Tài liệu hướng dẫn Giảng dạy vệ sinh cá nhân và vệ sinh môi trường (dùng trong trường tiểu học và trung học cơ sở)

ng lành mạnh thì có hại cho sức khoẻ.Các yếu tố quyết định sức khoẻTóm lại, ba yếu tố di truyền- môi trường- lối sống liên quan chặt chẽ với nhau. Di truyền quyết định giới hạn thể hiện của các đặc điểm. Môi trường và lối sống quyết định mức độ thể hiện cụ thể của mọi đặc điểm trong giới hạn do di truyền quy định.Như vậy, mỗi người có một vốn di truyền về sức khoẻ, còn vốn đóđược phát huy đén mức nào là do môi trường và lối sống quyết định.§Þnh nghÜa vÒ gi¸o dôc søc khoÎ GDSK lµ mét qu¸ tr×nh t¸c ®éng cã môc ®Ých,cã kÕ ho¹ch vµo lý trÝ vµ t×nh c¶m cña con ng­êi nh»m gióp ng­êi ta tù gi¸c thay ®æi hµnh vi søc khoÎ b»ng chÝnh nh÷ng næ lùc cña b¶n th©n m×nh.Mèi liªn hÖ gi÷a th«ng tin-truyÒn th«ng vµ gi¸o dôc søc khoÎ lµ mèi liªn hÖ gi÷a ph­¬ng tiÖn vµ môc ®Ých.Kh¸i niÖm vÒ hµnh vi søc khoÎHµnh vi søc khoÎ lµ những thãi quen, viÖc lµm hµng ngµy ảnh h­ëng tèt hoÆc xÊu tíi søc khoÎ. VÝ dô: C¸c hµnh vi dinh d­ìng, vÖ sinh, bảo vÖ m«i tr­êng sèng. Hµnh vi = KiÕn thøc + Th¸i ®é + NiÒm tin + Thùc hµnh (Behavior) (Knowledge) (Attitude) (Believe) (Practice) hµnh viNhËn thøc (Knowledge):- §iÒu hiÓu biÕt (T¸i hiÖn hiÖn thùc vµo trong t­ duy).- NhËn ra vµ hiÓu biÕt ®­îc. KTh¸i ®é (Attitude):BiÓu hiÖn thÝch, kh«ng thÝch. ANiÒm tin (Believe):Cã ý nghÜ cho lµ ®óng sù thËt. BThùc hµnh (Practise):- Thi hµnh, thùc hiÖn- Lµm ®Ó ¸p dông lý thuyÕt vµo thùc tÕ. PCác yếu tố cấu thành hành vi 	sức khoẻKiÕn thøc ®Çy ®ñ vÒ hµnh vi ®ãNiÒm tin vµ th¸i ®é tÝch cùc, muèn thay ®æi.Kü năng ®Ó thùc hiÖn hµnh vi ®ãC¸c nguån lùc ®Ó cã thÓ thùc hiÖn hµnh vi ®ã. Sù hç trî ®Ó duy trì hµnh vi l©u dµi. Môc tiªu cña GDSK Nh»m lµm thay ®æi hµnh vi søc khoÎ cã h¹i thµnh hµnh vi søc khoÎ cã lîi cho søc khoÎ c¸ nh©n vµ tËp thÓ trong céng ®ångC¸c b­íc thay ®æi hµnh vi søc khoÎB­íc 1: Đèi t­îng tù nhËn ra hµnh vi cã h¹i cho søc khoÎ bản th©n vµ céng ®ång.B­íc 2: Tõ chç nhËn thøc ®­îc rñi ro vµ lîi Ých, ®èi t­îng phải quan t©m ®Õn hµnh vi lµnh m¹nh thay thÕ hµnh vi cò, råi tìm kiÕm c¸c th«ng tin vÒ hµnh vi míi ®ã.B­íc 3:Đèi t­îng ®Æt môc ®Ých thay ®æi do mong muèn cã søc kháe tèt h¬n.B­íc 4:Đèi t­îng quyÕt ®Þnh lµm thö hµnh vi søc khoÎ míi.B­íc 5: Đèi t­îng tù ®¸nh gi¸ xem kÕt quả thö nghiÖm hµnh vi míi vµ quyÕt ®Þnh chÊp nhËn hay tõ chèi hµnh vi søc khoÎ míi ®ã.B­íc 6:NÕu chÊp nhËn thấy ®èi t­îng cÇn cã sù hç trî vÒ mäi mÆt ®Ó duy trì hµnh vi søc khoÎ míi trë thµnh mét thãi quen míi, mét nÕp sèng míi. Qu¸ tr×nh thay ®æi hµnh vi(1)NhËn ra hµnh vi kh«ng an toµn Duy tr×	(6) hµnh vi