Sáng kiến kinh nghiệm “Sử dụng kênh hình trong giảng dạy môn sinh học trung học cơ sở”

thoõng tin ( kieỏn thửực caàn bieỏt)
 ỉ Vửứa chửựng minh, vửứa khai thaực kieỏn thửực.
 *Hoaùt ủoọng cuỷa giaựo vieõn vaứ hoùc sinh khi sửỷ duùng keõnh hỡnh ủeồ khai thaực caực thoõng tin.
 ÄHoaùt ủoọng cuỷa giaựo vieõn:
 - Neõu muùc ủớch cuỷa vieọc quan saựt keõnh hỡnh.
Trửng baứy, cho xem.
Yeõu caàu hoùc sinh quan saựt.
Yeõu caàu hoùc sinh phaõn tớch , nhaọn xeựt vaứ ruựt ra keỏt luaọn.
 ÄHoaùt ủoọng cuỷa hoùc sinh:
Naộm ủửụùc muùc ủớch ,yeõu caàu.
Quan saựt keõnh hỡnh
 Phaõn tớch ủaởc ủieồm, noọi dung cuỷa ủoỏi tửụùng theồ hieọn treõn keõnh hỡnh 
 Ruựt ra keỏt luaọn.
 Trong quaự trỡnh sửỷ duùng, neỏu chổ ủửa keõnh hỡnh trong choỏc laựt ủeồ chửựng minh cho moọt vaỏn ủeà thỡ seừ giaỷm taực duùng vaứ haùn cheỏ tớnh saựng taùo cuỷa hoùc sinh trong quaự trỡnh nhaọn thửực tớch cửùc. Vieọc sửỷ duùng keõnh hỡnh neõn thửùc hieọn ủa daùng nhử sau :
 ỹ Keõnh hỡnh coự ủaày ủuỷ chuự thớch ủeồ hoùc sinh hỡnh thaứnh kieỏn thửực mụựi.
 ỹ Keõnh hỡnh khoõng ủaày ủuỷ chuự thớch giuựp hoùc sinh kieồm tra nhửừng thoõng tin, kieỏn thửực coứn thieỏu.
 ỹ Keõnh hỡnh khoõng coự chuự thớch nhaốm yeõu caàu hoùc sinh phaựt hieọn kieỏn thửực hoaởc kieồm tra kieỏn thửực cuỷa hoùc sinh.
3. Sử dụng kờnh hỡnh trong giảng dạy mụn sinh học. 
 Sửỷ duùng keõnh hỡnh ủửụùc thửùc hieọn trong 3 bửụực leõn lụựp nhử:
 - Bửụực 1: Sửỷ duùng keõnh hỡnh trong khaõu kieồm tra kieỏn thửực .
 - Bửụực 2: Sửỷ duùng keõnh hỡnh trong khaõu giaỷng baứi mụựi.
 - Bửụực 3: Sửỷ duùng keõnh hỡnh trong khaõu cuỷng coỏ kieỏn thửực.
 3.1. Sử dụng kờnh hỡnh trong khõu kiểm tra kiến thức học sinh ( kieồm tra baứi cuừ)
 Việc kiểm tra kiến thức học sinh của giỏo viờn ủửụùc tiến hành đầu tiết dạy. Khi kiểm tra, giỏo viờn cần hạn chế việc bắt buộc học sinh thuộc lũng nội dung bài học một cỏch mỏy múc mà cần tăng cường kiểm tra kiến thức thụng qua việc phõn tớch, giải thớch vỡ sao? Rỳt ra kết luận hoặc cú thể sử dụng kờnh hỡnh trong sỏch giỏo khoa (hoặc hỡnh vẽ phúng lớn ) để học sinh trỡnh bày kiến thức đó học theo cỏc nội dung thể hiện trong kờnh hỡnh. Như vậy để trả lời được cõu hỏi của giỏo viờn , trong quỏ trỡnh học bài mới, học sinh phaỷi phõn tớch cỏc lĩnh vực, ủoàng thụứi suy nghĩ vaứ phải tập trung quan sỏt, chỳ ý nghe thầy cụ giảng bài thỡ hiệu quả của quỏ trỡnh dạy và học được nõng cao. 
