Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 86: Ngữ pháp Câu cảm thán - Phạm Thị Hương Giang

TẬP THỂ LỚP 8A5TRƯỜNG THPT PHAN VĂN HÙNGKÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔGV: PHẠM THỊ HƯƠNG GIANG1KIỂM TRA BÀI CŨ1,Thế nào là câu cầu khiến?Cho ví dụ?*Câu cầu khiến là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng, chớ, đi, thôi, nào, hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, y êu cầu, đề nghị, khuyên bảo,Ví dụ: Chúng ta đừng xả rác bừa bãi!2KIỂM TRA BÀI CŨ2, Khi viết, câu cầu khiến thường được kết thúcbằng những dấu gì? Cho ví dụ?*Khi viết, câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm.Ví dụ:*Lớp chúng ta hãy phấn đấu đạt nhiều học sinh giỏi!*Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thủy:- Đi thôi con. (Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)3Tiết 86: CÂU CẢM THÁN I. Đặc điểm hình thức và chức năng: 1, Ví dụ: Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.a,Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết Một người như thế ấy!  Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn (Nam Cao, Lão Hạc)b, Nào đâu những đêm vàng bên bờ suốiThan ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu? (Thế Lữ, Nhớ rừng)4Tiết 86: CÂU CẢM THÁN I. Đặc điểm hình thức và chức năng: 1, Ví dụ: Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.a,Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết Một người như thế ấy!  Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!...Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn (Nam Cao, Lão Hạc)b, Nào đâu những đêm vàng bên bờ suốiThan ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu? (Thế Lữ, Nhớ rừng)5Tiết 86: CÂU CẢM THÁN- Hỡi ơi lão Hạc!Ngạc nhiên, bất ngờ.- Than ôi!Nuối tiếc2, Ghi nhớ: SGK/44. I,Đặc điểm hình thức và chức năng:1, Ví dụ:*Câu cảm thán:a, Hỡi ơi lão Hạc!b, Than ôi!*Đặc điểm hình thức:- Từ ngữ cảm thán: hỡi ơi, than ôi- Dấu kết thúc câu: dấu chấm than*Chức năng: Dùng để bộc lộ trực tiếpcảm xúc. 62.Ghi nhớ* Câu cảm thán là câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi; thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào, dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết); xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương.* Khi viết, câu cảm thán thường kết thúc bằng dấu chấm than.7*Lưu ý: Những từ ngữ cảm thán: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ôi, trời ơi,có thể tự tạo thành một câu đặc biệt mà cũng có thể là một bộ phận biệt lập trong câu và thường đứng ở đầu câu. - Ví dụ: + Chao ôi! (câu đặc biệt) + Chao ôi, ba tháng hè sao mà dài như một thế kỉ. (một bộ phận biệt lập trong câu) Còn thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,..thì đứng sau những từ ngữ mà nó bổ nghĩa (làm phụ ngữ)- Ví dụ: Mẹ ơi, tình yêu mà mẹ đã dành cho con thiêng liêng biết bao! (đứng sau tính từ)8Tiết 86: CÂU CẢM THÁNa,Trời ơi, anh đến muộn quá!b,Trăng đêm nay đẹp biết bao!c. Ôi, chân tôi đau quá!I,Đặc điểm hình thức và chức năng:1, Ví dụ:2, Ghi nhớ: SGK/44. BÀI TẬP NHANH:Hãy thêm các từ ngữ cảm thán và dấu chấm than để chuyển đổi các câu sau thành câu cảm thán:a, Anh đến muộn quá.b, Trăng đêm nay đẹp.c, Chân tôi đau quá.9CÂU HỎI THẢO LUẬN (3 phút) (nhóm 4 – 5 HS) Câu hỏi: Những điểm giống nhau và khác nhau trong dấu hiệu hình thức của câu cầu khiến và câu cảm thán?10 *Giống nhau: đều sử dụng dấu chấm than.