Bài giảng môn Ngữ văn Lớp 8 - Dấu ngoặc đơn và Dấu hai chấm - Trần Thị Hương Sen

uộc Miên Châu (Tứ Xuyên). ( Ngữ văn 7, tập 1)Đánh dấu phần bổ sunga. §ïng mét c¸i, hä ®­îc phong cho c¸i danh hiÖu tèi cao lµ “ chiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lÝ vµ tù do”.b. Gäi lµ kªnh Ba KhÝa v× ë ®ã hai bªn bê tËp trung toµn nh÷ng con ba khÝa, chóng b¸m ®Æc sệt quanh c¸c gèc c©y c. LÝ B¹ch, nhµ th¬ næi tiÕng ®êi cña Trung Quèc ®êi §­êng, tù Th¸i B¹ch, hiÖu Thanh Liªn c­ sÜ , quª ë Cam Tóc; lóc míi n¨m tuæi, gia ®×nh vÒ ®Þnh c­ ë lµngThanh Liªn, huyÖn X­¬ng Long thuéc Miªn Ch©u.  Bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì nghĩa của các đoạn trích dẫn không thay đổi vì khi đặt 1 phần nào đó trong dấu ngoặc đơn thì người viết đã coi đó là phần có chức năng chú thích, nhằm cung cấp thêm một thông tin kèm thêm, chứ nó không thuộc phần nghĩa cơ bản. * Kết luận: Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung)a. Råi DÕ Cho¾t loanh quanh, b¨n kho¨n. T«i ph¶i b¶o:- §­îc, chó m×nh cø nãi th¼ng thõng ra nµo.DÕ Cho¾t nh×n t«i mµ r»ng:Anh ®· nghÜ th­¬ng em nh­ thÕ th× hay lµ anh ®µo gióp cho em mét c¸i ng¸ch th«ng sang bªn nhµ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nµo ®Õn b¾t n¹t th× em ch¹y sangb. Nh­ tre mäc th¼ng, con ng­êi kh«ng chÞu khuÊt. Ng­êi x­a cã c©u: “ Tróc dÉu ch¸y, ®èt ngay vÉn th¼ng”. Tre lµ th¼ng th¾n, bÊt khuÊt!c. Con ®­êng nµy t«i ®· quen ®i l¹i l¾m lÇn, nh­ng lÇn nµy tù nhiªn thÊy l¹. C¶nh vËt chung quanh t«i ®Òu thay ®æi, v× chÝnh lßng t«i ®ang cã sù thay ®æi lín: h«m nay t«i ®i häc. B¸o tr­íc lêi héi tho¹i §¸nh dÊu lêi dÉn trùc tiÕp Gi¶i thÝch phÇn tr­íc ®ã* Kết luận:Dấu hai chấm dùng để:Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó;Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang)Dấu ngoặc đơnĐánh dấu phần chú thích: + Giải thích + Thuyết minh + Bổ sung thêm - Cung cấp thông tin kèm theo, không thuộc phần nghĩa cơ bản.Dấu hai chấm Báo trước: + Phần giải thích, thuyết minh+ Lời dẫn trực tiếp+ Lời giới thiệuThay phần nghĩa cơ bảnBài tập trắc nghiệmTác dụng của dấu ngoặc đơn là gì? A. Đánh dấu ( báo trước) phần bổ sung, giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó. B. Đánh dấu ( báo trước) lời dẫn trực tiếp ( dùng với dấu ngoặc kép) C. Đánh dấu phần có chức năng chú thích (giải thích, bổ sung,...). D. Đánh dấu ( báo trước) lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).A2. Tác dụng của dấu hai chấm là gì? A. Đánh dấu phần chức năng chú thích ( giải thích, bổ sung, thuyết minh) B. Đánh dấu (báo trước ) phần bổ sung, giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó. C. Đánh dấu (báo trước ) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang). D. Gồm B và C.DBài 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong nhưng đoạn trích sau: a. Qua cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “ định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “ hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại) hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. ( Ngữ văn 7, tập 1)b. Chiều dài của cầu là 2290 (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn)c. Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng phương tiện ngôn ngữ (từ, câu,) thích hợp. Bài 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong nhưng đoạn trích sau: a. Qua cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “ định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “ hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại) hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. ( Ngữ văn 7, tập 1) Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ “ tiệt nhiên, định phận tại thiên thư, hành khan thủ bại hư.” Bài 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong nhưng đoạn trích sau:b. Chiều dài của cầu là 2290 (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn)Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn.Bài 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong nhưng đoạn trích sau:c. Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng phương tiện ngôn ngữ (từ, câu,) thích hợp. Dấu ngoặc đơn được dùng ở hai chỗ. Ở vị trí thứ nhất dấu ngoặc đơn đánh dấu phần bổ sung. Phần này có quan hệ lựa chọn với phần chú thích (có phần này thì không có phần kia): người tạo lập văn bản hoặc là người viết, hoặc là người nói. Cách dùng này của dấu ngoặc đơn thường gặp trong các đề thi như: Anh (chị) hãy giải thích ý nghĩa câu tục ngữ “ Thất bại là mẹ thành công”.