3.1.1. So sỏnh lớp 1 lỏ mầm và lớp 2 lỏ mầm (Sinh học 6)
3.1.2. Hóy nờu cấu tạo cơ thể trai sụng (Sinh học 7)
1
2
3
4
5
6
11
7
8
9
10
3.1.3. Nờu cấu tạo của tế bào và vai trũ của cỏc bộ phận trong Tế bào (Sinh học 8)
So sỏnh động mạch, tĩnh mạch và mao mạch về cấu tạo (Sinh học 8).
3.1.4.Trỡnh bày cơ chế hỡnh thành thể đa bội do rối loạn nguyờn phõn, giảm phõn (Sinh học 9)
Ä Học sinh dựa vào kờnh hỡnh để trả lời những cõu hỏi trờn.
3.2. Sử dụng kờnh hỡnh trong khõu giảng bài mới. 
* Khai thỏc kiến thức trờn kờnh hỡnh : 
 Việc hỡnh thành cỏc khỏi niệm, giải thớch cỏc thớ nghiệm và hoàn thành cỏc lệnh trong bài là một trong những nhiệm vụ chớnh của quỏ trỡnh dạy học. Nhiệm vụ này khụng thể hoàn thành trọn vẹn nếu khụng cú sự hỗ trợ của cỏc phương tiện thiết bị dạy học và quan trọng nhất là kờnh hỡnh trong sỏch giỏo khoa. 
3.2.1. Nờu cấu tạo của hoa (Sinh học 6)
3.2.2. Nờu cỏc đặc điểm cấu tạo ngoài của cỏ thớch nghi với đời sống bơi lặn.(Sinh học 7)
3.2.3. Hóy dựa vào hỡnh vẽ để giải thớch thớ nghiệm sỏch giỏo khoa. (Sinh học 8)
Khi giỏo viờn dạy sang phần III nếu khụng cú hỡnh ảnh để học sinh quan sỏt mà chỉ giảng bằng lớ thuyết suụng thỡ học sinh lĩnh hội kiến thức rất khú khăn . Do đú giỏo viờn sử dụng hỡnh 31.2 cho HS quan sỏt và đặt cõu hỏi thảo luận
GV sử dụng hỡnh 9.1 trang 32 dể yờu cầu học sinh thảo tỡm hiểu về cấu tạo bắp cơ và tế bào cơ.
Dựa vào hỡnh 31.2 phõn tớch mối quan hệ giữa trao đổi chất của cơ thể với mụi trường ngoài và trao đổi chất của tế bào với mụi trường trong.
3.2.4. Thảo luận nhúm trỡnh bày cơ chế của kỹ thuật cấy gen (Sinh học 9)
3.3. Sử dụng kờnh hỡnh để rốn luyện kỹ năng cho học sinh . 
 Kờnh hỡnh là một cụng cụ quan trọng để rốn luyện kỹ năng học tập sinh học cho học sinh như : Kĩ năng quan sỏt, tỡm nội dung được thể hiện trờn kờnh hỡnh, kỹ năng đọc và phõn tớch hỡnh ảnh, sơ đồ, kỹ năng so sỏnh rỳt ra kết luận, nhiệm vụ rốn luyện kỹ năng cho học sinh cú thể diễn ra ở mọi khõu của quỏ trỡnh lờn lớp, trong mỗi khõu tuỳ theo nội dung, giỏo viờn nờn chọn những kiến thức và biện phỏp rốn luyện kỹ năng khỏc nhau. 
3.4. Sử dụng kờnh hỡnh để rốn thaựi ủoọ cho học sinh:
 Thoõng qua keõnh hỡnh giaựo vieõn giaựo duùc yự thửực cuỷa hoùc sinh tửứ ủoự caực em coự thaựi ủoọ tớch cửùc vụựi cuoọc soỏng, vụựi moõi trửụứng. ẹeồ reứn ủửụùc kyừ naờng naứy keõnh hỡnh phaỷi mang tớnh minh hoạ và cú tớnh thuyết phục cao vỡ theỏ keõnh hỡnh phần phần lớn là ảnh chụp thực. Thụng qua kờnh hỡnh học sinh sẽ trả lời được cỏc lệnh trong mục và vận dụng được vaứo thực tế cuộc sống. Sau đõy là một số vớ dụ về việc sử dụng kờnh hỡnh trong giảng dạy mụn sinh học giỳp giỏo viờn đạt được mục đớch trờn. 
