Bài giảng Ngữ văn Lớp 11 - Tiết 41,42: Đọc văn: Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân)

TiẾT 41, 42CHỮ NGƯỜI TỬ TÙNGUYỄN TUÂNKIỂM TRA BÀI CŨ Trình bày ngắn gọn ý nghĩa hình ảnh chuyến tàu đêm trong truyện ngắn “Hai đứa trẻ”? Chuyến tàu đêm “đã đem một chút thế giới khác đi qua” phố huyện.  Là “cái gì tươi sáng hơn” với đèn pha sáng rực, điện sáng trên các toa.  Là tiếng ồn ào huyên náo của tiếng bánh sắt trên đường ray, tiếng cười nói của hành khách... Nó khác với cuộc sống tăm tối, đơn điệu hàng ngày. Đó là mơ ước đổi đời của những kiếp người lam lũ.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:a. Tác giả:- 1910 – 1987, quê Hà Nội. Học thành chung, làm báo, viết văn.- Trước Cách mạng tháng Tám, là nhà văn lãng mạn. Sau Cách mạng, tham gia kháng chiến. - Ông nổi bật với phong cách nghệ thuật tài hoa – tài tử, sở trường về thể tuỳ bút. MỘT SỐ TÁC PHẨM CỦA NGUYỄN TUÂNCHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:a. Tác giả:b. Tác phẩm:- Viết 1938, in trong tập truyện “Vang bóng một thời”.- “Vang bóng một thời” có 11 truyện ngắn, là kết tinh tài năng của Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám.- Nhân vật là những người tài hoa, bất đắc chí nhưng luôn giữ thiên lương. Họ lấy cái ngông – tài hoa để đối lập, phủ định xã hội phàm tục đương thời.- Tóm tắt truyện.TÓM TẮT TRUYỆN - Huấn Cao văn võ toàn tài, nổi tiếng viết chữ đẹp, phạm tội chống triều đình, bị xử án chém, bị giải về nhà giam của Quản ngục chờ ngày xử chém.- Quản ngục vốn quý trọng người tài và có sở nguyện chơi chữ, ước có được bức chữ của ông Huấn nên đã sai viên thơ lại biệt đãi rượu thịt hàng ngày cho Huấn Cao.- Huấn Cao thản nhiên nhận rượu thịt nhưng khinh bỉ bọn quan tù – tiểu nhân thị oai, thẳng thừng đuổi Quản ngục ra khỏi buồng giam.- Một chiều, trước ngày xử chém, Huấn Cao nghe viên thơ lại kể nỗi lòng của Quản ngục, ông cảm động và quyết định cho chữ Quản ngục.- Đêm đó, trong buồng giam dơ nhớp, với bó đuốc sáng rực, Huấn Cao “cổ mang gông, chân vướng xiềng” đứng hiên ngang cho chữ, hai ngục quan khúm núm đứng bên. Viết xong bức chữ, Huấn Cao khuyên Quản ngục hãy về quê mà ở để giữ tròn thiên lương.- Quản ngục cảm động, nghẹn ngào nói: “Kẻ mê muội này xin bái lĩnh”.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:2. Tác phẩm:II. Đọc – hiểu:1. Tình huống truyện:Truyện có tình huống độc đáo như thế nào?  Là cuộc gặp gỡ đầy kịch tính giữa hai nhân vật: - Huấn Cao, một tử tù vì tội “đại nghịch” chống triều đình. - Quản ngục, đại diện cho quyền lực triều đình.  Một sự đối lập độc đáo: - Trên bình diện chính trị - xã hội, họ đối lập theo hướng Quản ngục có toàn quyền sinh sát. - Trên bình diện nhân sinh, họ lại tri âm theo hướng Quản ngục phải bái lĩnh Huấn Cao.Ý nghĩa củatình huống truyện? Tình huống trớ trêu có hiệu quả: - Thử thách phẩm chất các nhân vật, góp phần thể hiện chủ đề. - Tạo sự hấp dẫn.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:II. Đọc – hiểu: 1. Tình huống truyện:2. Tác phẩm:2. Nhân vật Huấn Cao:Huấn Cao có những phẩm chất gì? a. Một người tài hoa.  Là tài viết chữ nhanh và rất đẹp. “Có được chữ của Huấn Cao mà treo là có một báu vật trên đời”.  