Bài giảng Sinh học Lớp 10 - Bài 29: Cấu trúc các loại virut (Bản chuẩn kiến thức)

Kính chào qúy thầy cô 
cùng các em học sinh thân mến! 
Đậu mùa 
HIV/AIDS 
Lở mồm long móng 
Cúm gia cầm 
Các em hãy quan sát các hình sau! 
Tác nhân gây ra những 
 căn bệnh trên là gì? 
Virut là gì ? 
Có cấu tạo như thế nào ? 
Hình thái ra sao ? 
Chương III: VIRUT VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM 
BÀI 29: CẤU TRÚC CÁC LOẠI VIRUT 
Không thấy  mầm bệnh 
Không thấy khuẩn lạc 
Nghiền l á 
Dịch  chiết 
Lọc qua màng lọc vi khuẩn bằng sứ 
Dịch lọc 
Thí nghiệm của D.I.Ivanopxki (1892) 
* Khái niệm 
Virut là thực thể chưa có cấu tạo tế bào , có kích thước siêu nhỏ ( đo bằng nanômet ), có cấu tạo rất đơn giản gồm một loại axit nuclêic (AND hoặc ARN) và vỏ prôtêin . Chúng kí sinh nội bào bắt buộc . 
Vậy chúng có cấu tạo như thế nào? 
Dựa vào axit nuclêic virut được chia thành hai nhóm lớn : Virut ADN và virut ARN. 
Virus trần ( virus đơn giản ) 
Virus có vỏ bọc ( virus phức tạp ) 
Dựa vào hình trên , hãy cho biết : Cấu tạo chung của virut ? 
 acid nuclêic 
capsid 
Vỏ ngoài 
Gai glycoprotein 
I. CẤU TẠO 
Tất các virut đều có cấu tạo gồm hai phần cơ bản : 
+ Lõi ( bộ gen ): Axit nuclêic 
+ Vỏ ( capsit ): Prôtêin 
Phức hợp gồm axit nuclêic và prôtêin người ta gọi là Nuclêôcapsit 
Phức hợp gồm axit nuclêic và prôtêin được gọi là gì ? 
I. CẤU TẠO 
1. Lõi axit nuclêic : 
 acid nuclêic 
capsid 
Vỏ ngoài 
Gai glycoprotein 
+ Nằm ở bên trong vỏ capsit chính là bộ gen di truyền của virut . 
Axit nuclêic của virut nằm ở đâu ? Có tác dụng gì ? 
Virut có chứa cả ADN và ARN không ? 
Không . 
+ Mỗi virut chỉ chứa ADN hoặc ARN, là chuỗi đơn hoặc chuỗi kép . 
Bộ gen của virut có điểm gì sai khác so với bộ gen của sinh vật nhân chuẩn ? 
Bộ gen của virut có thể là ADN hoặc ARN 
Chuỗi đơn hoặc chuỗi kép 
Bộ gen của sinh vật nhân chuẩn luôn là ADN chuỗi kép 
Bộ gen (ARN) 
Bộ gen (ADN) 
 Bộ gen của virut 
 Bộ gen của sinh vật nhân chuẩn 
Bộ gen (ADN) 
Capsôme 
capsit 
2. Vỏ capsit của virut . 
I. CẤU TẠO 
1. Lõi axit nuclêic : 
Vỏ capsit của virut được cấu tạo như thế nào ? Có tác dụng gì ? 
- Được cấu tạo từ những đơn vị nhỏ hơn là capsôme ( bản chất là prôtêin ). Mang thành phần kháng nguyên , bảo vệ lõi axit nuclêic . 
Kích thước của virut và số lượng capsôme có quan hệ với nhau như thế nào ? 
Virut càng lớn số lượng capsôme càng nhiều . 
Phức hợp axit nuclêic và capsit được gọi là gì ? 
- Phức hợp gồm lõi axit nuclêic và vỏ capsit người ta gọi là Nuclêôcapsit . 
 acid nuclêic 
capsid 
Nuclêôcapsit 
Một số virut còn có thêm vỏ ngoài . Virut không có vỏ ngoài gọi là virut trần . 
 Vỏ ngoài : Là lớp lipit kép và prôtêin tương tự màng sinh chất , trên mặt vỏ ngoài có các gai glycôprôtêin . Vỏ ngoài c ó tác dụng bảo vệ virut . 
Gai glycôprôtêin có tác dụng gì ? 
- Gai glycôprôtêin làm nhiệm vụ kháng nguyên , giúp virut bám trên bề mặt tế bào chủ . 
Vỏ ngoài 
Gai glycôprôtêin 
Vỏ ngoài được cấu tạo như thế nào , có tác dụng gì ? 
