Các dấu câu trong tiếng Việt

ủa người viết. 
Dấu câu dùng thích hợp thì bài viết được người đọc hiểu rõ hơn, nhanh hơn. Không dùng dấu câu, có thể gây ra hiểu lầm. Có trường hợp vì dùng sai dấu câu mà thành ra sai ngữ pháp, sai nghĩa. Cho nên, quy tắc về dấu câu cần được vận dụng nghiêm túc. 
Tuy vậy, cũng có trường hợp vận dụng quy tắc dấu câu cũng ít nhiều có tính chất linh hoạt. Nói chung, đó là khi mà dù không dùng dấu câu, ranh giới cũng đã rõ, và không gây ra lầm lẫn. 
Hiện nay, tiếng Việt dùng mười dấu câu là: 
1. dấu chấm [.] 
2. dấu hỏi [?] 
3. dấu cảm [!] 
4. dấu lửng [] 
5. dấu phẩy [,] 
6. dấu chấm phẩy [;] 
7. dấu hai chấm [:] 
8. dấu ngang [–] 
9. dấu ngoặc đơn [()] 
10. dấu ngoặc kép [“ ”] 
1. Dấu chấm: Dấu chấm dùng ở cuối câu tường thuật. Khi đọc, phải ngắt đoạn ở dấu chấm. Dấu chấm là chỗ có quãng ngắt tương đối dài hơn, so với dấu phẩy, dấu chấm phẩy. 
Ví dụ: Dòng sông lào xào vỗ sóng. Gió chạy loạt soạt trong cỏ, trăng đã lên cao, đêm đã khuya lắm. (Nguyễn Đình Thi)
2. Dấu hỏi: Dấu hỏi dùng ở cuối câu nghi vấn. Thường gặp là trường hợp dấu hỏi dùng trong đoạn văn đối thoại, có người hỏi, có người đáp. Có trường hợp tự đặt ra câu hỏi và tự trả lời, trong lời đối thoại nghệ thuật. 
Ví dụ: Anh ốm, sao lại đi làm?
Có trường hợp, một vế của câu ghép được cấu tạo theo kiểu câu nghi vấn nhưng không phải để hỏi mà để nêu lên tiền đề; trong trường hợp này không dùng dấu hỏi. 
Ví dụ: Văn học nghệ thuật là gì, xưa nay người ta định nghĩa nhiều rồi. (Phạm Văn Đồng)
Dấu hỏi có thể đặt trong dấu ngoặc đơn (?) để biểu thị thái độ hoài nghi đối với một lời trích thuật. Nếu dấu chấm (hay tương đương) ngắt câu ở cùng chỗ, thì dấu này đặt sau dấu chấm.  
Ví dụ: Bọn xâm lược Mĩ làm ra vẻ ngạc nhiên. Chúng chối biến rằng chúng không hề biết gì. (?) (Báo Nhân dân) 
3. Dấu cảm: Dấu cảm dùng ở cuối câu cảm xúc hay ở cuối câu cầu khiến. 
Ví dụ: Hỡi anh Người đồng chí quang vinh! (Sóng Hồng) Hãy yêu quý thanh niên! Hãy trân trọng và tích cực đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trẻ! (Tạp chí Học tập) 
Dấu cảm có thể đặt trong dấu ngoặc đơn: (!), để biểu thị thái độ mỉa mai; hay dùng kết hợp với dấu hỏi rồi đặt trong dấu ngoặc đơn: (!?), để biểu thị thái độ vừa mỉa mai, vừa hoài nghi.  
Những dấu này cũng thường đặt sau dấu chấm, nếu có dấm chấm (hay tương đương) ngắt câu ở cùng chỗ. Ví dụ: Y còn đòi các nước sản xuất dầu mỏ "hợp tác" với Mĩ để giải quyết cả vấn đề dầu mỏ lẫn vấn đề lương thực (!) (Báo Nhân dân) 
4. Dấu lửng: Dấu lửng dùng ở cuối câu (hay giữa câu, hay có khi ở đầu câu) để biểu thị rằng người viết đã không diễn đạt hết ý. 
Ví dụ: Lũ làng đi rửa tay thật sạch rồi cầm lên từng thứ, coi đi coi lại, coi Bok Hồ đi làm rẫy, coi cái áo Bok Hồ mặc (Nguyên Ngọc) 
Dấu lửng còn được dùng để biểu thị bằng lời nói bị đứt quãng vì xúc động, ghi lại một chỗ kéo dài của âm thanh, hay biểu thị một chỗ ngắt đoạn dài giọng với ý châm biếm, hài hước. 
Ví dụ: Sâm đè tay lên ngực, hít lấy mấy hơi mới nói được: - Quên... rút chốt... (Phan Tứ) 
Hiện nay có cách dùng dấu lửng trong ngoặc đơn: (...), để chỉ ra rằng người trích dẫn có lược bớt câu văn trích dẫn. 