Viết chữ đẹp là nghệ thuật thư pháp. Chữ thể hiện TÀI, TÂM, LỰC của người viết chữ và chơi chữ.Biểu hiện sự tài hoa của Huấn Cao?  Nên Huấn Cao luôn đối đãi với chữ bằng cái TÂM thành kính: “Chữ thì quý lắm, ta nhất sinh không vì vàng ngọc hay quyền thế mà ép mình viết câu đối bao giờ”  Chơi chữ là một truyền thống văn hoá của dân tộc.NGHỆ THUẬT THƯ PHÁPCHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:II. Đọc – hiểu:2. Tác phẩm: 1. Tình huống truyện:b. Một người khí khái, kiêu bạc.2. Nhân vật Huấn Cao:1. Tác giả: a. Một người tài hoa.THẢO LUẬN Những biểu hiện khí khái, kiêu bạc?  Coi thường tiền tài và quyền lực đen tối, chỉ quý trọng cái ĐẸP của tài năng, nhân cách. - Không vì vàng ngọc hay quyền thế mà viết câu đối cho ai. - “Lạnh lùng” nhìn bọn quan ngục là bọn “tiểu nhân thị oai”, thản nhiên dỗ cái gông.  Thản nhiên nhận rượu thịt biệt đãi như “cái hứng bình sinh”, nhưng khinh bỉ đuổi Quản ngục ra khỏi buồng giam: “Ta chỉ muốn có một điều. Là nhà người đừng đặt chân vào đây.”  Nói xong, ông chờ sự trả thù, “đến cảnh chết chém mà ông còn chẳng sợ”. Là phẩm chất hiên ngang, nghĩa khí của con người cứng cỏi, anh hùng.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:II. Đọc – hiểu:2. Tác phẩm: 1. Tình huống truyện:2. Nhân vật Huấn Cao: a. Một người tài hoa.b. Một người khí khái, kiêu bạc.c. Một người thiên lương.Tấm lòng thiên lương thể hiện qua chi tiết nào?  Khi hiểu được tấm lòng biệt nhãn liên tài và sở nguyện cao quý của Quản ngục, HC xúc động chân thành: “thiếu chút nữa, ta phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”.  Cho chữ Quản ngục, tức HC đã xem Quản ngục là một trong ba người bạn tri âm.Huấn Cao chỉ trân trọng và nếu cần chỉ khuất phục trước cái ĐẸP: “Nhất sinh đê thủ bái mai hoa”Qua sự thay đổi thái độ của HC, tác giả muốn nhắn gởi quan niệm nhân sinh gì?Qua đó, Nguyễn Tuân khẳng định: cái ĐẸP ở cuộc đời chỉ là TÀI HOA, NHÂN CÁCH và THIÊN LƯƠNG; còn danh vọng, quyền lực đen tối là vô nghĩa, làm con người tha hoá.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:II. Đọc – hiểu:2. Tác phẩm: 1. Tình huống truyện:2. Nhân vật Huấn Cao: a. Một người tài hoa.b. Một người khí khái, kiêu bạc.3. Nhân vật Quản ngục.a. Tên gọi. Gọi tên nhân vật bằng nghề quản ngục nhằm gợi ấn tượng về một con người đại diện cho cái ác của quyền lực đen tối.Chỉ gọi nhân vật bằng nghề quản ngục là nhằm ý đồ nghệ thuật gì?b. Nội tâm. Quản ngục có chiều sâu nội tâm đáng trân trọng:  Hình ảnh ông ngồi trong đêm, tư lự, trăn trở về lẽ sống, về công việc của “kẻ tiểu lại giữ tù ... Mình chọn nhầm nghề mất rồi” và biết tiếc cho Huấn Cao.  Tác giả xen vào lời bình về cái “tâm điển” của Quản ngục: “Ông trời nhiều khi chơi ác, đem đày ải những cái thuần khiết vào giữa một đống cặn bã...”Quản ngục có chiều sâu nội tâm gì? Văn miêu tả nội tâm trữ tình sâu lắng, linh hoạt.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:II. Đọc – hiểu:2. Tác phẩm: 1. Tình huống truyện:2. Nhân vật Huấn Cao: a. Một người tài hoa.b. Một người khí khái, kiêu bạc.3. Nhân vật Quản ngục.a. Tên gọi.b. Nội tâm.c. Là người biệt nhãn liên tài.THẢO LUẬNBiểu hiện biệt nhãn liên tài ở Quản ngục?  