- Ở vị trí thứ hai dấu ngoặc đơn đánh dấu phần thuyết minh để làm rõ những phương tiện ngôn ngữ ở đây là gì. Bài 1a. §¸nh dÊu phÇn gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c côm tõ “tiÖt nhiªn, ®Þnh phËn t¹i thiªn th­, hµnh khan thñ b¹i h­”. b. §¸nh dÊu phÇn thuyÕt minh nh»m gióp ng­êi ®äc hiÓu râ trong 2 290m chiÒu dµi cña cÇu cã tÝnh c¶ phÇn cÇu dÉn.c. DÊu ngoÆc ®¬n ®­îc dïng ë hai chç. ë vÞ trÝ thø nhÊt dÊu ngoÆc ®¬n ®¸nh dÊu phÇn bæ sung. PhÇn nµy cã quan hÖ lùa chän víi phÇn ®­îc chó thÝch ( cã phÇn nµy th× kh«ng cÇn phÇn kia): ng­êi t¹o lËp v¨n b¶n lµ ng­êi viÕt, hoÆc lµ ng­êi nãi. C¸ch dïng nµy cña dÊu ngoÆc ®¬n th­êng gÆp trong c¸c ®Ò thi nh­: Anh( chÞ) h·y gi¶i thÝch ý nghÜa c©u tôc ng÷ “ ThÊt b¹i lµ mÑ thµnh c«ng”.- ë vÞ trÝ thø hai dÊu ngoÆc ®¬n ®¸nh dÊu phÇn thuyÕt minh ®Ó lµm râ nh÷ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ ë ®©y lµ g×.Bài 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải mất một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu.. Cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc.b. Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:Thôi tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết suy nghĩ, sớm muộn cũng mang vạ vào mình đấy.c. Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,Bài 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải mất một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu.. Cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc.Đánh dấu (báo trước) phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá.b. Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:Thôi tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết suy nghĩ, sớm muộn cũng mang vạ vào mình đấy. Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại (của Dế Choắt nói với Dế Mèn) và phần thuyết minh nội dung mà Dế Choắt khuyên Dế Mèn. Bài 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:c. Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,Đánh dấu (báo trước) phần giải thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào. Không thể bỏ dấu (:)Bài 3: Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau đây không? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì? Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: Tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa rằng: Tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thỏa mãn cho yêu cầu của đời sống văn hóa nước nhà qua các thời kì lịch sử. Có thể bỏ dấu (:) trong đoạn trích được. Nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh.Bài 4: Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi: Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước.Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi?- Nếu viết lại là Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Vì sao?Có thể thay được: khi thay như vậy nghĩa của câu cơ bản không thay đổi, nhưng người viết coi phần trong dấu ngoặc đơn chỉ có tác dụng kèm thêm chứ không thuộc phần nghĩa cơ bản của câu như khi phần này đặt sau dấu hai chấm. Nếu viết lại “ Phong Nha gồm: Động khô và Động nước.” thì không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn, vì trong câu này vế “ Động khô và Động nước” không thể coi là thuộc phần chú thích.- Lưu ý: Chỉ trong những trường hợp bỏ phần do dấu hai chấm đánh dấu mà phần còn lại vẫn có sự hoàn chỉnh về nghĩa thì dấu hai chấm mới có thể được thay bằng ngoặc đơn.Bài 5: Một học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:Sau khi nghe xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói: Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải cố gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa. ( Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại. Câu hỏi: - Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai? Vì sao? - Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không?Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn sai, vì dấu ngoặc đơn (cũng như dấu ngoặc kép) bao giờ cũng được dùng thành cặp.Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là bộ phận của câu. * Lưu ý: Phần chú thích có thể là bộ phận của câu, nhưng cũng có thể là một hoặc nhiều câu.Bài 6: Dựa vào nội dung đã học ở văn bản “ Bài toán dân số”, hãy viết một đoạn văn ngắn về sự cần thiết phải hạn chế việc gia tăng dân số; trong đoạn văn có dùng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.Gợi ý: Hình thức: chủ đề đoạn văn là gì Những yêu cầuIV. Giao bài, hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài về nhàHọc thuộc ghi nhớ sgkLàm bài tập còn lạiHoàn chỉnh bài viết đoạn văn ( bài tập số 6)* Chuẩn bị bài: Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh - Đọc ngữ liệu sgk trả lời câu hỏi tìm hiểu đề văn thuyết minh- Đọc bài văn “ Xe đạp” và trả lời các câu hỏi sgk – tìm hiểu cách làm bài văn thuyết minh Xem và đưa ra phương án giải quyết các bài tập phần luyện tập.