míi ChÊp nhËn hoÆc tõ chèi	(5) hµnh vi míi §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ 	(4) Thö nghiÖm hµnh vi míi 	 Quan t©m tíi	 hµnh vi míi (2)	 T×m kiÕm c¸c th«ng tin míi Mong muèn thay ®æi (3)	 §Æt môc ®Ých thay 	 ®æi 	 S½n sµng thay ®æiLµm thÕ nµo ®Ó lÊp ®Çy kho¶ng c¸ch gi÷a kiÕn thøc víi hµnh vi cña ng­êi häc ?1. Lùa chän th«ng tin c¬ b¶n thiÕt thùc cã lîi cho cuéc sèng vµ gióp c¸c em sö dông nh÷ng th«ng tin ®ã trong t×nh huèng thùc.2. Lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p kÝch thÝch t­ duy tÝch cùc, tiÕp cËn kÜ n¨ng sèng, l«i cuèn mäi ng­êi cïng tham gia kÓ c¶ cha mÑ HS vµ céng ®ång.3. Sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc dÔ kiÕm, dÔ lµm vµ rÎ tiÒn.S¸u nguyªn t¾c trong qu¸ tr×nh truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎTìm hiÓu những ®iÒu mµ ®èi t­îng ®· biÕt, tin vµ lµm. Khen ngîi nÕu hä ®· lµm tèt.Bổ sung những th«ng tin cßn thiÕu, m« tả chÝnh x¸c ®iÒu ®èi t­îng nªn lµm vµ lîi Ých cña hµnh vi míi.Tìm hiÓu c¸c nguyªn nh©n t¹i sao ng­êi d©n kh«ng thay ®æi hµnh vi søc khoÎ, c¸c khã khăn mµ hä cã thÓ gÆp phải khi thùc hiÖn hµnh vi míi vµ thảo luËn c¸ch giải quyÕt.KiÓm tra xem ®èi t­îng cã hiÓu những gì b¹n võa trao ®æi kh«ngĐéng viªn, khuyÕn khÝch hä lµm theo.Đ¹t ®­îc cam kÕt vÒ viÖc hä sÏ lµm trong t­¬ng lai.Ph­¬ng ph¸p truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ Ho¹t ®éng néi kho¸:Lµm viÖc c¸ nh©nHái vµ tr¶ lêiLiªn hÖ thùc tÕTh¶o luËn nhãmThùc hµnhKÓ chuyÖnVÏMóa rèi§ãng vai,kÞchCa h¸tTrß ch¬iGhi nhíHo¹t ®éng ngo¹i kho¸:Tham quanD· ngo¹iHo¹t ®éng hÌC©u l¹c bé søc khoÎB¸o t­êngGiao l­u trÎ víi trÎDiÔn ®µnKh¸ch mêi nãi chuyÖn§i t×m hiÓu vÒ chñ ®Ò s­c khoÎTiªu chuÈn chän ph­¬ng ph¸pSù thÝch hîp cña vÊn ®Ò	HÊp dÉn ®èi víi häc sinh	ThÝch hîp ®é tuæi vµ líp	Thêi gian cã thÓ ®­îc	Ph­¬ng tiÖn cã thÓ cã	Møc ®é khuyÕn khÝch häc sinh tham gia b»ng nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ	Sù phï hîp víi n¨ng khiÕu vµ huynh h­íng cña gi¸o viªnNh÷ng ®iÒu gi¸o viªn cÇn tr¸nh§­a ra nh÷ng mÉu kh«ng thùc tÕDïng nhiÒu ®å dïng gi¶ng d¹y kh«ng b×nh th­êngLÊy GDSK thay cho thÓ dôcDïng tµi liÖu cã tÝnh ch©t kü thuËtThµnh kiÕn hoÆc chØ nghe nãiPhÇn th­ëng h×nh thøc gi¶ t¹o§­a häc sinh ra lµm mÉu vÒ søc khoÎ kÐmLµm cho häc sinh c¶m th¸y bÞ mäi ng­êi ®Ó ý hoÆc coi th­êngPhÇn1: Nh÷ng th«ng tin chungCh­¬ng 1:Con ng­êi vµ søc khoÎ(tiẾP) II. Vệ sinh cá nhânVai trò của đôi bàn tayCầm nắm, điều khiển dụng cụ,máy mócThực hiện các thao tác trong ăn uống, sinh hoạt hằng ngàyChăm sóc con cái, gia đình, người thân,bạn bèTruyền đạt và thể hiện tình cảm Bàn tay bẩn là nơi vi khuẩn tồn tại, phát triển và dẫn đến bệnh tật. Tác hại của bàn tay bẩn-Trên 1cm2 da của người bình thường có 40.000 vi khuẩn, ở bàn tay có nhiều hơn.