Giáo án dự thi Sinh học 12 cơ bản tiết 46 bài 43: Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái

THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm Sinh học 12 cơ bản
TIẾT 46- Bài 43: TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG HỆ SINH THÁI
I. MỤC TIÊU: Khi học xong bài học sinh đạt được:
1. Kiến thức:
Mức chuẩn:
- Nêu được mối quan hệ dinh dưỡng thể hiện qua: chuỗi thức ăn, lưới thức ăn và bậc dinh dưỡng.
- Nêu được các tháp sinh thái.
Mức trên chuẩn:
Mức 1*: 
- Nêu nguyên tắc thiết lập các bậc dinh dưỡng.
Mức 2**:
- Phân tích ưu, nhược điểm của 3 loại tháp sinh thái.
2. Kĩ năng:
- Quan sát và phân tích hình ảnh.
- Biết lập sơ đồ về chuỗi và lưới thức ăn.
- Hoạt động nhóm.
3.Thái độ:
- Ý thức được vai trò của sinh vật trong chuỗi thức ăn và lưới thức ăn từ đó có biện pháp bảo vệ độ đa dạng của quần xã cũng như bảo vệ môi trường.
II. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
- Hỏi đáp- tìm tòi.
- Hoạt động nhóm.
III. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
- Giáo án điện tử.
- Máy vi tính, máy chiếu.
IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP
1. Ổn định ( 1 phút)
2. Kiểm tra bài cũ ( 3 phút- Slide 1)
- Khái niệm hệ sinh thái. Nêu các thành phần cấu trúc hệ sinh thái.
Câu hỏi phụ: Nêu thành phần hữu sinh trong hệ sinh thái.
3. Bài mới (38 phút) : Slide 2 
Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái được thực hiện trong phạm vi nào:
- Trong phạm vi quần xã sinh vật và giữa quần xã sinh vật với sinh cảnh
→ Nghiên cứu vấn đề trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật
HOẠT ĐỘNG 1: TÌM HIỂU VỀ CHUỖI THỨC ĂN ( 15 PHÚT)
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nội dung
Giáo viên vấn đáp học sinh: 
- Mối quan hệ sinh thái nào là quan trọng nhất đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của các sinh vật trong quần xã?
- Mối quan hệ dinh dưỡng được thể hiện như thế nào?
 Slide 3: Cho 1 quần xã đồng ruộng có các loài sau: Chim ăn sâu, cây xanh, sâu ăn lá, đại bàng. Hãy dùng mũi tên vẽ sơ đồ mối quan hệ dinh dưỡng giữa các loài sinh vật trên. ( Sinh vật đứng trước mũi tên là thức ăn của sinh vật phía sau mũi tên)
- Nếu xem mỗi sinh vật là 1 mắt xích, thì mối quan hệ dinh dưỡng là sợi dây nối các mắt xích với nhau. Tập hợp các sinh vật có mối quan hệ như thế này là 1 chuỗi thức ăn. Vậy chuỗi thức ăn là gì?( slide 4: nội dung)
- Nêu 1 ví dụ về chuỗi thức ăn trong tự nhiên mà em biết.
Slide 5: Yêu cầu học sinh quan sát sơ đồ 2 chuỗi thức ăn trả lời câu hỏi:
+Em có nhận xét gì về sinh vật mở đầu trong 2 chuỗi thức ăn trên
- Dựa vào sinh vật mở đầu người ta chia chuỗi thức ăn thành những loại nào?
Slide 6:
- Chuỗi thức ăn trong tự nhiên thường kéo dài bao nhiêu mắt xích?Vì sao?
- Điều gì xảy ra nếu trong quần xã đồng ruộng không còn ếch nhái?
- Vậy chuỗi thức ăn trong tự nhiên có bền vững hay không? 
- Hành động để bảo vệ sự ổn định độ đa dạng của quần xã?
- Khi cây ngô bị nhiễm hàm lượng thuốc trừ sâu thì sinh vật tích tụ thuốc trừ sâu nhiều nhất chuỗi thức ăn trên là ai?
- Biện pháp bảo vệ các sinh vật trong quần xã?
Học sinh suy nghĩ, và yêu cầu nêu được:
- Mối quan hệ dinh dưỡng
- Thể hiện qua sinh vật này là thức ăn của sinh vật khác.
- Cây xanh →sâu ăn lá →chim ăn sâu →đại bàng. 
- Chuỗi thức ăn là 1 dãy gồm nhiều loài sinh vật có mối quan hệ với nhau về mặt dinh dưỡng, trong đó loài này ăn loài khác phía trước và là thức ăn của loài tiếp theo phía sau.
- HS nêu ví dụ
- VD1: mở đầu là sinh vật tự dưỡng
- VD2: mở đầu là sinh vật ăn mùn bã hữu cơ
- Chia thành 2 loại: chuỗi thức ăn mở đầu là sinh vật tự dưỡng và chuỗi thức ăn mở đầu là sinh vật ăn mùn bã hữu cơ.
