Giáo án Ngữ văn 10 tiết 59: Đại cáo bình ngô (tiếp theo) (Bình Ngô đại cáo – Nguyễn Trãi)

Ngày soạn: 2/1/2013
Tiết : 59
Bài dạy: Đọc văn ĐẠI CÁO BÌNH NGÔ (tiếp theo)
 (Bình Ngô đại cáo – Nguyễn Trãi)
I. MỤC TIÊU
	Sau bài học này, học sinh cần:
- Kiến thức: Cảm nhận được lòng yêu nước và tinh thần tự hào dân tộc thể hiện tập trung ở tư tưởng nhân nghĩa xuyên suốt bài cáo. Thấy rõ đây là yếu tố quyết định làm nên thắng lợi trong chiến tranh chống xâm lược; nhận thức được vẻ đẹp của áng “thiên cổ hùng văn” với sự kết hợp hài hòa của sức mạnh lí lẽ và giá trị biểu cảm của hình tượng nghệ thuật.
- Kĩ năng:Đọc- hiểu, phân tích tác phẩm theo đặc trưng thể loại.
- Thái độ: Bồi đắp lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc.
II. CHUẨN BỊ
- Thầy: Đọc tài liệu tham khảo, SGK, SGV, bài tập cho học sinh.
 - Trò: Đọc SGK, học bài cũ, soạn bài mới.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
- Ổn định tổ chức (1 phút): Kiểm tra sĩ số học sinh.
- Kiểm tra bài cũ (4 phút):Nêu những tác phẩm văn chính luận tiêu biểu của Nguyễn Trãi? Nhận xét về nghệ thuật viết văn chính luận của tác giả?
TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY
TL
Hoaït ñoäng cuûa thaày
Hoaït ñoäng cuûa troø
Muïc tieâu caàn ñaït
5
Hoaït ñoäng 1: Höôùng daãn hoïc sinh tìm hieåu chung veà taùc phaåm.
Gv: Goïi moät hoïc sinh ñoïc phaàn tieåu daãn trong saùch giaùo khoa.
Gv: Em haõy giaûi thích yù nghóa nhan ñeà “Ñaïi caùo bình Ngoâ”?
Gv: Döïa vaøo saùch giaùo khoa em haõy cho bieát vaøi ñaëc ñieåm cuûa theå caùo.
Hs: Ñoïc saùch giaùo khoa.
Hs: Tuyeân boá roäng raõi cho thieân haï bieát veà vieäc deïp yeân giaëc Ngoâ.
Hs: - Caùo laø theå vaên nghò luaän coù töø thôøi coå Trung Quoác.
 -Thöôøng ñöôïc vua chuùa hoaëc thuû lónh duøng ñeå trình baøy moät chuû tröông, moät söï nghieäp, tuyeân ngoân veà moät söï kieän cho moïi ngöôøi bieát.
- Vieát baèng vaên vaàn hoaëc vaên xuoâi, thöôøng theo loái bieàn ngaãu.
B/ Taùc phaåm
I/ Tìm hieåu chung.
- Hoaøn caûnh saùnh taùc: Ñöôïc saùng taùc sau khi quaân ta ñaïi thaéng giaëc Minh (1428).
 - Nhan ñeà: “Ñaïi caùo bình Ngoâ” .
 + Ñaïi caùo:Tuyeân boá roäng raõi veà vieäc deïp yeân giaëc Ngoâ - mang tính chaát quoác gia troïng ñaïi.
 + Bình Ngoâ: duøng töø “Ngoâ” ñeå chæ giaëc Minh gôïi leân söï khinh bæ vaø loøng caêm thuø saâu saéc cuûa nhaân daân ta ñoái vôùi bọn giaëc phöông Baéc.
 - Boá cuïc: 4 phaàn , nhö sgk.
30
Hoaït ñoäng 2: Höôùng daãn hoïc sinh tìm hieåu cuï theå.
