Đề tài Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 trung học cơ sở

lực tự học của học sinh qua các khâu của quá trình dạy học đặc biệt là khâu học ở nhà và ở lớp trong nghiên cứ tài liệu mới.
IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: 
Nội dung chương trình di truyền học lớp 9 trung học cơ sở
Học sinh lớp 9 và việc học bộ môn di truyền học của các em
Cơ sở lí luận và thực tiễn của phạm vi sáng kiến kinh nghiệm
Phạm vi nghiên cứu: Chương trình di truyền học lớp 9 trung học 
 cơ sở 
Phần II
NHữNG BIệN PHáP TIếN HàNH
A- Hệ thống bài tập và giáo án soạn theo phương 
 pháp sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di 
 truyền học lớp 9 trung học cơ sở
 Dưới đây tôi xin trình bày một số ví dụ về cụ trể về sử dụng bài tập để dậy học di truyền học lớp 9 ở mức độ từng phần hoặc từng bài như sau:
Ví dụ 1: Tiết 3 – Lai một cặp tính trạng 
 ( tiếp theo )
Mục III – Lai phân tích
Giáo viên yêu cầu học sinh làm bài tập sau: Cho 2 phép lai sau
 Phép lai 1: Hoa đỏ X Hoa trắng
 AA aa 
 Phép lai 2: Hoa đỏ X Hoa trắng
 Aa aa 
Hãy xác định kết quả và so sánh 2 phép lai trên ?
Làm thế nào để xác định kiểu gen của 2 cây hoa màu đỏ ở thế hệ bố mẹ trong 2 phép lai trên ?
Từ đó yêu cầu học sinh làm bài tập điền từ ở mục ẹ trang 11 sách giáo khoa sinh học 9 
 Học sinh với kiến thức đã học ở tiết 2 sẽ nhanh chóng xác định được kết quả của 2 phép lai trên và chỉ ra được điểm giống của 2 phép lai đó là đều cho cây hoa đỏ lai với cây hoa trắng nhưng kết quả phép lai thi khác nhau do 2 cây hoa đỏ ở thế hệ bố mẹ có kiểu gen khác nhau. Vì vậy muốn xác định kiểu gen của các cây hoa đỏ ở thế hệ bố mẹ trong 2 phép lai trên thi cho chung lai với cây hoa trắng và như vậy học sinh dễ dàng làm được bài tập điền từ để tìm ra khái niệm phép lai phân tích.
 Ví dụ 2: Tiết 3 – Lai một cặp tính trạng
 ( tiếp theo )
Mục V – Trội không hoàn toàn
Giáo viên ra cho học sinh bài tập như sau: Khi cho lai hai giống hoa phấn thuần chủng hoa đỏ và hoa trắng thu được F1, cho F1 tự thụ phấn thì tỉ lệ kiểu gen và kiểu hình ở F2 sẽ như thế nào ? Biết rằng màu hoa đỏ do gen A quy định, màu hoa trắng do gen a quy định.
Với kiến thức về lai một cặp tính trạng học sinh sẽ giải bài tập này như sau:
 Pt/c: AA x aa
 F1: Aa
 F2: 1AA: 2Aa: 1aa
 3đỏ: 1 trắng
Giáo viên cho học sinh nghiên cứu ví dụ ở trang 12 sách giáo khoa. Đến đây học sinh sẽ thấy là mình làm sai và suy nghĩ tại sao lại như vậy. 
Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện câu lệnh trang 12 sách giáo khoa sinh học 9 để tìm ra khái niệm về hiện tượng trội không hoàn toàn. Cuối cùng giáo viên giải thích cho học sinh hiểu là lúc đầu các em không sai nhưng do chưa biết có hiện tượng trội không hoàn toàn nên mới giải bài toàn như vậy
Ví dụ 3: Tiết 15 – ADN
Mục II: Cấu trúc không gian của phân tử ADN 
 Sau khi học sinh trả lời xong các câu hỏi mục ẹ trang 46 sách giáo khoa, giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu thông tin mục II – Cấu trúc không gian của phân tử ADN và làm bài tập sau:
Nếu gọi N là tổng số nuclêôtít, L là chiều dài , M là khối lượng, C là số chu kỳ xoắn của phân tử ADN. A, T, G, X lần lượt là số nuclêôtít loại ađênin, timin, guanin, xitôrin của phân tử ADN, H là số liên kết hiđrô giưa các nuclêôtít trên 2 mạch đơn của phân tử ADN thì có thể thiết lập hệ thức liên hệ giữa các đại lượng đó như thế nào? ( Giáo viên cung cấp thêm cho học sinh thông tin về khối lượng của một nuclêôtít )
 Học sinh nghiên cứu thông tin sách giáo khoa, thảo luận để thiết lập các công thức, với sự hướng dẫn của giáo viên học sinh sẽ tìm ra được các công thức như sau
 L = . 3,4 hoặc L = . 34 ( A0 )
 M = N . 300 ( đv.C )
 C = ( Chu kỳ xoắn )
 A = T , G = X, A + G = T + X = 
 H = N – 2 ( Liên kết hiđrô )
Thiết lập được các hệ thức trên học sinh vưa nắm vững cấu trúc không gian phân tử ADN, vừa có kiến thức để giải các bài tập di truyền phần cơ sở vật chất di truyền ở cấp độ phân tử
Ví dụ 4: Soạn giáo án dạy học 
 Tiết 4 Lai hai cặp tính trạng ( tiết 1 )
I . Mục tiêu
Kiến thức
 + Trình bày được TN lai hai cặp tính trạng của Menđen
 + Phân tích được kết quả phép lai hai cặp tính trạng của Menđen, từ đó phát biểu được nội dung quy luật “ Phân li độc lập “ của Menđen 
 + Giải thích được khái niệm biến dị tổ hợp
2 . Kỹ năng
 Rèn kỹ năng phân tích kết quả lai, viết sơ đồ lai và
 giải bài tập về quy luật di truyền
 3. Thái độ
 Yêu thích môn DTH và ứng dụng vào cuộc sống
II. Phương tiện dạy học
 Tranh phóng to hình 4 SGK
III. Tiến trình bài giảng
Bước 1: ổn định tổ chức lớp - kiểm tra sĩ số
Bước 2: Kiểm tra bài cũ 
Bước 3: Giảng bài mới
Hoạt động 1
Tìm hiểu thí nghiệm của Menđen
Hoạt động dạy – học
Nội dung
GV: Yêu cầu HS nghiên cứu SGK, quan sát hình 4, trình bày cách tiến hành thí nghiệm của Menđen
HS: Quan sát tranh, đọc thông tin trả lời
GV: Yêu cầu HS viết sơ đồ lai tóm tắt cho thí nghiệm của Menđen 
HS: Lúng túng
GV: Hướng dẫn HS cách rút gọn tỉ lệ và tóm tắt sơ đồ lai vào phiếu học tập như sau: 
 Pt/c .... x ......
 F1 ....... 
 F2 ..............
 .............
 .............
 ............. 
GV: Yêu cầu HS thực hiện câu lệnh trang 14 sách giáo khoa
HS: Thảo luận và điền thông tin vào bảng 4
GV: Mối tương quan giữa tỉ lệ các tính trạng nói trên với tỉ lệ kiểu hình ở F2 được thể hiện như thế nào?
HS: Nghiên cứu thông tin sách giáo khoa trả lời Tỉ lệ mỗi loại kiểu hình ở F2 bằng tích tỉ lệ của các tính trạng hợp thành nó
GV: Khi nào chúng ta có thể kết luận các cặp tính trạng di truyền độc lập với nhau
HS: Khi F2 có tỉ lệ kiểu hình bằng tích tỉ lệ của các tính trạng
GV: Yêu cầu học sinh làm bài tập điền từ trang 15 sách giáo khoa
HS: Nghiên cứu thông tin và điền được từ “ tích tỉ lệ “ 
GV: Nhận xét và giải thích rõ cho HS
Tiết 4 Lai hai cặp tính trạng 
( tiết 1 )
I. Thí nghiệm của Menđen 
1. Thí nghiệm
 Pt/c vàng, trơn x xanh,
 nhăn
 F1 100% vàng, trơn
 F2 9 vàng, trơn
 3 xanh, trơn
 3 vàng, nhăn
 1 xanh, nhăn
2. Nhận xét
 Vàng/xanh = 3/1
 Trơn/nhăn = 3/1
Vàng, nhăn = 3/4vàng x 3/4 trơn = 9/16
Vàng, nhăn = 3/4vàng x 1/4 nhăn = 3/16
Xanh, trơn = 1/4xanh x 3/4 trơn = 3/16
Xanh, nhăn = 1/4xanh x 1/4 nhăn = 1/16 
* Kết luận: Khi lai cặp bố mẹ khác nhau về hai cặp tính trạng thuần chủng tương phản di truyền độc lập với nhau, thì F2 có tỉ lệ kiểu hình bằng tích tỉ lệ của các tính trạng hợp thành nó
Hoạt động 2
 Tìm hiểu về biến dị tổ hợp
Hoạt động dạy – học
Nội dung
GV: Trong TN của MĐ ở F2 có những KH nào khác với bố mẹ?
HS: Chỉ ra được đó là vàng, trơn và xanh, nhăn
GV: Đó là các biến dị tổ hợp, Thế nào là BDTH?
HS: Nghiên cứu SGK, thảo luận trả lời
GV: ý nghĩa của BDTH?
