Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 27, Phần 2: Cảm ứng ở động vật (Bản chuẩn kiến thức)

Baøi 27 Caûm ÖÙng ÔÛ Ñoäng Vaät (Tieáp Theo) 
3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống 
Hệ thần kinh dạng ống gặp ở động vật có xương sống như cá , lưỡng cư , bò sát , chim và thú . 
Được cấu tạo từ 2 phần : thần kinh trung ương và thần kinh ngoại biên : 
1 số lượng tế bào thần kinh tập trung thành 1 ống nằm phía sau lưng con vật để tạo thành thần kinh trung ương . Thần kinh trung ương gồm : não ( bán cầu đại não , não trung gian , não giữa , tiểu não hành não ) và tuỷ sống . 
Thần kinh ngoại biên : lưới thần kinh và hạch thần kinh . 
Cùng với sự tiến hoá của hệ thần kinh dạng ống , số lượng tế bàothần kinh ngày càng lớn , sự liên kết và phối hợp hoạt động của các tế bào thần kinh ngày càng phức tạp và hoàn thiện . Nhờ đó các hoạt động của động vật ngày càng đa dạng , chính xác và hiệu quả . 
a) Cấu trúc của hệ thần kinh dạng ống 
 Điền tên các bộ phận của hệ thần kinh dạng ống vào các ô hình chữ nhật trên sơ đồ. 
Bán cầu đại não 
Tuỷ sống 
Hạch thần kinh 
Lưới thần kinh 
* Chức năng : 
Bộ phận giao cảm và đối giao cảm có hoạt động đối lập , giúp điều hòa hoạt động của các nội quan , là những hoạt động tự động , không theo ý muốn . 
Hệ thần kinh vận động : 
Hệ thần kinh sinh dưỡng 
Điều khiển hoạt động của cơ vân trong hệ vận động , là những hoạt động có ý thức 
III. Ph¶n x¹-Mét thuéc tÝnh c¬ b¶n cña mäi c¬ thÓ cã tæ chøc thÇn kinh 
H·y lÊy c¸c vÝ dô vÒ ph¶n x¹? 
 Mäi ho¹t ® éng tõ ®¬n gi¶n ® Õn phøc t¹p cña ® éng vËt cã hÖ thÇn kinh ® Òu ®­ îc thùc hiÖn nhê c¬ chÕ ph¶n x¹. Ph¶n x¹ lµ thuéc tÝnh c¬ b¶n cña mäi c¬ thÓ cã hÖ thÇn kinh 
Ch¹m ph¶i vËt nãng 
Rôt tay l¹i 
Chim , thó thêi tiÕt l¹nh 
Xï l«ng 
Baät ñeøn roài cho choù aên 
Baät Ñeøn 
Tieát nöôùc boït 
Trong c¸c vÝ dô trªn , cã mÊy thµnh phÇn tham gia vµo viÖc thùc hiÖn ph¶n x¹? 
C¸c thµnh phÇn tham gia thùc hiÖn ph¶n x¹: 
 Bé phËn tiÕp nhËn kÝch thÝch 
( thô thÓ hoÆc c¬ quan thô c¶m ) 
- Bé phËn ph©n tÝch vµ tæng hîp kÝch thÝch (HÖ thÇn kinh ) 
- Bé phËn thùc hiÖn ph¶n øng (c¬, tuyÕn ). 
Cung ph¶n x¹ 
III. Ph¶n x¹-Mét thuéc tÝnh c¬ b¶n cña mäi c¬ thÓ cã tæ chøc thÇn kinh 
CÊu t¹o cña hÖ thÇn kinh cã liªn quan nh­ thÕ nµo ®Õn viÖc thùc hiÖn ph¶n x¹ ë ®éng vËt? 
CÊu t¹o cña hÖ thÇn kinh cµng phøc t¹p th× ph¶n x¹ cµng chÝnh x¸c, sè l­îng ph¶n x¹ cµng nhiÒu. 
Cã mÊy lo¹i ph¶n x¹, ®ã lµ nh÷ng ph¶n x¹ nµo? 
Ph¶n x¹ kh«ng ® iÒu 
kiÖn 
Ph¶n x¹ cã ® iÒu kiÖn 
- BÈm sinh,cã tÝnh chÊt bÒn v÷ng 
- Di truyÒn , mang tÝnh chñng lo¹i. 
- Sè l­îng h¹n chÕ 
- ChØ tr ¶ lêi nh÷ng kÝch thÝch t­¬ng øng . 
- Trung ­¬ ng : trô n·o , tuû sèng . 
- Trung ­¬ ng : cã sù tham gia cña vá n·o . 
- Tr ¶ lêi c¸c kÝch thÝch bÊt k× ®­ îc kÕt hîp víi kÝch thÝch kh«ng ® iÒu kiÖn . 
- Sè l­îng kh«ng h¹n chÕ 
- Kh«ng di truyÒn,mang tÝnh c¸ thÓ 
- H×nh thµnh trong qu ¸ tr×nh sèng , kh«ng bÒn v÷ng , dÔ mÊt . 