Biết quý trọng Huấn Cao tài hoa, khí phách nên đã biệt đãi ông. Dù bị HC đuổi bằng câu khinh thị nhưng vẫn lễ phép “xin lĩnh ý”, không oán hận.  Biết đánh giá đúng viên thơ lại “cũng là một người khá đây... Một người biết kính mến khí phách, biết tiếc người tài hẳn không phải kẻ xấu.”  Quản ngục hai lần bái lĩnh Huấn Cao và nhận mình là “kẻ mê muội” là nhân cách cứng cỏi “nhất sinh đê thủ bái mai hoa”.Nói Quản ngục cũng tài hoa, kiêu bạc được không? Vì sao?CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)II. Đọc – hiểu:I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:2. Tác phẩm: 1. Tình huống truyện:2. Nhân vật Huấn Cao: a. Một người tài hoa.b. Một người khí khái, kiêu bạc.3. Nhân vật Quản ngục.a. Tên gọi.b. Nội tâm.c. Là người biệt nhãn liên tài.  Sở nguyện chơi chữ cũng là sự tài hoa trên phương diện biết và trân trọng cái ĐẸP.  Quản ngục sẽ về quê, từ bỏ danh vọng, quyền lực. Đó cũng là sự kiêu bạc. Quản ngục và Huấn Cao đã là tri âm. Cách xây dựng nhân vật sinh động.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:2. Tác phẩm:II. Đọc – hiểu: 1. Tình huống truyện:2. Nhân vật Huấn Cao: a. Một người tài hoa.b. Một người khí khái, kiêu bạc.3. Nhân vật Quản ngục.a. Tên gọi.b. Nội tâm.c. Là người biệt nhãn liên tài.4. Cảnh cho chữ. Được gọi là “cảnh tượng xưa nay chưa từng có”.Vì sao cảnh cho chữ được gọi như thế?  Được miêu tả một cách thiêng liêng, cổ kính bằng bút pháp lãng mạn đặc sắc. - Thủ pháp đối lập gay gắt:HOÀN CẢNHNêu các yếu tố đối lập?CON NGƯỜIBuồng giam tối tăm, hôi hámBó đuốc sáng rực, mùi thơm của lụa, của mực.Người tử tù đứng hiên ngang cho chữ.Hai ngục quan khúm núm nhận chữ.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:2. Tác phẩm:II. Đọc – hiểu: 1. Tình huống truyện:2. Nhân vật Huấn Cao: a. Một người tài hoa.b. Một người khí khái, kiêu bạc.3. Nhân vật Quản ngục.a. Tên gọi.b. Nội tâm.c. Là người biệt nhãn liên tài.4. Cảnh cho chữ. - Bút pháp tượng trưng:Bóng tối và ánh sáng tượng trưng cho điều gì? + Bóng tối tượng trưng cho cái xấu và tội ác được xua tan bởi ánh sáng của thiên lương, tài hoa. + Hai ngục quan phải khúm núm trước tử tù tượng trưng cho cái thấp hèn, cái ác phải khuất phục trước cái ĐẸP.  Lời khuyên Quản ngục hãy về quê mà ở của Huấn Cao là lời di huấn cho đời: Hãy xa lánh cái tầm thường, cái xấu, cái ác. Hãy giữ tròn thiên lương, nhân cách. Hãy nâng niu cái ĐẸP.Cảnh cho chữ nơi tù ngục nhằm nói lên quan niệm gì về cái ĐẸP? Cảnh cho chữ nơi tù ngục nhằm khẳng định: Cái ĐẸP – THIÊN LƯƠNG – NHÂN CÁCH luôn có sức mạnh sinh tồn bất diệt, bất chấp nơi tối tăm, tội lỗi.CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ(Nguyễn Tuân)III. Kết luận.Phát biểu chủ đề của truyện?1. Chủ đề: Truyện ca ngợi con người tài hoa, kiêu bạc. Qua đó, thể hiện quan niệm: CÁI ĐẸP luôn bất diệt và trân trọng truyền thống văn hoá của dân tộc.2. Đặc sắc nghệ thuật: Tình huống truyện độc đáo; tính cách nhân vật sinh động; dựng cảnh cổ kính, trang nghiêm với thủ pháp đối lập, tượng trưng; ngôn ngữ tạo hình. HƯỚNG DẪN HỌC1) Phân tích vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao. 2) Phân tích vẻ đẹp của nhân vật Quản ngục. 1) Phân tích ý nghĩa cảnh cho chữ.