Vớ dụ 1 : khi dạy phần I bài 16 GV sử dụng Hỡnh 16.1 trang 84/SGK để giỏo dục ý thức bảo vệ sức khỏe cho học sinh.
? Quan sỏt hỡnh ảnh trờn: Em nhận xột gỡ về mụi trường nơi này? Em Vớ dụ 2: Em cú nhận xột gỡ về mụi trường nơi này? Em cần làm gỡ để bảo vệ mụi trường? (Sinh học 9) để bảo vệ mụi trường?
3.5. Vận dụng kờnh hỡnh để củng cố kiến thức. 
Việc củng cố kiến thức cho học sinh cú thể tiến hành ngay sau khi dạy xong một nội dung trong bài học hoặc cuối tiết học khi dạy xong toàn bộ nội dung bài học. Thời gian một tiết học ngắn, nội dung kiến thức nhiều, do đú khi mới tiếp thu xong học sinh chưa nhớ ngay kiến thức vừa học. Vỡ vậy ngay khi củng cố kiến thức cho học sinh, giỏo viờn khụng nờn yờu cầu học sinh trả lời nội dung lý thuyết thuộc lũng ngay mà cần củng cố kiến thức qua cỏc bài tập hoặc dưạ vào kờnh hỡnh để nờu cõu hỏi và học sinh làm việc với kờnh hỡnh để giải quyết cỏc yờu cầu mà giỏo viờn đặt ra. 
 Củng cố kiến thức bằng cỏch sử dụng kờnh hỡnh nờu trờn cú tỏc dụng tớch cực hơn là chỉ nờu cõu hỏi rồi yờu cầu học sinh nhớ lại kiến thức vửứa học và khi đú học sinh chỉ biết đọc lại cỏc nội dung đó ghi trong vở hoặc trong sỏch giỏo khoa. 
3.5.1. Sinh học 6
3.5.2. Dựa vào hỡnh ảnh dưới đõy trỡnh bày cấu tạo bộ xương thằn lằn. (Sinh học 7)
3.5.3. Khi daùy xong kieỏn thửực baứi 9, giaựo vieõn sử dụng hỡnh 9.1 ủeồ cuỷng coỏ kieỏn thửực cho hoùc sinh :” Em haừy trỡnh bày cấu tạo của bắp cơ và tế bào cơ?” (Sinh học 8)
3.5.4. Sinh hoc 9
Ä Như vậy việc củng cố kiến thức như trờn sẽ giỳp cho tiết học sinh động hơn vỡ trong quỏ trỡnh học, học sinh phải tập trung, phải tớch cực làm việc thỡ cuối tiết học mới cú khẳ năng giải quyết những vấn đề mà giỏo viờn đưa ra. 
II – kết quả
Kết quả nghiờn cứu: Sau khi tieỏp tuùc vận dụng vaứ hoaứn thieọn cỏc biện phỏp nhằm khai thỏc triệt để kờnh hỡnh và rốn kỹ năng cho học sinh thỡ kết quả thu được tương đối khả quan, ủoự laứ hoùc sinh vaón duy trỡ ủửụùc phửụng phaựp hoùc taọp tớch cửùc, caực em coự yự thửực ủuựng ủaộn hụn khi hoùc taọp boọ moõn naứy, vaứ toõi tin chắc rằng chaỏt lửụùng boọ moõn sẽ ủửụùc naõng cao. 
C. BÀI HỌC KINH NGHIậ́M
Việc khai thỏc triệt để kờnh hỡnh trong tiết dạy sinh học mang lại kết quả hết sức tốt đẹp cho người học . Đõy là một quỏ trỡnh cần thực hiện kiờn trỡ, liờn tục ở nhiều khối lớp, đũi hỏi cú sự hợp tỏc chặt chẽ giữa người dạy và người học. 
