Bài giảng Bảo tồn đa dạng sinh học - Chương 1: Khái niệm về đa dạng sinh học

Nguyễn MộngKhoa Môi trường, ĐHKH, HuếBAÍO TÄÖN ÂA DAÛNG SINH HOÜCCh­¬ng 1KHÁI NIỆM VỀ ĐA DẠNG SINH HỌC1. Khaïi niãûm vãö sinh hoüc baío täönSinh hoüc baío täön laì mäüt nguyãn lyï khoa hoüc, táûp håüp âæåüc ráút nhiãöu ngæåìi vaì nhiãöu tri thæïc thuäüc caïc lénh væûc khaïc nhau nhàòm khàõc phuûc tçnh traûng khuíng hoaíng âa daûng sinh hoüc hiãûn nay. laì mäüt khoa hoüc âa ngaình (multi - disciplinary). bäø sung caïc nguyãn tàõc æïng duûng (applied disciplines). laì mäüt khoa hoüc thiãút yãúu (crisis discipline). Sinh hoüc baío täön coï hai muûc tiãu: tçm hiãøu nhæîng taïc âäüng tiãu cæûc do hoaût âäüng cuía con ngæåìi gáy ra âäúi våïi caïc loaìi, quáön xaî vaì caïc hãû sinh thaïi; xáy dæûng caïc phæång phaïp tiãúp cáûn âãø haûn chãú sæû tuyãût diãût cuía caïc loaìi vaì cæïu tråü caïc loaìi.2. Khaïi niãûm vãö âa daûng sinh hoücÂa daûng sinh hoüc laì “sæû phäön thënh cuía cuäüc säúng trãn traïi âáút, laì haìng triãûu loaìi âäüng váût, thæûc váût vaì vi sinh váût, laì nhæîng nguäön gen cuía chuïng vaì laì caïc hãû sinh thaïi phæïc taûp cuìng täön taûi trong mäi træåìng säúng”. Đa dạng loàiĐa dạng di truyềnĐa dạng sinh tháiGiới (Kingdoms)Quần thể (Populations)Sinh đới (Biomes)Ngành (Phyla)Cá thể (Individuals)Vùng sinh học (Bioregions)Lớp (Class) Nhiễm sắc thể (Chromosome)Cảnh quan (Landscapes)Bộ (Order)Gene	Hệ sinh thái (Ecosystem)Họ (Families)NucleotideNơi ở (Habitats)Giống (Genera) Tổ sinh thái (Niches)Loài (Species)  Các mức độ đa dạng sinh họcÑa daïng veà loaøiÑa daïng veà loaøi trong 1 khu vöïc Ñoä phong phuù veà loaøi Soá loaøi trong khu vöïc Ñoä phong phuù veà phaân loaïi Soá löôïng loaøi vaø moái quan heä hoå töông giöõa chuùng trong khu vöïc 2.1. Âa daûng loaìiÂa daûng loaìi bao gäöm táút caí loaìi trãn traïi âáút Một số khái niệm về loàiTheo Theo Mayden (1997), có 22 khái niệm khác nhau về loài, dưới đây là một số khái niệm thông dụng: Loài hình thái: loài là một nhóm sinh vật giống nhau nhưng khác biệt với các nhóm khác (Linnaeus)Có phải những sai khác lớn về mặt hình thái luôn luôn phản ảnh những khác biệt lớn về mặt họ hàng giữa các sinh vật? Làm sao để chúng ta có thể thấy rõ những sai khác nhỏ nhưng lại có ý nghĩa?Loài sinh học: là nhóm các quần thể tự nhiên có khả năng giao phối với nhau và cách ly sinh sản với các nhóm khác (Mayr 1942; Dobzhansky 1935).Làm thế nào để đánh giá khả năng giao phối đối với những quần thể cách ly địa lý? Các sinh vật hóa thạch?Làm thế nào để áp dụng đối với các sinh vật sinh sản vô tính?Loài tiến hóa: Loài là một dòng sinh vật riêng lẻ, duy trì được tính đồng nhất của mình so với các dòng khác và có xu hướng tiến hóa và lịch sử diệt vong của riêng nó (Wiley 1978)Đồng nhất bao nhiêu thì đủ?Làm sao để xác định được lịch sử diệt vong của một quần thể?Các tiêu chí để xác định xu hướng tiến hóa của một quần thể là gì?Loài phả hệ: Loài là một dòng nhỏ nhất từ một tổ tiên chung (de Queiroz & Donoghue 1990).Loài sinh thái: là một nhóm sinh vật chiếm cứ một tổ sinh thái nhỏ nhất khác biệt với tổ sinh thái của các nhóm khác trong vùng phân bố (Van Valen 1976). Ñaõ ñöôïc moâ taû8,3 trieäu1,7 trieäu28,3 trieäu1,7 trieäuToång soá öôùc tính = 10 trieäuToång soá öôùc tính = 30 trieäuChöa ñöôïc moâ taûSäú loaìi hiãûn coï trãn thãú giåïiHiãûn nay, coï khoaíng 1,7 triãûu loaìi âaî âæåüc mä taí. Bảng 1.2. Đánh giá số loài đã được mô tả (Lecointre and Guyader, 2001) Bậc