HS: Nghiên cứu SGK trả lời
GV: Nhận xét và chốt kiến thức
II. Biến dị tổ hợp
 Khái niệm: Là sự tổ hợp lại các tính trạng của bố mẹ
 ý nghĩa: Làm cho SV đa dạng và phong phú
Bước 4: Tổng kết bài
 GV gọi 2 – 3 HS đọc phần kết luận chung SGK
IV. Kiểm tra đánh giá
 Câu 2 và 3 SGK
V. Dặn dò
B – Thực nghiệm sư phạm
1. Phương pháp thực nghiệm
Chọn lớp thực nghiệm: Quá trình thực nghiệm được tiến hành ở lớp 9A5 và lớp 9P2 trường THPTDL Lômnôxốp – Hà Nội, trong đó lớp 9A5 là lớp đối chứng còn lớp 9P2 là lớp thực nghiệm. Đây là hai lớp có sự đồng đều nhau về trình độ và các điều kiện khacsnhuw nội dung bài dạy, giáo viên giảng dạy, tiêu chí đánh giá, nhưng khác ở chỗ bài giảng của lớp thực nghiệm được thiết kế theo hướng phương pháp mà sáng kiến đề xuất, còn lớp đối chứng thì soạn bài giảng thông thường.
Sau các bài thực nghiệm tôi tiến hành kiểm tra, đánh giá bằng câu hỏi trắc nghiệm và các bài tập di truyền.
Địa điểm: Trường THPTDL Lômnôxốp – Hà Nội
Thời gian thực nghiệm được tiến hành từ tháng 9 – 2005 đến tháng 11 - 2005
2. Kết quả thực nghiệm
 a. Định tính
 So sánh giữa hai lớp thực nghiệm và đối chứng trong quá trình sử dụng phương pháp “Sử dụng bài tập để tổ chức dạy học di truyền học lớp 9 trung học cơ sở “ thì tôi nhận thấy:
Giờ dạy ở lớp thực nghiệm sôi nổi hơn, học sinh hứng thú học và tiếp thu bài nhanh hơn, các em tích cực tham gia giờ học.
Khi kiểm tra bài cũ các em nhớ và hiểu bài có hệ thống hơn, có kỹ năng giải bài tập di truyền, nên hầu hết các em đã làm bài tập ở nhà và con chuẩn bị cho bài học mới
b. Định lượng
 Tôi đã tiến hành kiểm tra 2 lớp thực nghiệm và đối chứng bằng câu hỏi trắc nghiệm và bài tập di truyền kết quả thu được tôi trình bày bằng bảng dưới đây:
Điểm số
Lớp thực nghiệm
Lớp đối chứng
Số lượng
Tỉ lệ ( % )
Số lượng
Tỉ lệ ( % )
9 – 10
15
33,3
2
46,5
7 – 8
23
51,1
16
37,2
5 – 6
7
15,6
17
39,5
< 4
0
0
8
18,8
Tổng số
45
100
43
100
Phần III – kết luận và khuyến nghị
III.1. Kết luận
 Tôi đã tiến hành soạn giáo án và dạy theo phương pháp sử dụng bài tập để dạy học di truyền học lớp 9 và kết quả cho thấy các lớp tôi dạy theo hướng này học sinh đều tích cực, hào hứng tham gia vào giờ học. Các em hiểu bài ngay tại lớp, biết vận dụng những kiến thức đã có để tìm hiểu tiếp thu kiến thức mới, biết vận dụng những kiến thức của mình trong vui chơi, lao động và cuộc sống hàng ngày. Kết quả học tập của những lớp mà tôi dạy theo phương pháp này cũng cao hơn hẳn những lớp đối chứng mà tôi chưa áp dụng phương pháp này
 Mặc dù còn hạn chế về mặt thời gian nghiên cứu, số liệu thực nghiệm còn mỏng, nhưng những kết quả sơ bộ của đợt thực nghiệm tại trường THPTDL Lômnôxốp – Hà Nội đã chứng minh phương pháp mà sáng kiến kinh nghiệm đề xuất là một phương pháp tốt góp phần giải quyết những tồn tại và nâng cao chất lượng dạy học di truyền học lớp 9 trung học cơ sở
III.2. Đề nghị
 Do trình độ và thời gian có hạn nội dung của sáng kiến kinh nghiệm mới chỉ đề cập đến sử dụng bài tập trong dạy học di truyền học lớp 9. Nếu hướng nghiên cứu này được tiếp tục tiến hành ở những nội dung khác của dạy học sinh học thì chắc chắn sẽ cho kết quả rộng hơn và nhất định mang lại hiệu quả cao. Đề nghị những nghiên cứu tiếp của bộ môn sinh học tiếp tục nghiên cứu hướng đề tài này
 Kết quả nghiên cứu của sáng kiến kinh nghiệm cồn mỏng do vậy không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong sự đóng góp ý kiến của các thầy cô đồng nghiệp và các cấp lãnh đạo. Tôi xin chân thành cảm ơn