C¸c bé phËn 
Trung ­¬ ng 
Ngo¹i biªn 
® èi Giao c¶m 
- Trô n·o 
-§o¹n cïng 
 tuû sèng 
HÖ thÇn kinh 
Sinh d­ìng 
VËn ® éng 
Giao c¶m 
C hÊt x¸m tuû 
sèng 
Vá n·o 
ChÊt x¸m 
 tuû sèng 
D©y thÇn kinh 
 n·o 
D©y thÇn kinh 
 tuû 
- D©y thÇn kinh 
 H¹ch thÇn kinh 
3. C¸c d¹ng ph¶n x¹: 
- Có 2 loại phản xạ: 
+ Phản xạ không điều kiện: Số lượng hạn chế, mang tính bẩm sinh , di truyền . 
+ Phản xạ có điều kiện ( Phản xạ học được): Số lượng không hạn chế, được hình thành trong quá trình sống, mang tính mềm dẻo, đảm bảo cho cơ thể thích nghi được với điều kiện sống mới. 
VÝ dô 
Ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn 
Ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn 
§i n¾ng, mÆt ®á gay, må h«i v· ra. 
Qua ng· t­ thÊy ®Ìn ®á véi dõng xe tr­íc v¹ch kÎ. 
Trêi rÐt, m«i tÝm t¸i, ng­êi run cÇm cËp vµ sën gai èc. 
Giã mïa ®«ng b¾c vÒ, nghe giã rÝt qua khe cöa, ch¾c trêi l¹nh l¾m, t«i véi mÆc ¸o len ®i häc. 
X 
X 
X 
X 
 C¸c møc 
 ®é 
§Æc ®iÓm 
HÖ thÇn kinhl­íi 
HÖ thÇn kinh chuçi 
HÖ thÇn kinh h¹ch 
HÖ thÇn kinh èng 
GËp ë nh÷ng sinh vËt nµo? 
§éng vËt ®a bµo bËc thÊp 
Giun, s¸n 
S©u bä, th©n mÒm, gi¸p x¸c 
§éng vËt cã x­¬ng sèng 
§Æc ®iÓm cña hÖ thÇn kinh 
Gåm mét sè tÕ bµo c¶m gi¸c ph©n bè trªn kh¾p bÒ mÆt c¬ thÓ 
C¸c tÕ bµo thÇn kinh ®· s¾p xÕp thµnh hai chuçi h¹ch ch¹y däc theo chiÒu dµi thµnh bông 
C¸c yÕu tè thÇn kinh tËp trung thµnh 3 khèi :®Çu, ngùc, bông 
TÕ bµo thÇn kinh ®· kÕt hîp thµnh èng vµ cã hiÖn t­îng “®Çu ho¸” 
§Æc ®iÓm cña sù c¶m øng 
Toµn th©n ph¶n øng(lan to¶) do ®ã tr¶ lêi kh«ng chÝnh x¸c. 
Sù c¶m øng ®· b­íc ®Çu ®­îc ®Þnh khu trªn chuçi h¹ch nh­ng ch­a thËt chÝnh x¸c. 
Ho¹t ®éng c¶m øng phøc t¹p vµ chÝnh x¸c h¬n 
ChÝnh x¸c, mau lÑ, kÞp thêi vµ ®a d¹ng.H×nh thµnh ph¶n x¹. 
Ph¶n øng chÝnh x¸c, mau lÑ, phøc t¹p. 
C¶m øng b»ng sù co rót cña chÊt nguyªn sinh 
Ph¶n øng toµn th©n, thiÕu chÝnh x¸c. 
Ph¶n øng ®Þnh khu, thiÕu chÝnh x¸c. 
Ph¶n øng ®Þnh khu, chÝnh x¸c h¬n. 
HÖ thÇn kinh cã sù tËp trung dÇn: 
Ch­a cã hÖ thÇn kinh ë ®éng vËt nguyªn sinh 
ThÇn kinh d¹ng l­íi ë ruét khoang 
ThÇn kinh d¹ng chuçi h¹ch ë giun 
HÖ thÇn kinh tËp trung thµnh 3 khèi: h¹ch n·o, h¹ch ngùc,h¹ch bông(s©u bä) 
ThÇn kinh d¹ng èng 
Qua b¶ng tæng kÕt trªn, c¸c em h·y rót ra kÕt luËn h­íng tiÕn ho¸ vÒ tÝnh c¶m øng ë ®éng vËt ®a bµo? 
KÕt luËn : 
- Cµng lªn cao trong bËc thang tiÕn ho¸ th× hÖ thÇn kinh cµng hoµn chØnh: tõ hÖ thÇn kinh l­íi ®Õn hÖ thÇn kinh chuçi ®Õn hÖ thÇn kinh h¹ch ®Õn hÖ thÇn kinh èng. 
- Tõ ph¶n øng ®¬n ®Õn ph¶n øng chuçi. 
- Tõ ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn ®Õn ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. 
- Gióp cho sinh vËt thÝch nghi víi m«i tr­êng sèng.