* Khác nhau: Câu cầu khiếnCâu cảm thánSử dụng các từ cầu khiến: hãy, đừng, chớđi, thôi, nào,hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảoSử dụng các từ cảm thán: ôi, than ôi, hỡi, hỡi ơi, biết bao, thay với mục đích bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết); xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương.11Tiết: 86: CÂU CẢM THÁN  I. Đặc điểm hình thức và chức năng:II. Luyện tập:1,Hãy cho biết những câu trong đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán không. Vì sao? a,Than ôi! Sức người khó lòng địch nổi với sức trời! Thế đê không sao cự lại được với thế nước! Lo thay! Nguy thay! Khúc đê này hỏng mất. (Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay) * Câu cảm thán:Than ôi!Lo thay!Nguy thay!b,Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi! (Thế Lữ, Nhớ rừng)Câu cảm thán.12c,Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi. Tôi đã phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà còn ân hận quá, ân hận mãi. (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) c,Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi. Tôi đã phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà còn ân hận quá, ân hận mãi. (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) 13 II,Luyện tập: 2,Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?a, Ai làm cho bể kia đầy Cho ao kia cạn cho gầy cò con? (Ca dao)Lời than thở của người nông dân dưới chế độ phong kiến.b, Xanh kia thăm thẳm từng trên Vì ai gây dựng cho nên nỗi này? (Chinh phụ ngâm khúc)Lời than thở của người chinh phụ trước nỗi truân chuyên do chiến tranh gây ra.14 II,Luyện tập: 2,Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?c, Tôi có chờ đâu, có đợi đâu Đem chi xuân lại gợi thêm sầu (Chế Lan Viên, Xuân)Tâm trạng bế tắc của nhà thơ trước cuộc sống (trước Cách mạng tháng Tám)d,Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ? (Tô Hoài, DMPLK)Sự ân hận của Dế Mèn trước cái chết thảm thương, oan ức của Dế Choắt. 15II.Luyện tập: Tất cả các câu trên đều bộc lộ tình cảm, cảm xúc, nhưng không phải là câu cảm thán, vì không có hình thức đặc trưng của kiểu câu này (từ ngữ cảm thán và dấu chấm than).3, Đặt hai câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc:a, Trước tình cảm của một người thân dành cho mình.Chao ôi, một ngày vắng mẹ sao mà dài đằng đẵng!Tình yêu mà mẹ dành cho con thiêng liêng biết bao!b, Khi nhìn thấy mặt trời mọc.- Đẹp thay cảnh mặt trời buổi bình minh!16Hãy điền vào bảng sau:Câu nghi vấnCâu cầu khiếnCâu cảm thánĐặc điểm hình thức(từ ngữ đặc trưng, dấu câu)Chức năng17Hãy điền vào bảng sau:Câu nghi vấnCâu cầu khiếnCâu cảm thánĐặc điểm hình thức(từ đặc trưng, dấu câu)ai, gì, nào, sao, tại sao, đâu, bao giờ, bao nhiêu, à, ư, hả, chứ (có)không, (đã)chưa hoặc có từ hay- Dấu chấm hỏihãy, chớ, đừng,đi, thôi, nàoNgữ điệu cầu khiến- Dấu chấm than hoặc dấu chấm.-ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi, thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào- Dấu chấm than.Chức năngDùng để hỏiDùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo,Dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết)18CỦNG CỐ Câu 1: Khái niệm và đặc điểm hình thức sau đây nói về kiểu câu: Là câu dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết), xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương.Thường chứa các từ: ôi, than ôi, hỡi ơi, trời ơi, biết bao, xiết bao và thường kết thúc bằng dấu chấm than. A.Câu nghi vấnB. Câu cầu khiếnC. Câu cảm thán.19Câu 2:Trong các câu sau, đâu là câu cảm thán: A. “Đẹp vô cùng tổ quốc ta ơi! Rừng cọ, đồi chè, đồng xanh ngào ngạt”	 (Tố Hữu) B. Tổ quốc ta rất đẹp. C. Tổ quốc ta rất đẹp phải không?20Tiết 86: CÂU CẢM THÁN Hãy viết một đoạn văn khoảng 4-5 câu nêu cảm nghĩ của em về một cảnh đẹp của quê hương, trong đoạn văn có sử dụng câu cảm thán.21mHướng dẫn học bài - Học thuộc phần ghi nhớ.-Làm các bài tập còn lại.-Chuẩn bị trước bài : “Câu trần thuật”(Đọc và trả lời các câu hỏi trong mục I/ SGK/ 45)22Tiết 86: CÂU CẢM THÁN 1, Ví dụ:*Câu cảm thán:a, Hỡi ơi lão Hạc!b, Than ôi!*Đặc điểm hình thức:- Từ ngữ cảm thán: hỡi ơi, than ôi- Dấu kết thúc câu: dấu chấm than*Chức năng: Dùng để bộc lộ trực tiếpcảm xúc. I,Đặc điểm hình thức và chức năng: - Hỡi ơi lão Hạc!Ngạc nhiên, bất ngờ.- Than ôi!Nuối tiếc2, Ghi nhớ: SGK/44.II, Luyện tập: 1,Bài tập 1:2, Bài tập 2:23Ch©n thµnh c¸m ¬n thÇy c« vµ c¸c em!24