Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 3: Thoát hơi nước - Phạm Ngọc Điều

LIỆT NHIỆT CHÀO MỪNG CÁC THẦY GIÁO, CÔ GIÁO 
ĐẾN VỚI BÀI GIẢNG MÔN SINH HỌC 11 
VÀ CÁC EM HỌC SINH 
GV: Phạm Ngọc Điều – THPT Hoàng V ă n Thụ 
Vụ Bản – Nam Định 
Ki ỂM TRA BÀI CŨ 
- Em hãy mô tả đường đi của nước từ rễ lên lá bằng cách điền từ chú thích (7) đến chú thích (1)? 
- Động lực nào giúp dòng nước và các ion khoáng di chuyển được từ rễ lên lá ? 
  Do lực đẩy (động lực đầu dưới) ở rễ, lực hút do sự thoát hơi nước ở lá (động lực đầu trên) và lực liên kết giữa các phân tử nước với nhau và giữa các phân tử nước với thành mạch gỗ. 
  Do h ơ i n ước thoát vào không khí, tế bào khí khổng bị mất n ước và hút n ước từ các tế bào nhu mô bên cạnh. Đến l ượt mình, các tế bào nhu mô lá lại hút n ước từ mạch gỗ của lá. Cứ nh ư vậy, xuất hiện một lực hút từ rễ lên đến tận lá. 
- Nêu sự hình thành động lực đầu trên (lực hút do sự thoát h ơ i n ước ở lá)? 
BÀI 3: THOÁT H Ơ I N ƯỚC 
- Những con số trong sơ đồ trên nói lên điều gì? 
Sơ đồ về nhu cầu nước của cây 
990 gam 
bay hơi 
8 – 9 gam nước không 
 tham gia tạo chất khô 
1000 gam nước 
 hấp thụ 
10 gam 
nước giữ lại 
1 – 2 gam nước 
Tham gia tạo chất khô 
 L ượng n ước thoát ra ngoài môi tr ường rất lớn so với l ượng n ước mà cây sử dụng. 
BÀI 3: THOÁT H Ơ I N ƯỚC 
 - Là động lực đầu trên của dòng mạch gỗ giúp vận chuyển n ước , các ion khoáng và các chất khác từ rễ đến mọi c ơ quan của cây trên mặt đất ; tạo môi tr ường liên kết các bộ phận của cây; tạo độ cứng cho thực vật thân thảo 
 - Nhờ có thoát h ơ i n ước , khí khổng mở ra cho khí CO 2 khuếch tán vào lá làm nguyên liệu cho quá trình quang hợp. 
 - Thoát h ơ i n ước giúp hạ nhiệt độ của lá cây vào những ngày nắng đảm bảo cho các quá trình sinh lí xảy ra bình th ường . 
I- Vai trò của quá trình thoát h ơ i n ước 
 - Nghiên cứu SGK cho biết thoát h ơ i n ước có vai trò gì đối với cây? 
- Quan sát hình 3.1. Cho biết vị trí xảy ra sự khuếch tán của CO 2 và thoát h ơ i n ước ở lá cây? 
 - Vận dụng kiến thức đã biết hãy giải thích vì sao d ưới bóng cây mát h ơ n d ưới mái che bằng vật liệu xây dựng? 
  Vật liệu xây dựng hấp thụ nhiệt làm cho nhiệt độ t ă ng cao, còn lá cây thoát h ơ i n ước làm hạ nhiệt độ môi tr ường xung quanh lá. Nhờ vậy, không khí d ưới d ưới bóng cây vào những ngày hè nóng bức mát h ơ n so với không khí duới mái nhà che bằng vật liệu xây dựng. 
BÀI 3: THOÁT H Ơ I N ƯỚC 
I- Vai trò của quá trình thoát h ơ i n ước 
1- Lá là c ơ quan thoát h ơ i n ước 
II- Thoát h ơ i n ước qua lá 
- Mục đích Graô thiết kế thí nghiệm trong hình 3.2 để làm gì? Mô tả thí nghiệm của Garô? 
Áp kế 
Phễu chụp thuỷ tinh 
Giá đỡ 
Cốc đựng hoá chất 
Áp kế 
Lá cây thí nghiệm 
Kết quả thực nghiệm của Garô 
- Quan sát bảng kết quả cho biết: 
1. Khí khổng phân bố ở đâ u của lá? 
2. So sánh số l ượng khí khổng ở 2 mặt của lá? 
3. Số l ượng khí khổng có liên quan gì đến sự thoát h ơ i n ước ? 
4. Số liệu về số l ượng khí khổng và c ường độ thoát h ơ i n ước ở mặt trên của lá cây đ oạn nói lên đ iều gì? Hãy giải thích? 