phân loạiTên thường gọiSố loài mô tả% số loài đã được mô tảBacteriaVi khuẩn9.0210.50ArchaeaVi khuẩn cổ2590.01Bryophyta Rêu15.0000.90LycopodiophytaThông đất1.2750.07FilicophytaDương xỉ9.5000.50ConiferophytaNgành Thông6010.03Magnoliophyta Thực vật hạt kín233.88513.40FungiNấm 100.8005.80"Porifera"Bọt biển10.0000.60CnidariaRuột khoang9.0000.50RotiferaTrùng Bánh xe1.8000.10PlatyhelminthesGiun dẹp13.7800.80NematodaGiun tròn20.0001.10MolluscaThân mềm117.4956.70AnnelidaGiun đốt14.3600.80ArachnidaNhện74.4454.30CrustaceaGiáp xác38.8392.20InsectaCôn trùng827.87547.40EchinodermataDa gai6.0000.30ChondrichthyesCá sụn8460.05ActinopterygiiCá xương23.7121.40AmphibiaLưỡng thê4.9750.30ReptiliaBò sát7.1400.42AvesChim9.6720.60MammaliaThú4.4960.30Các nhóm khác 193.07511.001.747.851100.00Kiến thức của chúng ta về số lượng loài là chưa chính xác. Đại dương có lẽ là nơi có tính đa dạng lớn nhất. Một ngành động vật mới, ngành Loricefera lần đầu tiên phát hiện vào năm 1983.Các quần xã sinh học mới sẽ còn được khám phá, thường các quần xã này nằm trong các vùng hẻo lánh. Một vùng rừng mưa miền núi hẻo lánh nằm giữa Việt Nam và Lào vừa mới được các nhà sinh học khảo sát trong thời gian gần đây. Tại đây họ đã phát hiện được 5 loài thú mới cho khoa học. Mỗi năm các nhà phân loại trên thế giới mô tả được khoảng 11.000 loài, và như vậy, để có thể mô tả hết các loài trên thế giới (ước tính 10 đến 30 triệu loài) dự kiến phải tốn từ 750 năm đến 2.570 năm, trong khi đó có nhiều loài đã bị tuyệt chủng trước khi chúng được mô tả và đặt tên. Mang laù Mang lá (Muntiacus rooseveltorum)Mang Trường Sơn (Muntiacus truongsonensis)Ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc phaùt hieän vaøo thaùng 4 naêm 1997 treân daõy Tröôøng Sôn Ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc ñònh danh laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1997 Nhæîng loaìi thuï måïi âæåüc phaït hiãûn åí Viãût NamÑöôïc caùc nhaø khoa hoïc phaùt hieän laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1994 treân daõy Tröôøng Sôn, bieân giôùi Vieät Nam vaø Laøo. Ngöôøi ta cuõng tìm thaáy loaøi naøy ôû ñòa phaän CampuchiaSao La (Pseudoryx nghetinhensis)Mang lớn (Megamuntiacus vuquangensis)Ñöôïc phaùt hieän laàn ñaàu tieân ôû Vieät Nam naêm 1992. Sau ñoù ngöôøi ta cuõng phaùt hieän loaøi naøy ôû Laøo.Ñöôïc khaùm phaù vaøo naêm 1937, söï phaân boá cuûa loaøi naøy hieän nay raát haïn cheá vôùi soá löôïng khoaûng 500 thểÑöôïc moâ taû laàn ñaàu tieân vaøo naêm 1892 töø boä xöông ñöôïc tìm thaáy ôû mieàn nam Vieät Nam. Vaøo thaùng gieâng naêm 1995, moät boä xöông khoâng hoaøn chænh nhöng laïi ñöôïc tìm thaáy ôû daõy Tröôøng Sôn beân Laøo, gaàn bieân giôùi Vieät NamHeo rừng Việt Nam (Sus bucculentus)Bò Bouprey (Bos sauveli) Thoû soïc(Nesolagus sp)Cuõng ñöôïc tìm thaáy treân daõy Tröôøng Sôn, bieân giôùi cuûa Vieät Nam vaø Laøo. Ñöôïc phaùt hieän vaøo naêm 1999 vaø laø 1 loaøi thoû hoang daïi môùiĐa dạng di truyềnÑa daïng veà gene trong cuøng 1 loaøiNhöõng quaàn theå khaùc nhau cuûa cuøng 1 loaøiNhöõng bieán ñoåi di truyeàn trong cuøng 1 quaàn theå2.2. Âa daûng di truyãönThãø hiãûn sæû sai khaïc vãö di truyãön giæîa caïc caï thãø trong mäüt quáön thãø vaì giæîa caïc quáön thãø våïi nhau.2.3. Âa daûng quáön xaî vaì hãû sinh thaïi Âa daûng vãö hãû sinh thaïi âæåüc phaín aính quan troüng nháút båíi sæû âa daûng vãö sinh caính, caïc cäüng âäöng chuíng quáön sinh váût vaì caïc quaï trçnh sinh thaïi trong sinh quyãøn.