Bài giảng Ngữ văn 8 tiết 50: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

một cái, họ (những người dân bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.b) Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).c) Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).2. Nhận xét.Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM.I. Dấu ngoặc đơn.1. Ví dụ. 2. Nhận xét.d) Nam Cao sinh năm 1915(?) mất năm 1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.e) Gần một thế kỉ đặt chân lên nước ta, thực dân Pháp đã vơ vét tài nguyên làm cho dân ta nghèo hơn, chính sách ngu dân của chúng làm cho 95% dân ta mù chữ. Đó là kết quả của một thế kỉ “văn minh”, “khai hóa”(!)a) Đùng một cái, họ (những người dân bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.b) Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).c) Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).d) Nam Cao sinh năm 1915(?) mất năm 1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.e) Gần một thế kỉ đặt chân lên nước ta, thực dân Pháp đã vơ vét tài nguyên làm cho dân ta nghèo hơn, chính sách ngu dân của chúng làm cho 95% dân ta mù chữ. Đó là kết quả của một thế kỉ “văn minh”, “khai hóa”(!)Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM.I. Dấu ngoặc đơn.1. Ví dụ.2. Nhận xét.* Lưu ý:- Thành phần trong dÊu ngoÆc ®¬n cã thÓ lµ 1 tõ, 1 côm tõ, 1 câu, lµ mét con sè hoặc dấu câu.- DÊu ngoÆc ®¬n phải dïng thµnh cÆp.3. Bài học.*Ghi nhớ: (1).Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm).Bài tập. Nêu công dụng của dấu ngoặc đơn trong những câu sau:a) Nguyên Hồng (1918 – 1982) tên khai sinh là Nguyễn Nguyên Hồng, quê ở thành phố Nam Định.b) Lan (bạn tôi) rất tự tin khi đứng lên phát biểu trước mọi người. a) Đánh dấu phần bổ sung thêm về năm sinh, năm mất của Nguyên Hồng. b) Đánh dấu phần giải thích rõ Lan ở đây là bạn tôi.Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM.I. Dấu ngoặc đơn.1. Ví dụ. II. Dấu hai chấm.a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo: - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. * Yêu cầu.- Nhãm 1: Thảo luận phÇn a.- Nhãm 2: Thảo luận phÇn b.- Nhãm 3: Thảo luận phÇn c.* Néi dung th¶o luËn.- X¸c ®Þnh thành phần néi dung sau dÊu hai chấm.- DÊu hai chÊm ®Æt tr­íc thµnh phÇn néi dung ®ã có tác dụng gì?Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM.I. Dấu ngoặc đơn.1. Ví dụ. II. Dấu hai chấm.a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo: - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. 2. Nhận xét.C©u TPND sau dÊu hai chÊmT¸c dônga- Đ­îc, chó mµy...- Anh ®· nghÜ... sang...иnh dÊu lêi ®èi tho¹ib“Tróc dÉu... th¼ng”Đánh dấu lêi dÉn trùc tiÕpch«m nay t«i ®i häcGiải thÝchTiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM.I. Dấu ngoặc đơn. 1. Ví dụ. II. Dấu hai chấm. 2. Nhận xét.* Lưu ý.- Khi dẫn lêi ®èi tho¹i cña c¸c nh©n vËt cÇn kÕt hîp víi dÊu g¹ch ngang.- Khi dÉn nguyªn văn ý ng­êi kh¸c dïng kÕt hîp víi dÊu ngoÆc kÐp.a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo: - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM. I. Dấu ngoặc đơn. 1. Ví dụ. 2. Nhận xét. II. Dấu hai chấm.a) Mét h«m, c« t«i gäi t«i ®Õn bªn c­êi hái:- Hång! Mµy cã muèn vµo Thanh Hãa ch¬i víi mÑ mµy kh«ng?b) NhiÒu b¹n cßn mang c¶ quµ ®Õn tÆng t«i nữa. T«i nhËn ®­îc nhiÒu thø quµ: nµo cÆp tãc, nµo sæ, nµo khăn mïi xoa...bao nhiªu thø bµy la liÖt trªn bµn.* Lưu ý.- Khi dẫn lêi ®èi tho¹i cña c¸c nh©n vËt cÇn kÕt hîp víi dÊu g¹ch ngang.- Khi dÉn nguyªn văn ý ng­êi kh¸c dïng kÕt hîp víi dÊu ngoÆc kÐp.