Giáo án Ngữ văn Lớp 11 - Tiết 18: Bài ca ngất ngưởng (Nguyễn Công Trứ)

Tiết 18 ( lớp 11a5, 11a6 ), 16 ( lớp 11a2 )	Ngày soạn: 04 / 10 / 07
BÀI CA NGẤT NGƯỞNG
( Nguyễn Công Trứ )
Mục tiêu bài học
 Giúp Hs:
Hiểu được phong cách sống của Nguyễn Công Trứ với tính cách một nhà nho và hiểu được vì sao có thể coi đó là sự thể hiện bản lĩnh cá nhân mang ý nghĩa tích cực.
Hiểu đúng nghĩa của khía niệm “ngất ngưởng” để không nhầm lẫn với lối sống lập dị của một số người hiện đại
Nắm được những tri thức về hát nói là thể thơ dân tộc bắt đầu phổ biến rộng rãi từ thế kỉ XIX
Chuẩn bị
Gv: Sgv, Sgk, Stk, soạn giảng
Hs: Đọc, tìm hiểu vài nét về Nguyễn Công Trứ, soạn bài
Tiến trình bài dạy
Ổn định lớp
Kiểm tra bài cũ
Nội dung thơ văn của Nguyễn Khuyến.
Bài mới
Hoạt động của Gv - Hs
Nội dung cần đạt
Yêu cầu hs đọc phần tiểu dẫn, sau đó rút ra một vài nét chính về Nguyễn Công Trứ.
Gv nói thêm: NCT là một người có chí lớn, chí “kinh bang tế thế” ( trị nước giúp đời), tung hoành ngang dọc. Chí làm trai theo ông thì “Đã mang tiếngnúi sông”, hay “ không công danh thà nát với cỏ cây”, nhưng con người sống với lí tưởng cao đẹp ấy luôn đối mặt với “thế thái nhân tình gớm chết thay, lạt nồng trong chiếc túi vơi đầy”, vì vậy đôi khi ông thấy: “chen chúc lợi danh đà chán ngắt, cúc tùng phong nguyệt mới vui sao”, ông còn là người cả đời vì dân vì nước.
Gv nói qua về thể loại hát nói.
( Là một trong những thể điệu của ca trù. ( Ca trù do người con gái hát thì gọi là hát ả đào). Một bài hát nói gồm hai phần: phần mưỡu và hát nói. Phần hát nói đúng thể cách gồm 11 câu, chia làm 3 khổ: khổ đầu 3 câu, khổ cuối 3 câu, khổ giữa có thể khuyết hoặc dôi)
Trước khi phân tích, cần cho hs biết về nhà nho cùng với quan niệm đạo đức nhân cách và cách hành xử của họ trong quá khứ, đặc biệt là quan niệm về lễ và danh giáo của nhà nho. ( Sgv / 42 )
Hs đọc bài thơ.
Pv. Từ “ngất ngưởng” xuất hiện mấy lần? Nghĩa thực của từ “ngất ngưởng” là gì?
( Trạng thái của một đồ vật có chiều cao trong tư thế ngả nghiêng, không vững chắc, lúc lắc, chông chênh, gây khó chịu cho mọi người )
Pv. Ở đây tác giả dùng từ ngất ngưởng với ý gì?
Giảng. Trên cơ sở ý thức về tài năng và nhân cách cảu bản thân, NCT trong “bài ca ngất ngưởng” đã phô trương, khoe sự ngang tàng, sự phá cách trong lối sống của ông, lối sống ít phù hợp với khuôn khổ của đạo Nho. Ngất ngưởng chính là sự ngang tàng, phá cách, phá vỡ khuôn mẫu hành vi “khắc kỉ, phục lễ” của nhà nho để hình thành một lối sống, thật hơn, dám là chính mình, dám khẳng định bản lĩnh cá nhân
Ngất ngưởng đối lập với lễ, danh giáo.
Pv. Trong thời gian làm quan, NCT đã thể hiện thái độ “ngất ngưởng” của mình như thế nào?