5. Quan sát kết quả của Garô. So sánh sự thoát h ơ i n ước giữa mặt trên và mặt d ưới của lá? 
- Những số liệu nào trong bảng cho phép khẳng định rằng, số l ượng khí khổng có vai trò quan trọng trong sự thoát h ơ i n ước của lá cây? 
- Vì sao mặt trên của lá cây đ oạn không có khí khổng nh ư ng vẫn có sự thoát h ơ i n ước ? 
 Số liệu về SL khí khổng trên 1mm 2 ở mặt trên và d ưới của lá với c ường độ thoát h ơi n ước mg trong 24h của mỗi lá: mặt d ưới có nhiều khí khổng h ơ n mặt trên, luôn có c ường độ thoát h ơ i n ước cao h ơ n ở cả 3 loài cây. 
 Mặt trên của lá cây đ oạn không có khí khổng nh ư ng vẫn có thoát h ơ i n ước chứng thực rằng quá trình thoát h ơ i n ước không chỉ xảy ra qua khí khổng mà còn xảy ra qua cutin (khi lá ch ư a bị lớp cutin dày che phủ). H ơ i n ước có thể khuếch tán qua bề mặt lá (lớp biểu bì của lá) và được gọi là thoát h ơ i n ước qua cutin. C ường độ thoát h ơ i n ước qua bề mặt lá giảm theo mức độ phát triển của cutin (thoát h ơ i n ước qua cutin mạnh ở lá non, giảm dần ở lá tr ưởng thành và t ă ng lên ở lá già do sự rạn nứt ở cutin). 
 So với thoát h ơ i n ước ở cutin thì thoát h ơ i n ước ở khí khổng là chủ yếu. 
BÀI 3: THOÁT H Ơ I N ƯỚC 
I- Vai trò của quá trình thoát h ơ i n ước 
1- Lá là c ơ quan thoát h ơ i n ước 
II- Thoát h ơ i n ước qua lá 
2- Hai con đường thoát h ơ i n ước : qua khí khổng 
 và qua cutin 
Con đường thoát h ơ i n ước qua khí khổng 
- Q/s hình vẽ nêu cấu tạo của lố khí? 
- Yếu tố nào đảm bảo khi tế bào khí khổng no n ước thì lỗ khí mở ra và ng ược lại khi mất n ước thì đóng lại 
- Tác nhân chủ yếu đ iều tiết độ mở của khí khổng là tác nhân nào? 
- Nêu đặc điểm của con đường thoát h ơ i n ước qua khí khổng ? 
- Tại sao khí khổng không bao giờ đóng hoàn toàn? 
H 2 O 
Con đường thoát h ơ i n ước qua cutin 
- Vì sao nói lớp cutin dày, thoát h ơ i n ước càng giảm và ng ược lại? 
- Những loài cây th ường sống trên đồi và những loài cây th ường sống trong v ườn , loài cây nào thoát h ơ i n ước qua cutin mạnh h ơ n? 
 Loài cây sống trong v ườn thoát h ơ i n ước qua cuitn mạnh h ơ n vì loài cây này có tầng cutin mỏng h ơ n. Còn loài cây sống trên đồi lớp cutin dày có tác dụng bảo vệ và để giảm quá trình thoát h ơ i n ước của cây. 
 Cutin là lớp sáp không thấm n ước , có tác dụng chống thoát h ơ i n ước . Ở lá non lớp cutin mỏng, lá già lớp cutin dày h ơ n. 
MTr 
BÀI 3: THOÁT H Ơ I N ƯỚC 
I- Vai trò của quá trình thoát h ơ i n ước 
II- Thoát h ơ i n ước qua lá 
III- Các tác nhân ảnh h ưởng đến quá trình thoát h ơ i n ước 
- Nghiên cứu SGK. Hãy kể tên các nhân tố ảnh h ưởng đến quá trình thoát h ơ i n ước ? Trong các tác nhân đó thì tác nhân nào là quan trọng nhất? Vì sao? 
- Các nhân tố ảnh h ưởng đến quá trình thoát h ơ i n ước : 
	+ N ước 
	+ Ánh sáng 
	+ Nhiệt độ , gió, một số ion khoáng  
- Hàm l ượng n ước trong tế bào khí khổng là quan trọng vì hàm l ượng liên quan đến việc đ iều tiết độ mở của khí khổng. Còn các tác nhân khác ảnh h ưởng đến quá trình thoát h ơ i n ước đề u thông qua sự đ iều tiết của các tế bào khí khổng. 