- Thường ngắn dưới 6 mắt xích, vì chuỗi thức ăn càng dài vật chất và năng lượng tiêu hao đi qua từng mắt xích thức ăn càng lớn.
- Sâu sẽ phát triển mạnh dẫn tới phá hoại mùa màng, số lượng rắn , diều hâu cũng sẽ giảm đi và có thể biến mất vì thiếu nguồn thức ăn.
- Chuỗi thức ăn thường không bền vững, có thể thay đổi theo nguồn thức ăn..
- Khai thác nguồn sinh vật một cách hợp lý.
- Đại bàng, vì các chất độc khó phân huỷ tăng dần ở các mắt xích phía cuối của chuỗi ( khuếch đại sinh học).
- Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật đúng và đủ liều, tránh dư thừa tồn đọng trong đất và sinh vật. Dùng thuốc trừ sâu sinh học
HOẠT ĐỘNG 2: TÌM HIỂU LƯỚI THỨC ĂN ( 8 PHÚT)
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nội dung
Slide 7:Chia lớp làm 4 nhóm theo dãy, yêu cầu các nhóm học sinh thảo luận hoàn thành phiếu học tập trong vòng 3 phút.
- Gọi 1 bạn trong nhóm lên trình bày, yêu cầu các nhóm khác nhận xét bổ sung sau đó giáo viên nhận xét và sửa đáp án
Slide 8( đáp án)
Từ các chuỗi thức ăn trên viết lại dạng sơ đồ sau . Gọi đây là 1 lưới thức ăn. Vậy lưới thức ăn là gì?
Slide 9 : nội dung
Slide 10: Yêu cầu học sinh quan sát tranh và trả lời câu hỏi
- Quần xã nào có lưới thức ăn phức tạp hơn?
Slide 11:- Điều gì sẽ xảy ra nếu số lượng sóc trong quần xã bị giảm hoặc biến mất?
- Sinh vật sản xuất sử dụng nguồn năng lượng chủ yếu nào để tổng hợp chất hữu cơ cho mình và để nuôi sống các sinh vật trong quần xã
→Chuỗi và lưới thức ăn không thể tồn tại nếu thiếu nguồn năng lượng khởi đầu là năng lượng mặt trời.
- Học sinh thảo luận nhóm hoàn thành nội dung phiếu học tập .
- 1 học sinh lên trình bày
- Các học sinh khác nhận xét, bổ sung.
Học sinh suy nghĩ, và yêu cầu nêu được:
- Lưới thức ăn là tập hợp các chuỗi thức ăn có trong hệ sinh thái, có những mắt xích chung.
Học sinh quan sát, thảo luận và yêu cầu nêu được:
- Quần xã sinh vật nào càng đa dạng về thành phần loài thì lưới thức ăn càng phức tạp
- Lưới thức ăn sẽ biến động 1 thời gian nhưng sau đó sẽ nhanh chóng ổn định trở lại, vì diều hâu và trăn còn lấy nguồn thức ăn từ chim gõ kiến và thằn lằn.
- Năng lượng mặt trời
HOẠT ĐỘNG 3: TÌM HIỂU VỀ BẬC DINH DƯỠNG ( 5 PHÚT)
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nội dung
Slide 12:Cho chuỗi thức ăn: cỏ→châu chấu →ếch →rắn.
 - Hãy xếp các loài sinh vật vào các thành phần nhóm sinh vật trong quần xã?
- Gọi nhóm SVSX: Bậc dinh dưỡng cấp 1
- Gọi nhóm SVTT bậc 1: Bậc dinh dưỡng cấp 2
- Gọi nhóm SVTT bậc 2: Bậc dinh dưỡng cấp 3
- Gọi nhóm SVTT bậc 3: Bậc dinh dưỡng cấp 4
- Gọi nhóm SVTT bậc n: Bậc dinh dưỡng cấp n+1
* →Bậc dinh dưỡng là gì?
Slide 13: nội dung
* Slide 14: -Hãy ghi chú tên các bậc dinh dưỡng thay cho các chữ a,b,c,d,e.. trong hình
Học sinh quan sát suy nghĩ, và yêu cầu nêu được:
- SVSX: cỏ
- SVTT bậc 1: châu chấu
- SVTT bậc 2: ếch
- SVTT bậc 3: rắn
- Bậc dinh dưỡng là những loài cùng mức năng lượng và sử dụng thức ăn cùng mức năng lượng trong lưới thức ăn (hoặc chuỗi thức ăn).
a: SVSX
b:SVTT bậc 1
c: SVTT bậc 2
d: SVTT bậc 3
e: SVTT bậc 4
HOẠT ĐỘNG 4: TÌM HIỂU VỀ THÁP SINH THÁI ( 10 PHÚT)
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
Nôi dung
Slide 15:- Độ lớn các bậc dinh dưỡng trong chuỗi thức ăn này có bằng nhau không?
- Độ lớn các bậc dinh dưỡng có thể được xác định bằng các yếu tố nào?
