Giáo án Ngữ văn 10: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên - Nguyễn Dữ

ện chức phán sự đền Tản Viên, một tác phẩm ca ngợi những nho sĩ, trí thức khảng khái, chính trực vì nghĩa lớn chống gian tà. Đồng thời qua lớp vỏ của yếu tố kì ảo, chúng ta cũng phần nào thấu hiểu được cốt lõi hiện thực lịch sử đương thời.
Hoạt động của GV và HS
Nội dung bài học
- Gọi HS đọc phần Tiểu dẫn SGK. 
- Nêu các nét chính về tác giả Nguyễn Dữ?
- Em có hiểu biết gì về truyện truyền kì?
GV giới thuyết thêm về tác giả Nguyễn Dữ và Truyền kì mạn lục.
Yêu cầu hs đọc diễn cảm nối tiếp các phần của tác phẩm.
- Tìm bố cục của tác phẩm?
Gv yêu cầu hs về nhà tóm tắt tác phẩm theo bố cục đã tìm được.
- Ngay từ đầu truyện, tác giả đã giới thiệu gì về nhân vật chính? Cách giới thiệu như vậy có tác dụng gì?
Tính cách ấy được thể hiện như thế nào?
- Theo em việc làm của Ngô Tử Văn có ý nghĩa gì?
I. TÌM HIỂU CHUNG:
1. Nguyễn Dữ
- Nguyễn Dữ là con trai cả Nguyễn Tường Phiêu, Tiến sĩ khoa Bính Thìn, niên hiệu Hồng Đức thứ 27 (1496), người xã Đỗ Tùng, huyện Trường Tân, nay thuộc Thanh Miện, Hải Dương. Thuộc dòng dõi khoa hoạn, từng ôm ấp lý tưởng hành đạo, đã đi thi và có thể đã ra làm quan. Sau vì bất mãn với thời cuộc, lui về ẩn cư ở núi rừng Thanh Hóa, từ đó "trải mấy mươi sương, chân không bước đến thị thành".
- Ông đã viết tập truyện chữ Hán nổi tiếng trong cuộc sống lâm tuyền suốt quãng đời còn lại. Truyền kỳ mạn lục - một tác phẩm được đánh giá là "thiên cổ kỳ bút". Truyện được Nguyễn Bỉnh Khiêm phủ chính và Nguyễn Thế Nghi sống cùng thời dịch ra chữ Nôm.
2. Truyền kì mạn lục
- [RIGHT]Trích từ: www.VanMau.Com[/RIGHT]Thể loại Truyền kì là thể văn cổ phản ảnh hiện thực qua những yếu tố kì lạ, hoang đường.
- Tryền kì mạn lục” của Nguyễn Dữ là tác phẩm viết bằng chữ Hán gồm 20 truyện, ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI. Lục là sách, mạn là ghi chép tản mạn, truyền kì là chuyện lạ kì lưu truyền trong dân gian. Truyền kì mạn lục là sách ghi chép lại những câu chuyên lạ trong dân gian. 
- Tác phẩm thực sự là một sáng tác văn học với sự gia công, hư cấu, sáng tạo, trau chuốt, gọt giũa của Nguyễn Dữ chứ ko phải chỉ là một công trình ghi chép đơn thuần. Trong Truyền kỳ mạn lục Nguyễn Dữ viết về các nhân vật, các sự việc kỳ lạ xảy ra thời Lý, Trần, Hồ và thời Lê sơ. Bằng trí tưởng tượng phong phú và bằng một bút pháp linh hoạt, tác giả Truyền kỳ mạn lục đưa người đọc vào một thế giới huyền bí vừa có người, vừa có thần, vừa hư, vừa thật nhưng xuyên qua các lớp mù linh ảo, ly kỳ được thêu dệt ra một cách tài giỏi ấy vẫn hiện rõ một thế giới thật của cuộc đời mà ở đó nhan nhản những kẻ có quyền thế độc ác, đồi bại. Tuy nhiên, bên cạnh sự tung hoành của cái xấu cái ác, tác giả Truyền kỳ mạn lục vẫn nhìn thấy những phẩm cách lương thiện, trung thực, những tâm hồn thanh cao, những tình người tình yêu của nhân dân, của cái thiện vĩnh hằng và Nguyễn Dữ đã mô tả nó thật đẹp đẽ, mỹ lệ. Trong số đó có tác phẩm “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên ” đã đề cao tinh thần khẳng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác, trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn; đồng thời thể hiện niềm tin công lí, chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng gian tà.
II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN
1. Đọc, tóm tắt:
Bố cục: 4 phần.
- P1: “Ngô Tử Văn...ko cần gì cả”
" Giới thiệu nhân vật và hành động đốt đền tà.