-Qua bàn tay bẩn vi khuẩn, trứng giun, sán, nấm sẽ vào cơ thể người và gây ra nhiều bệnh:	+Đường tiêu hoá: thương hàn, tả, lỵ..	+Đường da và niêm mạc:hắc lào, ghẻ lở, mụn nhọt, mắt hột, v.v..	+Giun sán.	+Bệnh phụ khoa 	+Cúm gia cầmLúc nào cần rửa tay?-Trước khi:	 +rửa mặt	+ Ăn, chế biến thức ăn, cầm thức ăn,cho trẻ bú hoặc ăn v.v..-Sau khi:	+đi tiêu, đi tiểu,làm vệ sinh và chăm sóc trẻ	+chơi bẩn hoặc chơi với các con vật	+đi học về, quét dọn rác, đếm tiền,lao động sản xuất, dính các vết bẩn ở bàn tayĐồ dùng để rửa tayThùng có vòi(robinet) hoặc xô, chậu chứa nước sạchChậu sạchXà phòng rửa tayKhăn sạchGáo múc nước (nếu không có vòi nước chảy)NÕu th­êng xuyªn röa tay s¹ch, chóng ta sÏ gi¶m 47% rñi ro do nhiÔm khuÈn tiªu ho¸, 15% nhiÔm khuÈn ®­êng h« hÊp hay lo¹i trõ 35% kh¶ n¨ng l©y truyÒn vi khuÈn Shigella, nguyªn nh©n g©y c¸c bÖnh tiªu ch¶y vµ lµm tö vong hµng triÖu ng­êi mçi n¨m trªn toµn ThÕ giíi.CÁC BƯỚC RỬA TAY SẠCH BẰNG XÀ PHÒNGLàm ướt hai bàn tay dưới vòi nước sạch hoặc dùng gáo sạch để múc nước dội ướt tay. Lấy dung dịch xà phòng vào lòng bàn tay (hoặc xoa xà phòng bánh vào lòng bàn tay). Chà sát hai lòng bàn tay vào nhau. Dùng lòng bàn tay này chà sát chéo lên mu bàn tay kia và ngược lại. Dùng ngón tay và lòng bàn tay này cuốn và xoay lần lượt từng ngón của bàn tay kia và ngược lại.Dùng đầu ngón tay của bàn tay này miết vào kẽ giữa các ngón của bàn tay kia và ngược lại.Chụm 5 đầu ngón tay của tay này cọ vào lòng bàn tay kia bằng cách xoay đi, xoay lại.Xả cho tay sạch hết xà phòng dưới nguồn nước sạch. Lau khô tay bằng khăn hoặc giấy sạch. VỆ SINH TUỔI DẬY THÌVệ sinh em gáiVệ sinh em traiC¬ quan sinh dôc n÷Vßi trøngBuång trøng¢m ®¹oTö cungC¬ quan sinh dôc nam2èng dÉn tinhD­¬ng vËtTinh hoµnTuyÕn tiÒn liÖtTói tinhQuy ®ÇuBao quy ®ÇuMµo tinhNiÖu ®¹oVệ sinh ăn uốngLợi ích của việc giữ vệ sinh ăn uống:	+ Phòng tránh các bệnh truyền nhiễm qua đường tiêu hoá	+ Đảm bảo vệ sinh môi trường	+ Ăn ngon, ăn đủ chất.Nội dung vệ sinh ăn uống:CHỌN LỰA THỰC PHẨM AN TOÀNThực phẩm không bị ô nhiễm. Bảo quản thức ăn sống và chín riêng biệt Thịt gia cầm phải qua kiểm tra thú y Thức ăn phải chín. Không ăn thức ăn ôi thui, thịt chưa nấu chínCHỌN LỰA THỰC PHẨM AN TOÀNRau trái tươi, không dập nát, không có nhiều dư lượng hoá chất, không bón bằng phân tươi Trứng tươi, rõ nguồn gốcCHỌN LỰA THỰC PHẨM AN TOÀNThực phẩm đóng gói:Chọn nhãn hiệu uy tín, hạn sử dụng xa, bao bì in rõ ràng, xem thành phầnPhÇn1: Nh÷ng th«ng tin chungCh­¬ng 