiến”Yêu cầu:Bảng hỏi đã được quy chuẩn chung cho mọi đối tượngChọn mẫu đại diện hết sức nghiêm ngặtCộng tác viên phải được tập huấn chu đáoBảng hỏi phải thể hiện nội dung nghiên cứu, đảm bảo tính logic, hợp lýƯu điểm:Tiết kiệm được kinh phí (cùng một lúc thu được ý kiến của nhiều người). Thông tin thu được có độ tin cậy tương đối cao. Phù hợp cho những nghiên cứu định lượng.Nhược điểm:Phải đầu tư nhiều thời gian công sức soạn thảo một bảng hỏi quy chuẩn. Thu hồi lại bảng hỏi thường gặp khó khăn, do đó ảnh hưởng trực tiếp tới tính đại diện của thông tin.Nhiều câu hỏi không nhận được sự trả lời của khách thể hạn chế tính đầy đủ của thông tin.Moät soá nguyeân taéc ñaïo ñöùc ngheà nghieäpTính khaùch quan trong nghieân cöùu khoa hoïc vaø nhöõng quyeàn lôïi coâng daân vaø phaùp lyù cuûa caùc ñoái töôïng cung caáp thoâng tin.Ba nguyeân taéc cô baûn:Thöù nhaát: nhöõng ngöôøi tham gia phaûi hoaøn toaøn töï nguyeän vaø nhöõng ngöôøi ñi thu thaäp thoâng tin khoâng ñöôïc ñöa ra baát cöù söï eùp buoäc naøo ñoái vôùi hoï ñeå ñaït ñöôïc söï hôïp taùcThöù hai: tính chaát voâ danh caàn phaûi ñöôïc baûo veä. Töùc laø khi xöû lyù, phaân tích thoâng tin vaø coâng boá keát quaû, ngöôøi ta khoâng theå nhaän ra ngöôøi cung caáp thoâng tin laø ai. Ñaëc bieät khi tieán haønh ño löôøng nhieàu laàn lieân tuïc ñoái vôùi cuøng ñoái töôïng, tính chaát bí maät caù nhaân caàn phaûi ñöôïc tính ñeán. Thöù ba: khoâng ñöôïc coù baát cöù bieän phaùp naøo ñaët caùc ñoái töôïng vaøo moät tình theá nguy hieåm döôùi baát cöù hình thöùc naøo.