Gv: Goïi moät hoïc sinh ñoïc vaên baûn sau ñoù nhaän xeùt gioïng ñoïc cuûa hoïc sinh.
Gv: Noäi dung chính cuûa ñoaïn 1 laø gì? Noäi dung ñoù ñöôïc Nguyeãn Traõi theå hieän nhö theá naøo trong toaøn baøi caùo?
Gv: Tuy nhieân tö töôûng nhaân nghóa ôû ñaây coù phaûi ñöôïc Nguyeãn Traõi laáy ra töø saùch vôû khoâng?
Gv: So saùnh vôùi baøi “Soâng nuùi nöôùc Nam “ cuûa Lyù Thöôøng Kieät, yù thöùc ñoäc laäp daân toäc ôû baøi “ Ñaïi caùo bình Ngoâ” coù gì môùi me,û saâu saéc? 
Gv: Coù theå goïi ñoaïn 2 laø moät baûn caùo traïng ñanh theùp veà toäi aùc cuûa giaëc Minh ñöôïc khoâng? Haõy giaûi thích?
Gv: Trình töï luaän toäi keû thuø cuûa Nguyeãn Traõi ra sao? Tìm caùc chi tieát ñeå chöùng minh ñieàu ñoù?
Gv: Em haõy ñoïc nhöõng caâu thô chöùng minh toäi aùc cuûa giaëc?
Gv: Chæ ra ngheä thuaät ñaëc saéc cuûa ñoaïn 2? (lôøi vaên, caùch so saùnh)
Gv: Nhaán maïnh : Nguyeãn Traõi ñöùng treân laäp tröôøng nhaân baûn ñeå toá caùo toäi aùc cuûa giaëc.
Gv: Coù yù kieán cho raèng, trong hình töôïng Leâ Lôïi coù söï thoáng nhaát giöõa con ngöôøi bình thöôøng vaø laõnh tuï cuoäc khôûi nghóa. Em haõy chöùng minh?
Gv: Em haõy phaân tích ngheä thuaät trong ñoaïn 3? ( caùch söû duïng hình töôïng, ñoäng töø, duøng caâu, ngaét nhòp...)
Gv: Ñoù laø khí theá huøng hoå cuûa quaân daân ta trong cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn, coøn hình aûnh keû thuø nhö theá naøo?
Gv: Baûn chaát chính nghóa cuûa nhaân daân ta coøn ñöôïc theå hieän nhö theá naøo khi giaëc ñaõ baïi traän?
Gv: Baøi hoïc lòch söû ñöôïc ruùt ra laø gì?
Hs: Hoïc sinh ñoïc vaên baûn.
Hs: Thảo luận, phát biểu.
Hs: Tö töôûng naøy ñöôïc Nguyeãn Traõi ñuùc ruùt töø thöïc tieãn ñaáu tranh cuûa daân toäc.
Hs: Thaûo luaän vaø nhaán maïnh:” Ñaïi caùo bình Ngoâ”, yù thöùc ñoäc laäp daân toäc toaøn dieän vaø saâu saéc hôn.
 Neáu trong baøi “ Soâng nuùi nöôùc nöôùc Nam” chæ ñöôïc xaùc ñònh chuû yeáu treân hai phöông dieän: Laõnh thoå vaø chuû quyeàn, thì “ Ñaïi cáo bình Ngoâ” ñaõ ñöôïc boå sung theâm caùc yeáu toá: Vaên hieán, phong tuïc taäp quaùn, lòch söû
Hs: Ñoù laø moät baûn caùo traïng ñanh theùp vì Nguyeãn Traõi ñaõ luaän toäi keû thuø vôùi moät lyù leõ vaø trình töï loâgíc: Vaïch traàn aâm möu xaâm löôïc, leân aùn chuû tröông cai trò thaâm ñoäc, toá caùo maïnh meõ nhöõng haønh ñoäng ñoäc aùc.
Hs: “ Nöôùng daân ñen
Vuøi con ñoû”
 Taøn haïi caû gioáng coân truøng caây coû”
Hs: -Ngheä thuaät vieát caùo traïng.