- P2: “Đốt đền xong... khó lòng thoát nạn”
" Tử Văn gặp bách hộ Thôi và Thổ thần.
- P3: “Tử Văn vâng lời...mất”
" Tử Văn bị bắt, đối chất ở Minh ti trước Diêm Vương, được tha, nhận lời tiến cử làm quan phán sự ở đền Tản Viên.
- P4: còn lại.
" Cuộc gặp gỡ tình cờ giữa quan phán sự đền Tản Viên và người quen cũ.
" Lời bình của tác giả.
2. Nhân vật Ngô Tử Văn
a. Phẩm chất của Ngô Tử Văn
* Giới thiệu nhân vật:
- Tên chữ (tự): Ngô Tử Văn.
 Tên tục: Soạn.
- Quê quán: người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang.
- Tính tình: khảng khái, nóng nảy.
- Phẩm chất: cương trực, dũng cảm, trọng công lí.
" Tác giả giới thiệu nhân vật trực tiếp nhân vật một cách ngắn gọn về tên họ, quê quán cụ thể, đặc biệt là tính tình, phẩm chất nổi bật bằng những từ ngữ khẳng định, khen ngợi.
" Tác dụng: định hướng rõ cho sự tiếp nhận câu chuyện của người đọc (biểu hiện của tính khảng khái, cương trực của nhân vật ntn?).
" Đó là cách giới thiệu nhân vật (mở truyện) truyền thống, chưa thoát khỏi cách kể chuyện của dân gian.
* Tính cách ấy được thể hiện :
+ Sự tức giận trước việc" hưng yêu tác quái" của tên hung thần và hành động đốt đền trừ hại cho dân. Cách làm công việc ghê gớm khiến mọi người “lắc đầu, lè lưỡi, lo sợ thay cho chàng” vừa cẩn trọng, vừa công khai, đàng hoàng, quyết liệt. Chàng tự tin vào hành động chính nghĩa của mình, tỏ thái độ chân thành, trong sạch của mình mong được trời đồng tình, ủng hộ.
+ Thái độ điềm nhiên không khiếp sợ trước những lời đe doạ của tên hung thần.
+ Sự gan dạ trước bọn quỷ Dạ Xoa nanh ác và quang cảnh đáng sợ nơi cõi âm.
+ Thái độ cứng cỏi bất khuất trước Diêm Vương đầy quyền lực.
- Những việc làm ấy vừa thể hiện sự khảng khái, chính trực và dũng cảm vì dân trừ hại, vừa thể hiện tinh thần dân tộc mạnh mẽ qua việc diệt trừ hồn tên giặc xâm lược hung bạo, bảo vệ Thổ thần nước Việt.
TIẾT 2
- Chức phán sự là chức quan gì?
- Tại sao Ngô Tử Văn được nhậm chức quan này?
- Chi tiết Ngô Tử Văn được nhậm chức phán sự ở đền Tản Viên có ý nghĩa gì?
- Tại sao có vụ xử kiện ở âm phủ ?
- Hồn tên tướng giặc đã làm những việc gì? Tại sao hồn tên tướng giặc gây tội ác như vậy mà vẫn tồn tại?
- Như vậy đối tượng phê phán của truyện là gì?
- Qua đó tác giả muốn gửi gắm điều gì với bạn đọc?
- Phân tích nghệ thuật kể chuyện đặc sắc và hấp dẫn của Nguyễn Dữ 
Hs khái quát một số nét chính về nội dung và nghệ thuật văn bản.
b. Sự thắng lợi của cuộc đấu tranh của Ngô Tử Văn
- Chức phán sự là chức quan xem xét về các vụ kiện tụng, giúp việc cho người xử án- đó là chức quan thực hiện công lý.
- Vì chàng dũng cảm bảo vệ công lý, chính nghĩa. Chàng đã giải trừ được tai hoạ, đem lại an lành cho dân. Diệt trừ tận gốc thế lực xâm lược tàn ác, làm sáng tỏ nỗi oan khuất và phục hồi danh vị cho Thổ thần nước Việt.
- Đây là một sự thưởng công xứng đáng, có ý nghĩa noi gương cho người sau, khích lệ mọi người dũng cảm đấu tranh chống cái ác bảo vệ công lý.
- Hình ảnh Ngô Tử Văn xuất hiện ở cuối truyện:
..."trong sương mù có xe ngựa đi đến ầm ầm, lại nghe tiếng quát:
-Người đi đường tránh xa, xe quan phán sự!
...người ngồi trên xe chính là Tử Văn"
thật uy phong lẫm liệt!