5. Dấu phẩy: Dấu phẩy được dùng để chỉ ranh giới bộ phận nòng cốt với thành phần ngoài nòng cốt của câu đơn và câu ghép. Thành phần ngoài nòng cốt có thể là các thành phần than gọi, chuyển tiếp, chú thích, tình huống, khởi ý. 
Ví dụ: Mẹ ơi, có khách đấy! 
Đáng chú ý là khi thành phần tình huống đặt ở đầu câu, dấu phẩy có thể được lược bớt, nếu thành phần đó là một danh ngữ có cấu tạo đơn giản dùng để chỉ thời gian, nơi chốn. 
Ví dụ: Lúc ấy Mai cũng về tới bản Đảy. (Tô Hoài) 
Khi thành phần ấy là do động từ hay tính từ đảm nhiệm và đặt ở cuối câu thì rất cần dấu phẩy giữa nó và nòng cốt. 
Ví dụ: Lời trăn trối mang hồn người sắp chết Vọng qua vách, trang nghiêm và thống nhất. (Nguyễn Dân Trung) 
Dấu phẩy dùng để chỉ ranh giới giữa các yếu tố trong liên hợp, nhất là liên hợp qua lại. 
Ví dụ: Sự nghiệp cách mạng là một sự nghiệp lâu dài và gian khổ, song nhất định thắng lợi. (Hồ Chí Minh) 
Đáng chú ý là giữa các yếu tố của một liên hợp song song, khi đã dùng kết từ thì thường lược bớt dấu phẩy. 
Ví dụ: Đảng viên và đoàn viên thanh niên lao động cần phải xung phong gương mẫu trong sản xuất và công tác. 
Giữa các yếu tố của một liên hợp song song có tính chất ổn định hoá, dấu phẩy cũng thường được lược bớt. 
Ví dụ: Hầm chông hố chông trong ruộng lúa tựa như được nước lụt che, thằng giặc chẳng biết đâu mà mò. (Anh Đức) 
Dấu phẩy dùng để chỉ ranh giới giữa các vế trong câu ghép (song song hay qua lại). 
Ví dụ: Hễ còn một tên xâm lược trên đất nước ta, thì ta còn phải tiếp tục chiến đấu, quét sạch nó đi. (Hồ Chí Minh) 
Đáng chú ý là khi có dùng kết từ trong câu ghép song song hay qua lại thì có thể lược bớt dấu phẩy giữa các vế. 
Ví dụ: Chú Hai đã đi làm phu cao su ở Hớn Quản, lại ra làm thợ mỏ ở Đông Dương và chú còn đi những chân trời góc bể đâu khác. (Tô Hoài) 
Dấu phẩy có thể dùng để chỉ ranh giới giữa phần đề và phần thuyết trong những trường hợp khi phần đề làm thành một đoạn khá dài hay khi lược bớt động từ là trong câu luận. 
Ví dụ: Một trong những công việc cần phải thực hiện cấp tốc lúc này, là nâng cao dân trí. (Hồ Chí Minh) 
Ví dụ: Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữa đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người. Tre, anh hùng lao động. Tre, anh hùng chiến đấu. (Thép Mới) 
6. Dấu chấm phẩy: Dấu chấm phẩy thường dùng để chỉ ranh giới giữa các vế trong câu ghép song song, nhất là khi giữa các vế có sự đối xứng về nghĩa, về cả hình thức. 
Ví dụ: Chị Thuận nấu cơm cho anh em ăn, làm người chị nuôi tần tảo; chị chăm sóc anh em ốm và bị thương, làm người hộ lí dịu dàng, ân cần... (Nguyễn Trung Thành) 
Trong câu ghép song song mà vế sau có tác dụng bổ sung cho vế trước, cũng có thể dùng dấu chấm phẩy giữa hai vế. 
Ví dụ: Sáng tạo là vấn đề rất quan trọng; không sáng tạo không làm cách mạng được (Lê Duẩn) 
Dấu chấm phẩy cũng có thể dùng để chỉ ranh giới giữa các yếu tố trong một liên hợp song song bao gồm những ngữ. 
Ví dụ: Phải thực hiện bằng được chủ trương hoàn chỉnh các hệ thống thuỷ nông; đẩy mạnh tốc độ cơ giới hoá nông nghiệp; đẩy mạnh cải tạo giống gia súc và cây trồng nhằm thực hiện thâm canh trên toàn bộ diện tích trồng trọt (Báo Nhân dân) 
7. Dấu hai chấm: Nói chung, dấu hai chấm dùng để báo hiệu một điều trình bày tiếp theo sau và có tác dụng thuyết minh đối với một điều đã trình bày trước. 
Ví dụ: Chiến công kì diệu mùa xuân 1975 đã diễn ra trong thời gian rất ngắn: 55 ngày đêm. 