Slide 16:- Nếu thay các mắt xích bằng các hình chữ nhật có chiều cao bằng nhau còn chiều dài khác nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng, đặt chồng các chuỗi ( lưới thức ăn) lên theo thứ tự bậc dinh dưỡng thấp đến cao ta được 1 hình tháp gọi là tháp sinh thái.Tháp sinh thái là gì?
Slide 17: nội dung
- Nghiên cứu tháp sinh thái để làm gì?
(→Ưu điểm của tháp sinh thái so với chuỗi thức ăn)
- Có mấy loại tháp sinh thái?
Slide 18:- Để xây dựng tháp số lượng người ta dựa vào đâu?
Slide 19:- Để xây dựng tháp sinh khối người ta dựa vào đâu?
Slide 20:- Để xây dựng tháp năng lượng người ta dựa vào đâu?
Slide 21-22:- **- Tại sao tháp năng lượng luôn có dạng chuẩn? 
Học sinh quan sát suy nghĩ, và yêu cầu nêu được:
- Không, vì giả sử xét về số lượng 1 con sâu không thể ăn hết cả cây xanh, hay 1 con chim sâu không chỉ ăn 1 con sâu
- Số lượng, khối lượng, năng lượng
- Tháp sinh thái bao gồm nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau, các hình chữ nhật có chiều cao bằng nhau, còn chiều dài biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng
- Người ta xây dựng các tháp sinh thái để xem xét 
mức độ dinh dưỡng ở từng bậc và toàn bộ quần xã.
- Có 3 loại tháp sinh thái
- Tháp xây dựng trên số lượng cá thể sinh vật ở mỗi bậc dinh dưỡng.
- Xây dựng dựa trên khối lượng tổng số của tất cả các sinh vật trên 1 đơn vị diện tích hay thể tích ở mỗi bậc dinh dưỡng.
- Xây dựng dựa trên số năng lượng được tích luỹ trên 1 đơn vị diện tích hay thể tích trong 1 đơn vị thời gian ở mỗi bậc dinh dưỡng
- Năng lượng của vật làm mồi luôn dư thừa để nuôi vật tiêu thụ mình 
- Tháp số lượng và tháp sinh khối còn có dạng khác ( đáy nhỏ mất cân đối)
4. Củng cố: Một số câu hỏi trắc nghiệm (slide 23- 24- 25- 26 )( 2 phút)
Câu 1: Cho chuỗi thức ăn sau: Cây lúa-> sâu đục thân-> (1)..-> vi sinh vật.
Ở đây có thể là:
A.rệp cây	B.bọ rùa	C.trùng roi	D.ong mắt đỏ
Câu 2: Cho chuỗi thức ăn:Tảo lục đơn bào-> tôm -> cá rô-> chim bói cá.
Chuỗi thức ăn trên được mở đầu bằng 
A.sinh vật dị dưỡng.	B.sinh vật tự dưỡng.
C.sinh vật phân giải mùn bã hữu cơ	.	D.sinh vật hoá tự dưỡng.
Câu 3: Cho chuỗi thức ăn:Cỏ-> châu chấu -> ếch -> rắn -> đại bàng.
Trong chuỗi thức ăn trên rắn thuộc sinh vật tiêu thụ bậc mấy?
A.1.	B.2.	C.3.	D.4.
Câu 4: Hình tháp sinh thái luôn có dạng chuẩn là hình tháp biểu diễn:
A.năng lượng của các bậc dinh dưỡng.
B.sinh khối của các bậc dinh dưỡng.
C.số lượng cá thể của các bậc dinh dưỡng.
D.sinh khối và số lượng cá thể của các bậc dinh dưỡng.
5. Dặn dò ( 1 phút) (slide 27)
- Học bài cũ, tìm thêm 1 số lưới thức ăn em biết trong tự nhiên.
- Trả lời câu hỏi SGK 12 cơ bản trang 194.
- Nghiên cứu trước bài: Chu trình sinh địa hoá và sinh quyển.
SỞ GD&ĐT ĐỒNG NAI LỚP: 
TRƯỜNG THPT NGÔ QUYỀN NHÓM:
PHIẾU HỌC TẬP
HÌNH THÀNH LƯỚI THỨC ĂN
Học sinh thảo luận nhóm, hoàn thành các nội dung sau( thời gian: 1 phút) 
Một quần xã sinh vật có các loài sinh vật sau: Sâu, thỏ, nai, cỏ, đại bàng, hổ, chim sâu, vi sinh vật.
1. Hãy thiết lập một số chuỗi thức ăn có thể có trong quần xã sinh vật trên ?
SỞ GD&ĐT ĐỒNG NAI LỚP: 
TRƯỜNG THPT NGÔ QUYỀN NHÓM:
 ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP
HÌNH THÀNH LƯỚI THỨC ĂN
Một quần xã sinh vật có các loài sinh vật sau: Sâu, thỏ, nai, cỏ, đại bàng, hổ, chim sâu, vi sinh vật.
1. Hãy thiết lập một số chuỗi thức ăn có thể có trong quần xã sinh vật trên ?