BÀI 3: THOÁT H Ơ I N ƯỚC 
I- Vai trò của quá trình thoát h ơ i n ước 
II- Thoát h ơ i n ước qua lá 
III- Các tác nhân ảnh h ưởng đến quá trình thoát h ơ i n ước 
IV- Cân bằng n ước và t ưới tiêu hợp lí cho cây trồng 
- Giải thích tại sao cần phải t ưới n ước cho cây trồng một cách hợp lí? 
 Để cho cây sinh tr ưởng và phát triển bình th ường . 
- Hãy kể một số ph ươ ng pháp t ưới n ước cho cây trồng cạn: 
+ T ưới n ước trực tiếp vào gốc cây 
+ T ưới n ước theo rãnh 
+ T ưới n ước bằng ống dẫn n ước ngầm 
+ T ưới nhỏ giọt bằng hệ thống ống dẫn 
+ T ưới phun 
- Trong các biện pháp t ưới n ước trên thì biện pháp t ưới n ước nào là tốt nhất? Giải thích? 
 Biện pháp t ưới phun và t ưới nhỏ giọt là tốt nhất vì: 
	+ Tiết kiệm được n ước 
	+ Làm ẩm không khí 
	+ Đảm bảo độ thoáng khí của bộ rễ 
BÀI 3: THOÁT H Ơ I N ƯỚC 
I- Vai trò của quá trình thoát h ơ i n ước 
II- Thoát h ơ i n ước qua lá 
III- Các tác nhân ảnh h ưởng đến quá trình thoát h ơ i n ước 
IV- Cân bằng n ước và t ưới tiêu hợp lí cho cây trồng 
1- Lá là c ơ quan thoát h ơ i n ước 
2- Hai con đường thoát h ơ i n ước : qua khí khổng 
 và qua cutin 
	+ N ước 
	+ Ánh sáng 
	+ Nhiệt độ , gió, một số ion khoáng  
 Bài tập 
Một nghiên cứu của kixenbec ở cây ngô: 
- SL khí khổng trên 1cm 2 bbì mặt lá dưới là 7684 KK mặt lá trên 1cm 2 bb trên là 9300 KK 
- Tổng diện tích lá trung bình (cả hai mặt lá) ở 1 cây là 6100 cm 2 . 
- Kích thước trung bình 1 khí khổng là 25,6 x 3,3 
	Hãy cho biết: 
a) Tổng số khí khổng có ở cây ngô đó là bào nhiêu? Tại sao ở đa số các loài cây, số lượng khí khổng ở biều bì dưới thường nhiều hơn số lượng khí khổng ở biểu bì trên mà ở ngô thì không như vậy? 
b) Tỷ lệ diện tích khí khổng trên diện tích lá là bao nhiêu? 
c) Tại sao tỉ lệ diện tích khí khổng trên diện tích lá rất nhỏ (dưới 1%) nhưng lượng nước bốc hơi qua khí khổng lại rất lớn (Chiếm 80 90% lượng nước bốc hơi từ toàn bộ mặt thoáng tự do của lá)? 
Biết 1µm = 10 -3 mm 
 Lời giải 
a) Tổng số khí khổng có ở cây ngô đó là: 
(7684 + 9300) x 6100 = 1036022400 
Ở đa số các loài cây, số lượng khí khổng ở biểu bì dưới thường nhiều hơn số lượng khí khổng ở biểu bì trên mà ở ngô thì không như vậy là vì lá ngô mọc đứng. 
b) Tỉ lệ diện tích khí khổng trên diện tích lá là: 
1036022400 x (25,6 x 3,3) x 10 -3 : (6100 x 10 2 ) x 100% = 0,14% 
c) Tỉ lệ diện tích khí khổng trên diện tích lá rất nhỏ (0,14%) nhưng lượng nước bốc hơi qua khí khổng lại rất lớn (chiếm 80 – 90% lượng nước bốc hơi từ toàn bộ mặt thoáng lá) vì các phân tử nước ở mép khí khổng bốc hơi nhanh hơn các phân tử nước ở các vị trí khác (hiệu quả mép). Số lượng khí khổng rất lớn, tuy diện tích khí khổng rất nhỏ đã tạo ra khả năng thoát nước lớn cho cây. (Ta có thể làm một thí nghiệm đơn giản để chứng minh hiệu quả mép như sau: lấy 2 chậu nước như nhau, một chậu để nước bốc hơi tự do - bề mặt thoáng rộng, còn một chậu có miếng bìa đục nhiều lỗ đặt lên trên - bề mặt thoáng hẹp hơn. Sau cùng một thời gian, chậu có miếng bìa sẽ bốc hơi nước nhiều hơn). 
Xin chân thành cảm ơ n các thày giáo cô giáo 
và các em học sinh