 - Lôøi vaên ñanh theùp, thoáng thieát.
 -Laáy caùi voâ haïn (truùc Nam sôn) ñeå noùi caùi voâ haïn (toäi aùc cuûa giaëc); duøng caùi voâ cuøng (nöôùc Ñoâng Haûi) ñeå noùi caùi voâ cuøng (söï nhô baån cuûa keû thuø).
Hs: Baùm saùt vaên baûn ñeå thaûo luaän:
-Bình thöôøng ôû nguoàn goác xuaát thaân” Choán hoang daõ nöông mình”.
Nhöng laïi laø ngöôøi coù loøng caêm thuø giaëc saâu saéc” Haù ñoäi trôøi chung; theà khoâng cuøng soáng”Coù lyù töôûng hoaøi baõo lôùn” Taám loøng cöùu nöôùc vaãn ñaêm ñaêm muoán tieán veà ñoâng”.
Hs: Hình aûnh keû thuø thaát baïi thaûm haïi, nhuïc nhaõ, boïn chuùng ñeàu coù moät ñieåm chung laø ham soáng sôï cheát ñeán heøn nhaùt.
Hs: Tha toäi cheát vaø caáp löông quaân veà nöôùc.
Hs: Söï keát hôïp giöõa truyeàn thoáng yeâu nöôùc cuûa daân toäc vaø söùc maïnh cuûa thôøi ñaïi. Söùc maïnh cuûa chính nghóa seõ chieán thaéng moïi keû thuø.
II/ Đọc –hiểu văn bản.
1) Ñoaïn 1: Nêu luận đề chính nghĩa:
- Nêu cao tư tưởng chính nghĩa yêu nước thương dân. Tö töôûng nhaân nghóa laø moät tö töôûng coù tính phoå bieán ñaõ ñöôïc thôøi ñaïi thöøa nhaän.
 + Nhaân nghóa laø yeâu daân tröø baïo. 
 + Nhaân nghóa phaûi gaén lieàn vôùi choáng xaâm löôïc.
- Tieáp theo söï khaúng ñònh tö töôûng nhaân nghóa, taùc giaû neâu leân chaân lyù khaùch quan veà söï toàn taïi ñoäc laäp coù chuû quyeàn cuûa nöôùc Ñaïi Vieät.
“ Nhö nöôùc Ñại Vieät ta töø tröôùc,...
 Song haøo kieät ñôøi naøo cuõng coù.”
=> Nguyeãn Traõi ñaõ khẳng định một cách saâu saéc vaø toaøn dieän về nền độc lập dân tộc, quyền tự chủ và truyền thống lâu đời với những yếu tố cơ bản về văn hóa, cương vực lãnh thổ, phong tục tập quán và cả sự tự ý thức về sức mạnh dân tộc.
2) Ñoaïn 2: Bản cáo trạng đanh thép: 
- Nguyeãn Traõi ñaõ chæ roõ aâm möu cöôùp nöôùc cuûa giaëc Minh, vaïch traàn luaän ñieäu bòp bôïm “Phuø Traàn dieät Hoà” cuûa chuùng.
“Nhaân hoï Hoà chính söï phieàn haø Boïn gian taø baùn nöôùc caàu vinh”
 - Toá caùo chính saùch cai trò phaûn nhaân ñaïo cuûa giaëc Minh: Huûy hoaïi cuoäc soáng con ngöôøi, taøn saùt ngöôøi daân voâ toäi, ñaåy hoï vaøo con ñöôøng cuøng.
- Ngheä thuaät vieát caùo traïng:
+ Duøng hình töôïng ñeå dieãn taû toäi aùc cuûa giaëc.
+ Lôøi vaên trong baûn caùo traïng ñanh theùp, thoáng thieát: Khi uaát haän traøo soâi, khi caûm thöông tha thieát, luùc ngheïn ngaøo taám töùc.