Bước đầu tạo được sự ham thớch ở cỏc em, học sinh thể hiện được sự chăm chỉ học bài, cú sự chuẩn bị tớch cực cỏc yờu cầu của tiết học. 
Kỹ năng quan sỏt kờnh hỡnh của học sinh nhanh nhạy, chớnh xỏc phỏt hiện ra nhiều điều mới, kỹ năng vẽ hỡnh rất tốt và cú tớnh sỏng tạo . 
D. Kấ́T LUẬN
Kờnh hỡnh trong sỏch giỏo khoa sinh học cú tỏc dụng tớch cực trong quỏ trỡnh giảng dạy và rốn luyện kỹ năng cho học sinh . Vấn đề quan trọng là giỏo viờn phải biết chọn lọc , lựa chọn cỏc kờnh hỡnh, qua đú tỡm ra cỏc nội dung phự hợp giữa kờnh hỡnh và kờnh chữ để cú thể sử dụng một cỏch tốt nhất kờnh hỡnh mọi khõu của quỏ trỡnh lờn lớp. 
Việc sử dụng kờnh hỡnh như là nguồn tri thức khụng phải là một việc làm hoàn toàn mới mẻ mà cũng khụng cú gỡ là quỏ phức tạp, vấn đề là giỏo viờn phải chọn lọc, phải hướng dẫn, phải cú phương phỏp giỳp học sinh cú thúi quen làm việc với kờnh hỡnh để tiết học mang lại hiệu qủa cao. Ngoài kờnh hỡnh trong sỏch giỏo khoa yờu cầu giỏo viờn phải sưu tầm kờnh hỡnh từ nhiều nguồn như : Bỏo chớ, chụp ảnh, băng hỡnh, intenet đụi khi phải ghộp lại nhiều hỡnh ảnh với nhau cho phự hợp với nội dung bài giảng. Điều này đũi hỏi giỏo viờn phải tốn nhiều cụng sức và thời gian, nhưng rừ ràng nếu sử dụng kờnh hỡnh theo hướng này thỡ học sinh sẽ tớch cực suy nghĩ, tớch cực làm việc hơn, qua đú sẽ phỏt huy tối đa sự tư duy sỏng tạo hơn của người học. Và một điều chắc chắn là lớp học sinh đụng hơn, học sinh sẽ hứng thỳ hơn khi học mụn sinh học, cỏc em cú ấn tượng sõu sắc và đạt được mục đớch cuối cựng của việc học tập mụn sinh học trong trường phổ thụng cơ sở là hiểu biết sinh học, từ đú hỡnh thành niềm tin, niềm ham thớch mụn học ở cỏc cấp học cao hơn. 
E - đề xuất
Để cú kết quả cao trong học tập khụng thể khụng núi đến vấn đề sĩ số học sinh trờn một lớp. Do đú cần cú những quy định cụ thể về sĩ số học sinh trong một lớp. 
Cần bổ sung kịp thời cỏc phương tiện thiết bị như : Tranh ảnh, tiờu bản, mụ hỡnh cần cú thờm nhiều tài liệu tham khảo sỏch, bỏo, để làm giàu hơn nữa về kiến thức cho bộ mụn sinh học. 
Trờn đõy là toàn bộ nội dung đề tài “Sử dụng kờnh hỡnh trong dạy học mụn sinh học THCS”. Trong quỏ trỡnh tỡm hiểu chuyeõn ủeà chắc chắn sẽ khụng thể trỏnh khỏi những thiếu sút . Rất mong nhận được sự đúng gúp ý kiến của quý thầy cụ để nội dung chuyờn đề ngày được hoàn thiện hơn, gúp phần cho việc giảng dạy mụn sinh học toỏt hụn ở trường THCS./. 
Xin trân thành cảm ơn.
Hoàn Long, ngày 15 tháng 12 năm 2010.
 Người viết
 Lê Thị Thuỳ Giang
ý kiến nhận xét - đánh giá của hội đồng khoa học 
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
Sáng kiến xếp loại:
Chủ tịch hội đồng
	 (Ký tên và đóng dấu)