II. HÌNH THÁI 
Virut bại liệt 
Virut hecpet 
Virut đốm thuốc lá 
Virut cúm 
Virut sởi 
Virut dại 
Virut đậu mùa 
Phagơ T2 
Dựa vào hình , virut có những dạng cấu trúc nào ? 
I. CẤU TẠO 
Do virut chưa có cấu tạo tế bào nên mỗi virut thường được gọi là hạt . Hạt virut có 3 dạng cấu trúc cơ bản : xoắn , khối và hỗn hợp ( hay phức tạp ) 
Nêu đặc điểm của các loại cấu trúc ở virut , ví dụ minh hoạ theo phiếu học tập sau : 
Các dạng 
Dạng cấu trúc 
Đặc điểm 
Ví dụ 
Xoắn 
Khối 
Hỗn hợp 
Capsôme sắp xếp theo chiều xoắn của axit nuclêic 
Capsôme sắp xếp theo hình khối đa diện với 20 mặt tam giác đều 
Đầu có cấu trúc khối chứa axit nuclêic gắn với đuôi có cấu trúc xoắn 
Virut dại , virut TMV 
Phagơ T2 
Virut bại liệt , HIV.. 
300 nm 
 Virut khaûm thuoác laù ( TMV) 
Sôïi ARN 
Capsome 
15 
nm 
Capsome 
Capsit 
Acid nucleic 
Virut hình khối 
Kích thöôùc 70-90 nm 
ADN xoaén keùp 
VIRUT HIV 
Vỏ ngoài 
Gai glicoâproâteâin 
Sôïi ARN 
Voû proâteâin 
2R=90-110 nm 
Virut cuûa E.coli (Phage T2) 
Ñaàu ñoái xöùng khoái ña dieän 
ADN 
Nhaãn ôû coå 
Bao ñuoâi 
Ñóa goác 
Gai baøn ñuoâi 
Loâng ñuoâi 
0nm 
100nm 
220nm 
Thí nghiệm của Frranken và Conrat 
Em hãy giải thích tại sao virut phân lập được không phải là virut chủng B? 
Thí nghiệm này nói lên vai trò quyết định của thành phần nào , axit nuclêic hay vỏ prôtêin ? 
Axit nuclêic có vai trò quyết định , quy đinh mọi đặc điểm của virut . 
Thí nghiệm của Frranken và Conrat 
Em có đồng ý với ý kiến cho rằng virut là thê ̉ vô sinh ? 
Nếu là thể sống : tại sao virut không có sự trao đổi chất , trao đổi năng lượng , không có cấu tạo tế bào ? Thậm chí có thể tách ra rồi ghép lại được ? Điều này khiến nhiều nhà hóa học phủ nhận tính chất sống của virut và chỉ coi chúng là một loại hợp chất đặc biệt , có khả năng gây bệnh . 
Không 
Có 
Nếu là thể vô sinh : sao chúng lại có thể sử dụng được các biện pháp rất tinh tế để xâm nhập vào tế bào , điều khiển tế bào hoạt động theo chương trình của mình tạo ra thế hệ virut mới mang đầy đủ đặc điểm di truyền của virut ban đầu . 
Thí nghiệm của Frranken và Conrat 
 Tuy nhiên , phần đông xem virut là một thực thể đặc biệt , nằm ở giữa ranh giới sống và không sống : Khi ở trong tế bào chúng biểu hiện là thể sống , còn khi ở ngoài tế bào chúng thể hiện như thể vô sinh . Chúng là đại diện trung gian chuyển tiếp giữa giới hữu sinh và thế giới vô sinh . 
+ Ở ngoài tế bào vật chủ , virut biểu hiện như một thể vô sinh . 
+ Chỉ khi ở trong tế bào chủ , virut mới hoạt động như một thể sống . 
Tính chất 
Virut 
Vi khuẩn 
Có cấu tạo tế bào 
Chỉ chứa ADN hoặc ARN 
Chứa cả AND và ARN 
Chứa ribôxôm 
Sinh sản độc lập 
Không 
Không 
Không 
Không 
Không 
Có 
Có 
Có 
Có 
Có 
Em hãy so sánh sự khác biệt giữa virut và vi khuẩn bằng cách điền chữ “ có ” hoặc “ không ” vào bảng sau đây : 
Virut là gì ? Đặc điểm của virut khác với nhóm sinh vật khác là gì ? 
- Nêu cấu tạo của virut ? 
Phân biệt về hình thái các loại virut , cho ví dụ minh hoạ ? 
- Đọc phần em có biết ở cuối bài , làm bài tập cuối bài và xem trước bài mới bài 30 
Các em về nhà trả lời các câu hỏi sau : 
Bài học đến đây kết thúc! 
Kính chào quý thầy cô và các em học sinh!