- Thay dÊu hai chÊm b»ng dÊu ngoÆc ®¬n khi nghÜa c¬ b¶n cña c©u kh«ng thay ®æi.=> NhiÒu b¹n cßn mang c¶ quµ ®Õn tÆng t«i nữa. T«i nhËn ®­îc nhiÒu thø quµ ( nµo cÆp tãc, nµo sæ, nµo khăn mïi xoa...bao nhiªu thø bµy la liÖt trªn bµn).Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM. I. Dấu ngoặc đơn. 1. Ví dụ. 2. Nhận xét. II. Dấu hai chấm.a) Mét h«m, c« t«i gäi t«i ®Õn bªn c­êi hái:- Hång! Mµy cã muèn vµo Thanh Hãa ch¬i víi mÑ mµy kh«ng?b) NhiÒu b¹n cßn mang c¶ quµ ®Õn tÆng t«i nữa. T«i nhËn ®­îc nhiÒu thø quµ: nµo cÆp tãc, nµo sæ, nµo khăn mïi xoa...bao nhiªu thø bµy la liÖt trªn bµn. 3. Bài học.* Ghi nhớ (2):Dấu hai chấm dùng để:- Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó.- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).Bài tập: Em hãy chỉ rõ công dụng của dấu hai chấm trong các câu sau:a) Thật ra lão chỉ tâm ngẩm thế, nhưng cũng ra phết chứ chả vừa đâu: lão vừa xin tôi một ít bả chób) Cai lệ không để cho chị được nói hết câu, trợn ngược hai mắt, hắn quát:- Mày định nói cho cha mày nghe đấy à? Sưu của nhà nước mà dám mở mồm xin khất!a) đánh dấu phần giải thích. =>b) đánh dấu lời đối thoại.Bài tập1. Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau: a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. b) Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn) => Tác dụng của dấu ngoặc đơn.a) Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ trong dấu ngoặc kép.b) Đánh dấu phần thuyết minh. nh»m gióp ng­êi ®äc hiÓu râ 2290m chiÒu dµi cña cÇu cã tÝnh c¶ phÇn cÇu dÉn.III. Luyện tập.Bài tập 2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:a) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. 	b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: - Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy. 	=> Công dụng của dấu hai chấm:a) Đánh dấu phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá.b) Báo trước lời đối thoại của Dế Choắt với Dế Mèn và thuyết minh phần nội dung lời khuyên của Dế Choắt. Bài tập 3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ? Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm,tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử.	=> Có thể bỏ dấu hai chấm. Nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh bằng.Bài tập 5: Một học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau: Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy, «ng đốc nhìn chúng tôi nói sẽ: - Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải cố gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? ( Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại.? Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai? Vì sao?? Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không? Sai, vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng được dùng thành cặp. Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là bộ phận của câu.** Phần chú thích trong dấu ngoặc đơn có thể là bộ phận của câu, nhưng cũng có thể là một hoặc nhiều câu.Bài tập: Thêm dấu thích hợp trong những trường hợp sau đây:Bạn Hương lớp trưởng lớp 6ª học rất giỏi.b) Mẹ hồi hộp thì thầm vào tai tôi - Con có nhận ra con không?=> a) Bạn Hương (lớp trưởng lớp 6ª) học rất giỏi.=> b) Mẹ hồi hộp thì thầm vào tai tôi: - Con có nhận ra con không? Bài tập 6. Dựa vào nội dung đã học ở văn bản Bài toán dân số, hãy viết một đoạn văn ngắn về sự cần thiết phải hạn chế việc gia tăng dân số; trong đoạn văn có dùng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.DẶN DÒ:Học bài + làm bài tập 4, 5.Soạn bài: Đề văn thuyết minhvà cách làm bài văn thuyết minh.