8. Dấu ngang: Dấu ngang dùng để chỉ ranh giới của thành phần chú thích. 
Ví dụ: Chồng chị – anh Nguyễn Văn Dậu – tuy mới hai sáu tuổi nhưng đã học nghề làm ruộng đến mười bảy năm. (Ngô Tất Tố) 
Dấu ngang còn dùng để đặt trước những lời đối thoại; đặt ở đầu những bộ phận liệt kê, mỗi bộ phận trình bày riêng thành một dòng; đặt ở giữa hai hay ba, bốn tên riêng, hay ở giữa con số để ghép lại, để chỉ một liên danh, một liên số. 
Ví dụ: Thi đua yêu nước để: 
– Diệt giặc dốt 
– Diệt giặc đói 
– Diệt giặc ngoại xâm. (Hồ Chí Minh) 
Đường Hà Nội – Huế – Sài Gòn 
Xô viết Nghệ – Tĩnh Thời kì 1939 – 1945 
Cần phân biệt dấu ngang là một dấu câu, khác với dấu gạch nối không phải là dấu câu. Dấu gạch nối, hiện nay, thường được dùng trong những trường hợp phiên âm tên người, tên địa phương nước ngoài. 
Ví dụ: Lê-nin, Lê-nin-grát... 
Cho nên, có khi, cần phân biệt dấu ngang với dấu gạch nối bằng độ dài của dấu đó (dấu ngang dài hơn). 
Ví dụ: Chủ nghĩa Mác – Lê-nin
9. Dấu ngoặc đơn: Dấu ngoặc đơn cũng dùng để chỉ ranh giới của thành phần chú thích. 
Ví dụ: Ngay sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất, tôi làm thuê ở Pa-ri, khi thì làm cho một cửa hàng phóng đại ảnh, khi thì vẽ "đồ cổ mĩ nghệ Trung Hoa" (do một xưởng của người Pháp làm ra!). (Hồ Chí Minh) 
Sự khác nhau giữa dấu ngang và dấu ngoặc đơn có khi không được rõ; theo thói quen, người dùng dấu này, người dùng dấu kia, đối với thành phần chú thích. Tuy vậy, cũng có thể nhận thấy giữa hai loại dấu đó có sự khác nhau sau đây: Khi thành phần chú thích có quan hệ rõ với một từ, một ngữ ở trước nó, thì thường dùng dấu ngang; nếu quan hệ đó không rõ thì thường dùng dấu ngoặc đơn. 
Ví dụ: Tôi vừa gặp lại anh Thân – người chỉ huy đơn vị của tôi, hồi chiến tranh chống thực dân Pháp. Anh ấy không đến dự đám cưới của Lan (bảo là bận!) nhưng mọi người đều hiểu anh ấy không tán thành đám cưới này. Một trường hợp đáng chú ý là dấu ngoặc đơn có thể dùng để đóng khung cho một từ hay một ngữ có tác dụng chú thích cho một từ không thông dụng (từ cổ, từ địa phương...). 
Ví dụ: Tiếng trống của phìa (lí trưởng) thúc gọi nộp thuế vẫn rền rĩ. (Tô Hoài) 
Một loại dấu đôi nữa, có mở ra rồi có đóng vào giống như dấu ngang và dấu ngoặc đơn, và cũng được dùng để chú thích thêm trong một số trường hợp đặc biệt, là dấu móc: []. 
Trong trường hợp nhắc lại một văn bản, mà cần chú thích, đồng thời lưu ý người đọc rằng chú thích đó là ở ngoài văn bản thì dùng dấu móc. 
Ví dụ: Mậu thân Thuận Thiên năm thứ nhất [1428]... người Minh đã về nước, vua bèn thống nhất thiên hạ, lấy năm ấy là năm dẹp yên. (Dịch "Đại Việt Sử kí toàn thư") 
10. Dấu ngoặc kép: Dấu ngoặc kép dùng để chỉ ranh giới của một lời nói được thuật lại trực tiếp. 
Ví dụ: Sau khi đến được ba ngày, anh hỏi tôi: "Anh Dân, anh có biết chữ quốc ngữ không?". Tôi hơi thẹn nhưng trả lời thành thật: "Không, tôi không biết". (Trần Dân Tiên) 
Có khi, ý hoặc lời được thuật lại là một danh ngôn, một khẩu hiệu,... 
Ví dụ: Chế độ ta là chế độ mới, nhân dân ta đang trau dồi đạo đức mới, đạo đức xã hội chủ nghĩa của những người lao động "ta vì mọi người, mọi người vì ta". (Hồ Chí Minh) 
Dấu ngoặc kép còn dùng để dẫn lại với thái độ mỉa mai, một từ hay ngữ do người khác dùng; trong trường hợp này, dấu ngoặc kép còn được gọi là dấu "nháy nháy". 
Ví dụ: Chúng đề xướng nào là văn nghệ "chủ quan", "viễn kiến", nào là triết lí "duy linh"... (Trường Chinh) 
Chúc các bạn có được một văn bản theo ý muốn, đảm bảo tính khoa học, tính logic, hài lòng người đọc.
(Theo Viện Ngôn ngữ học)