2M«i tr­êng vµ søc khoÎI. T¸c ®éng cña m«i tr­êng ®èi víi søc khoÎ con ng­êiII. Mét sè bÖnh liªn quan ®Õn n­íc vµ ®iÒu kiÖn vÖ sinh m«i tr­êngIII. N­íc s¹ch ®èi víi ®êi sèng con ng­êiIV. C¸c gi¶i ph¸p thu gom vµ xö lý ph©nV. C¸ch thu gom, xö lý r¸c vµ n­íc th¶iKhái niệm về môi trườngMôi trường của một vật thể hay một sự kiện là tổng hợp các điều kiện bên ngoài của vật thể hay sự kiện đó.Môi trường sống của con người là tổng hợp các điều kiện vật lý, hoá học,sinh học, xã hội bao quanh và có ảnh hưởngtới sự sống và phát triển của cá nhân và cộng đồng con người. Chức năng của môi trườngMôi trường là không gian sống của con người.Môi trường là nơi cung cấp tài nguyên cho đời sống, sản xuất và các hoạt động khác của con người.Môi trường là nơi chứa đựng các phế thải của con ngườiNhững yếu tố môi trường gây nguy hại cho sức khoẻ con ngườiÔ nhiễm không khí: Các chất ô nhiễm KK thường là nhân tạoÔ nhiễm môi trường nước: Các chất gây ô nhiễm gồm chất thải háo Ôxy,các chất hoá học, các vật gây bệnh.Ô nhiễm môi trường đất: Các chất thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp, các nguồn chứa mầm bệnh.Một số bệnh liên quan đến nước và điều kiện VSMTBệnh lây qua đường tiêu hoáBệnh giun sánCác bệnh do muỗi truyềnCác bệnh mắt, ngoài da, phụ khoaBệnh cúm gia cầmCác bệnh do hoá chất và chất độcĐƯỜNG LÂY TRUYỀN BỆNH CỦA VI KHUẨNNước sạch đối với đời sống con ngườiVai trò của nước sạch:Nước là 1 thực phẩm cần thiết cho đời sống và nhu cầu sinh lys của con người.Nhờ nước mà các chất dinh dưỡng được đưa vào cơ thể để duy trì sự sống.Nước là môi trường trung gian lây truyền bệnhNước cần thiết cho nhu cầu VSCN,VSCC,cứu hoả và các yêu cầu khác.Yêu cầu của nước là phải ĐỦ và SẠCH. Như thế nào là nước sạch?Nước sạch là nước phải trong, không có màu, không có mùi vị lạ gây khó chịu cho người sử dụng nước, không chứa các mầm bệnh và các chất độc hại.Ghi chú: Tiêu chuẩn vếinh nước sạch được thực hiện theo quyết đính số 09/2005/QĐ-BYT của bộ trưởng Bộ Y tế này 11/3/2005.Các loại hình cấp nước sạch thường dùngBể lu chứa nước mưaGiếng đàoGiếng khoanCông trình cấp nước tập trungLu, bể chứa nước mưaGiếng đàoGiếng khoanCông trình cấp nước tập trungMột số biện pháp làm sạch nước:Bể lọc nướcNhà tiêu hai ngăn ủ phân tại chỗNhà tiêu chìm có ống thông hơiNhà tiêu thấm dội nướcNhà tiêu tự hoạiKhu vệ sinh trường họcPhÇn1: Nh÷ng th«ng tin chungCh­¬ng 3TruyÒn th«ng gDSK theo ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn kü n¨ng sèngI. TruyÒn th«ng Gi¸o dôc søc khoÎII. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn kü n¨ng sèng trong truyÒn th«ng Gi¸o dôc søc khoÎ