3) Ñoaïn 3: Keå laïi dieãn bieán cuûa cuoäc chieán vaø söï thaéng lôïi taát yeáu cuûa nhaân daân ta.
- Hình ảnh đạo quân nhân nghĩa từ dân mà ra, vì dân mà chiến đấu.
- Nguyeãn Traõi ñaõ khaéc hoïa hình töôïng Leâ Lôïi laø ngöôøi anh huøng aùo vaûi xuaát thaân töø nhaân daân.
- Qua hình töôïng Leâ Lôïi taùc giaû noùi leân ñöôïc tính chaát nhaân daân cuûa cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn, vöôït qua gian khoå khoù khaên vaø söùc maïnh chieán thaéng.
-Ngheä thuaät :Nguyeãn Traõi ñaõ döïng leân böùc tranh toaøn caûnh cuoäc veà khôûi nghóa Lam Sôn vôùi buùt phaùp ngheä thuaät ñaäm chaát anh huøng ca: 
+ Nhöõng hình töôïng kì vó theå hieän söùc maïnh cuûa chieán thaéng.
“ Saám vang chôùp giaät
 Saïch khoâng kình ngaïc
 Tan taùc chim muoâng”
+ Caùc ñoäng töø maïnh lieân keát vôùi nhau thaønh nhöõng chuyeån rung doàn daäp döõ doäi.
“ Thaây chaát ñaày noäi
 Maùu chaûy thaønh soâng
 Maùu troâi ñoû nöôùc”
 + Caâu vaên bieán hoùa linh hoaït giaøu nhaïc ñieäu.
 + AÂm thanh gioøn giaõ haøo huøng nhö soùng traøo baõo cuoán, heát lôùp naøy ñeán lôùp khaùc.
“ Ngaøy möôøi taùm
 Ngaøy hai möôi
 Ngaøy haêm laêm
 Ngaøy haêm taùm”
 + Ñoù laø nhòp cuûa gioù lay baõo taùp.
“ Göôm maøi ñaù/ ñaù nuùi cuõng moøn,
 Voi uoáng nöôùc / nöôùc soâng phaûi caïn”.
4) Ñoaïn 4: Tuyeân boá khaùng chieán thaéng lôïi, ruùt ra baøi hoïc lòch söû.
- Tuyeân boá neàn ñoäc laäp cuûa daân toäc ñaõ ñöôïc laäp laïi.
“ Xaõ taéc töø ñaây vöõng beàn Ngaøn thu veát nhuïc nhaõ saïch laøu”.
- Ruùt ra baøi hoïc lòch söû: Söï keát hôïp giöõa söùc maïnh truyeàn thoáng vaø söùc maïnh thôøi ñaïi.
5
Hoạt động 3: Tổng kết
Gv: Hướng dẫn học sinh dựa vào phần ghi nhớ Sgk tổng kết.
Hs: Dựa vào ghi nhớ tổng kết.
III/Tổng kết.
- Nội dung:Đại cáo bình Ngô là bản anh hùng ca tổng kết cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược, gian khổ mà hào hùng của quân dân Đại Việt; là bản Tuyên ngôn Độc lập sáng chói tư tưởng nhân nghĩa yêu nước và khát vọng hòa bình. 
- Nghệ thuật: Bút pháp anh hùng ca đậm tính chất sử thi với các thủ pháp nghệ thuật so sánh, tương phản, liệt kê; giọng văn biến hóa linh hoạt, hình ảnh sinh động, hoành tráng,
- Cuûng coá, daën doø ( 1 phuùt): “Ñaïi caùo bình Ngoâ”laø baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp cuûa daân toäc ta theá 
kyû xv, laø “aùng thieân coå huøng vaên” coù söï keát hôïp haøi hoøa giöõa yeáu toá chính luaän vaø vaên chöông.
- Baøi taäp veà nhaø: Hoïc thuoäc loøng ñoaïn môû ñaàu baøi caùo. Soaïn baøi tieáp theo.
IV. RUÙT KINH NGHIEÄM.