Giảng. Điều này được NCT thể hiện rất nhiều trong các tp của ông, như: ông cho rằng kẻ làm trai là phải mang lấy cái nợ và phải tung hoành ngang dọc để trả cho trọn cái nợ ấy
“ Vòng trời đất dọc ngang ngang dọc
Nợ tang bồng vay trả trả vay
Chí làm trai Nam Bắc Đông Tây
Cho phỉ sức vẫy vủng trong bốn bể” ( Chí anh hùng )
Tuy nhiên, đối với NCT, công danh không chỉ là vinh mà còn là nợ, là trách nhiệm, vì vậy ông coi đó là sự dấn thân tự nguyện đem tự do, tài hoa nhốt vào vòng trói buộc.¦ phù hợp với tâm trạng của con người đã trải qua bao nhiêu phiền luỵ chốn quan trường.
Pv. Vậy tại sao ông coi việc làm quan là mất tự do vậy mà vẫn ra làm quan?
Giải thích: Vì ông coi việc làm quan là một điều kiện, một phương tiện để thể hiện hoài bão vì dân vì nước và tài năng của mình. điều quan trọng là trong một môi trường có nhiều trói buộc, ông vẫn thực hiện được lí tưởng xã hội của mình và vẫn giữ được bản lĩnh, cá tính.
 Lối sống “ ngất ngưởng” của NCT được ông thể hiện ngay đoạn đời từ khi ra làm quan, đoạn đời đó được ông tóm gọn trong 4 câu: 3, 4, 5, 6.
Pv. Em có nhận xét gì về nghệ thuật được sử dụng ở đây?
Tìm hiểu chung
Tác giả.
- NCT ( 1778 – 1858 ), xuất thân trong một gia đình Nho học, người làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.
- 1819 thi đỗ giải nguyên và được bổ nhiệm làm quan.
- Là người có tài năng và nhiệt huyết trên nhiều lĩnh vực: văn hoá, xã hội, kinh tế, quân sự.
- Con đường làm quan không bằng phẳng.
- Ông sáng tác hầu hết bằng chữ Nôm. Thể loại ưa thích là Hát nói.
Bài thơ
Thời điểm sáng tác: Sau năm 1848, là năm ông cáo quan về hưu.
Thể loại: Hát nói
II. Phân tích.
Cảm hứng chủ đạo của bài thơ
Từ “ngất ngưởng” xuất hiện 5 lần. “Ngất ngưởng” chính là sự ngang tàng, phá cách, phá vỡ khuôn mẫu hành vi “khắc kỉ, phục lễ” của nhà nho để hình thành một lối sống thật hơn, dám khẳng định chính mình, khẳng định bản lĩnh cá nhân bắt nguồn từ ý thức về tài năng và nhân cách của bản thân.
¦ Đó chính là nội dung xuyên suốt toàn bộ tác phẩm, làm nổi bật cá tính con người ông.
Những lời tự thuật
Quãng đời làm quan
- Câu 1 “Vũ trụ phận sự”: Mọi việc trong trời đất chẳng có việc nào không phải là phận sự của ta.
¦ Thái độ tự tin, ý thức sâu sắc về vai trò, trách nhiệm và tài năng của bản thân.
Câu 2 “ông Hi văn tàivào lồng”
¦ Ông coi việc nhập thế làm quan như một trói buộc, giam hãm vào lồng.¦ phù hợp với nhân cách của ông
Câu 3, 4, 5, 6 Liệt kê tất cả các sự việc lớn nhỏ, các chức phận ông đã trải qua.
¦ Ông có tài năng thực sự và tận tâm với sự nghiệp, không hề luồn cúi để vinh thân phì gia.
+ Nghệ thuật: Hệ thống từ Hán Việt uy nghiêm trang trọng, âm điệu nhịp nhàng, nhiều điệp ngữ ¦ khẳng định tài năng lỗi lạc, địa vị xã hội vẻ vang, xứng đáng một con người xuất chúng.
4.Củng cố
? Em hiểu như thế nào về từ “ngất ngưởng” ở đây?
? Cách sống ngất ngưởng của ông được thể hiện như thế nào trong quá trình làm quan?
5. Dặn dò
- Học bài cũ, xem tiếp phần còn lại.
Rút kinh nghiệm: