Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 26: Cảm ứng ở động vật - Dương Phúc Em

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGUYỄN ĐÁNG 
BỘ MÔN SINH HỌC 
GV : DƯƠNG PHÚC EM 
Kiểm tra bài củ 
- Cảm ứng của thực vật là gì ? 
Là khả năng của thực vật phản ứng lại kích thích của môi trường . 
- ở thực vật có những lọai cảm ứng nào ? 
 Hướng động và ứng động . 
- cảm ứng ở thực vật có đặc điểm gì ? 
Phản ứng chậm , khó nhận thấy . 
B. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT  BÀI 26:  CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
MỤC TIÊU BÀI HỌC: 
 Nêu được khái niệm cảm ứng ở động vật . 
 Trình bày được cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh . 
 Mô tả được cấu tạo hệ thần kinh dạng lưới và khả năng cảm ứng của động vật có hệ thần kinh dạng lưới . 
 Mô tả được cấu tạo của hệ thần kinh dạng chuỗi hạch và khả năng cảm ứng của động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi , hạch . 
Nội dung bài 
I.KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT. 
II.CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH. 
III.CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH: 
 III.1. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ HỆ THẦN KINH DẠNG LƯỚI . 
 III.2 . CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ HỆ THẦN KINH CHUỖI ,HẠCH . 
I/ KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT 
Tại sao khi trời rét thì chim sẻ và mèo bị xù lông ? 
Chim và mèo có hiện tượng xù lông để giử ấm cơ thể khi trời rét . 
 ? Vậy cảm ứng ở động vật là gì . 
Là phản ứng ( trả lời ) lại các kích thích từ môi trường sống để tồn tại và phát triển . tốc độ phản ứng nhanh . 
? Khi bị gai nhọn đâm vào tay , ta có phản ứng như thế nào ? phản ứng đó được gọi là gì ? 
Rụt tay lại . Đó là phản xạ vì : 
Đối với động vật có tổ chức hệ thần kinh thì cảm ứng được gọi là phản xa.ï 
Sơ đồ một cung phản xạ 
? Một cung phản xạ gồm có những bộ phận nào ? 
Bộ phận tiếp nhận kích thích 
Bộ phận phân tích , tổng hợp thông tin 
Bộ phận thực hiện phản ứng 
Da 
Cơ co 
Tủy sống 
Một cung phản xạ gồm : 
+ Bộ phận tiếp nhận kích thích : thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm ( Da ). 
+ Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin để quyết định hình thức và phản ứng : hệ thần kinh trung ương ( Não và tủy sống ). 
+ Bộ phận thực hiện phản ứng ( cơ , tuyến ). 
? Quan sát hình , hãy cho biết : tác nhân kích thích ; bộ phận tiếp nhận kích thích ; bộ phận phân tích , tổng hợp kích thích ; bộ phận thực hiện trả lời kích thích ? 
Sơ đồ một cung phản xạ 
Kim nhọn 
Thụ quan đau ở da 
Tủy sống 
Cơ co ( ngón tay co lại ) 
+ Tác nhân kích thích : là kim nhọn  + Bộ phận tiếp nhận kích thích : thụ quan đau ở da  + Bộ phận phân tích tổng hợp kích thích :  Não và tủy sống  + Bộ phận thực hiện trả lời kích thích :  cơ co ngón tay 
? Mức độ chính xác của cảm ứng ở các lòai động vật có giống nhau hay không ? Vì sao ? 
Hình thức , mức độ và tính chính xác của cảm ứng ở các lòai động vật là khác nhau , phụ thuộc vào mực độ tổ chức hệ thần kinh . 
Thí nghiệm : khi cắt rời chân ếch ra khỏi cơ thể và sau đó kích thích thì thấy chân Ếch co lại . 
? Em có nhận xét gì về hiện tượng của thí nghiệm trên ? 
Nhận xét : đó là cảm ứng chứ không phải là phản xạ vì không hình thành một cung phản xạ . 
Kết luận Vậy , các tế bào và cơ quan trong cơ thể đều có khả năng cảm ứng khi bị kích thích , nhưng không phải tất cả các cảm ứng đều là phản xạ . 
II.CẢM ỨNG Ở ĐỘNG CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH: 
? Nhóm động vật nào chưa có tổ chức thần kinh . 
Trùng đế giầy 
Amíp 
? Trùng đế giày bơi tới chỗ có nhiều ôxy ; Amíp biết thu chân giả để tránh ánh sáng , hãy cho biết đó là hiện tượng gì . 
Cảm ứng 
? Cảm ứng của động vật đơn bào đối với kích thích của môi trường như thế nào . 
Động vật đơn bào phản ứng lại các kích thích bằng chuyển động cơ thể hoặc co rút chất nguyên sinh . 
III / CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH: 
1.Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới . 
? Động vật có hệ thần kinh dạng lưới gồm những lòai nào . 
Sao biển 
Thủy tức 
? Hệ thần kinh dạng lưới có cấu tạo như thế nào  
Các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể và liên hệ với nhau qua các sợi thần kinh , tạo thành mạng lưới tế bào thần kinh . 
Các tế bào thần kinh có các sợi thần kinh liên hệ với tế bào cảm giác và liên hệ với tế bào biểu mô cơ . 
? Hãy cho biết con thủy tức , sao biển sẽ phản ứng như thế nào khi ta dùng một chiếc kim nhọn châm vào thân nó . 
Phản ứng của thủy tức , sao biển có phải là phản xạ không ? Tại sao ? 
Phản ứng của thủy tức , sao biển là phản xạ . vì đây là phản ứng của cơ thể trả lời kích thích có sự tham gia của tổ chức thần kinh . 
Con thủy tức , sao biển sẽ co tòan thân lại để tránh kích thích . 
? Cơ chế cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới được thực được như thế nào . 
Khi tế bào cảm giác bị kích thích , thông tin sẽ được truyền về mạng lưới thần kinh và sau đó đến các tế bào biểu mô cơ , động vật co mình lại để tránh kích thích .  
? Hiệu quả cảm ứng ở động có hệ thần kinh dạng lưới như thế nào . 
Cảm ứng không chính xác , tiêu tốn nhiều năng lượng . 
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi : 
? Nhóm động vật nào có hệ thần kinh chuỗi . 
Giun dẹp 
Đỉa 
? Hệ thần kinh chuỗi có cấu tạo như thế nào . 
Hệ thần kinh chuỗi có ở động vật có cơ thể đối xứng hai bên thuộc ngành giun dẹp , giun tròn , Đỉa . 
Cấu tạo : Các tế bào thần kinh đã tập trung thành các hạch . Hạch lớn nhất gọi là não . Từ não phát đi 2 chuỗi hạch bụng chạy dọc cơ thể . Mỗi đốt cơ thể cĩ 1 đơi hạch . Các hạch được nối với nhau bởi các dây thần kinh . 
? Hiệu quả phản xạ ở nhóm động vật có hệ thần kinh chuỗi như thế nào . 
Hiệu quả phản xạ : Phản ứng được định khu ở chuỗi hạch  Chính xác hơn , tiêu tốn ít năng lượng hơn hệ thần kinh lưới .  
3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh hạch . 
? Quan sát hình , hãy cho biết hệ thần kinh hạch có ở nhóm động vật nào . 
Hệ thần kinh hạch cĩ ở ĐV khơng xương sống bậc cao : Thân mềm , cơn trùng , giáp xác . 
? Cho biết đặc điểm cấu tạo của hệ thần kinh hạch , có điểm gì khác so hệ thần kinh chuỗi ở động vật . 
Cấu tạo : Các tế bào thần kinh cĩ sự tập tập trung hơn thành 3 khối hạch lớn ở đầu , ngực , bụng . Trong đĩ hạch não lớn nhất . Các dây thần kinh liên hệ với các giác quan phát triển và phân hố . 
Giun dẹp 
? Hiệu quả phản xạ ở động vật có hệ thần kinh hạch như thế nào . 
Hiệu quả phản xạ : Phản ứng được định khu ở 3 khối hạch nên chính xác hơn hệ thần kinh chuỗi . 
? Tại sao hệ thần kinh dạng chuỗi hạch có thể trả lời cục bộ ( như co một chân ) khi bị kích thích . 
Do mỗi hạch thần kinh là một trung tâm điều khiển một vùng xác định của cơ thể . 
Tóm lại :Động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch phản ứng lại kích thích theo nguyên tắc phản xạ . Hầu hết các phản xạ của chúng là phản xạ không điều kiện . 
Củng cố kiến thức 
Học sinh đọc phần tóm tắt in nghiên trong khung cuối bài . 
 Học sinh hòan thành phiếu học tập sau :  
Nhóm động vật 
Đặc điểm tổ chức thần kinh 
Hình thức cảm ứng 
Ưu điểm , nhược điểm 
Động vật nguyên sinh 
Ruột khoang , sao biển 
Động vật đối xứng hai bên 
Chưa có tổ chức thần kinh . 
Co rút chất nguyên sinh . 
Phản ứng chậm , thiếu chính xác . 
Các tế bào TK nằm rải rác trong cơ the.å 
Phản ứng tòan thân . 
Tiêu tốn năng lượng , thiếu chính xác . 
Hệ thần kinh chuỗi hạch . 
Phản ứng theo vùng . 
Ít tiêu tốn năng lượng và chính xác hơn . 
Một cung phản xạ gồm có những bộ phận nào ?  
+ Bộ phận tiếp nhận kích thích : thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm . 
+ Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin để quyết định hình thức và mức độ phản ứng : hệ thần kinh . 
+ Bộ phận thực hiện phản ứng : cơ , tuyến . 
Hướng dẫn học bài : 
Học thuộc bài và trả lời các câu hỏi trong SGK – trang 110. 
Ôn tập kiến thức bài 27: “ Cảm Ứng Ở Động Vật ( tiếp theo )”. 
XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN QUÝ THẦY,CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINH LỚP 11A2 
x 
TẠM BIỆT VÀ HẸN GẶP LẠI.