- Sự chiến thắng của Ngô Tử Văn sau nhiều gian nguy thử thách có ý nghĩa khẳng định niềm tin chính nhất định thắng tà. Mặt khác, Ngô Tử Văn còn là đại diện cho kẻ sĩ nước Việt; còn tên hung thần vốn là một tên tướng giặc Minh xâm lược, bị bại trận, bỏ xác ở nước ta, nhưng cái hồn tham lam hung ác vẫn tiếp tục quấy nhiễu nhân dân. Đề cao nhân vật Ngô Tử Văn, truyện còn có ý nghĩa thể hiện tinh thần dân tộc mạnh mẽ, sự đấu tranh triệt để với cái xấu, cái ác để bảo vệ dân, bảo vệ chính nghĩa.
3. Ngụ ý phê phán
- Vì hồn tên tướng giặc kiện Ngô Tử Văn đốt đền.
- Giả mạo Thổ thần, làm hại dân, qua mặt Diêm Vương
- Vì các thần ở những đền miếu lân cận ăn của đút nen bao che cho kẻ ác, vì các phán quan của Diên Vương chưa làm việc hết trách nhiệm, không theo sát thực tế
- Như vậy:
+ Đối tượng phê phán trước hết là hồn ma tên tướng giặc xảo quyệt, kẻ đã giả mạo Thổ thần. Kẻ đó lúc sống là giặc xâm lược, lúc chết cũng không từ bỏ dã tâm; sống cũng như chết đều giữ một bản chất thâm lam, hung ác, đáng bị vạch mặt và trừng trị.
+ Cũng qua sự việc này truyện còn phơi bày hiện thực đầy rẫy những bất công từ cõi trần đến cõi âm: kẻ ác được sung sướng, người lương thiện chịu oan ức; thánh thần ở cõi âm cũng tham của đút bao che cho kẻ ác và cái ác lộng hành; Diêm Vương và các phán quan đại diện cho công lý cũng bị lấp tai, che mắt.
Những hiện thực ở cõi âm chính là hình chiếu những bất công trong xã hội đương thời. Trong đó nhức nhối nhất là nạn bọn tham quan ô lại đã tiếp tay cho kẻ ác, kẻ xấu để gây nên bao nỗi khổ cho người dân lương thiện.
- Hãy đấu tranh đến cùng chống cái ác, cái xấu. Chỉ có đấu tranh dũng cảm mới đem lại chiến thắng cho chính nghĩa.
4. Nghệ thuật kể chuyện
a. Kết cấu truyện giàu kịch tính
- Chi tiết mở đầu truyện:
Tử Văn-châm lửa đốt đền. Mọi người lắc đầu lè lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn.
đã gây chú ý và dự báo những diễn biến tiếp theo sẽ rất khác thường, thu hút người đọc đi sâu vào truyện.
- Câu chuyện được thắt nút dần với những xung đột ngày càng căng thẳng, dẫn đến cao trào:
+ Tử Văn:" thấy trong mình khó chịu, đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên một cơn sốt nóng, sốt rét" và thấy tên hung thần đến trách mắng đe doạ.
+ Thổ thần đến báo cho Tử Văn biết sự việc đã trở nên nghiêm trọng:" Hắn quyết chống chọi với nhà thầy, hiện đã kiện thầy ở Minh ty" và báo cho Tử Văn biết cách chuẩn bị đối phó.
+ Bệnh Tử Văn nặng thêm, rồi bị quỷ sứ bắt đi đến chỗ dành cho những "tội sâu, ác nặng" với quang cảnh rợn người:"gió tanh, sóng xám, hơi lạnh thấu xương" "mấy vạn quỷ Dạ Xoa đều mắt xanh, tóc đỏ, hình dáng nanh ác".
+ Tử Văn bị giải đến trước Diêm Vương, nị Diêm Vương quát mắng, nhưng vẫn bình tĩnh kể đầu đuôi sự việc, "lời rất cứng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào".
- Câu chuyện được mở nút: lời Tử Văn được minh chứng, sự thật phơi bày. Công lý được thực hiện: kẻ ác phải đền tội, người lương thiện được phục hồi và đền đáp.
b. Cách dẫn dắt truyện khéo léo, cách kể và tả sinh động, hấp dẫn.
III. TỔNG KẾT
- Chuyện chức phán sự đền Tản Viên đề cao tinh thần khảng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn, một người trí thức nước Việt; đồng thời thể hiện niềm tin công lý, chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng gian tà.
- Bằng nghệ thuật kể chuyện lôi cuốn, nhân vật được xây dựng sắc nét, tình tiết và diễn biến truyện giàu kịch tính, truyện đã để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc.
Bước 3: Củng cố, luyện tập (2 phút)
Bài tập: Em có suy nghĩ gì về cách kết thúc của tác phẩm.
Bước 4: Dặn dò (1 phút)
- BTVN: Tìm đọc thêm các tác phẩm khác của Truyền kì mạn lục.
- Chuẩn bị bài học mới.
D. RÚT KINH NGHIỆM