Bài giảng Sinh học Lớp 11 - Bài 29: Điện thế hoạt động và sự lan truyền xung thần kinh - Võ Thanh Luyên

BÀI 29 – TIẾT 32 
ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG 
VÀ SỰ LAN TRUYỀN XUNG THẦN KINH 
SVTT: Võ Thanh Luyên 
Đơn vị : Trường THPT Thanh Bình 2 
ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG VÀ 
SỰ LAN TRUYỀN XUNG THẦN KINH 
BÀI 29 - TIẾT 32. 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG 
 ? Điện thế hoạt động gồm những giai đoạn nào ? Điền tên các giai đoạn vào chỗ dấu hỏi chấm . 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG 
1. Đồ thị điện thế hoạt động 
? 
? 
? 
Mất phân cực 
Đảo cực 
Tái phân cực 
Dựa vào quá trình biến đổi điện thế em hãy giải thích tại sao chia thành : mất phân cực , đảo cực , tái phân cực ? 
 Điện thế hoạt động gồm 3 giai đoạn : 
 - Giai đoạn mất phân cực : 
	 Điện thế giữa hai bên màng đang chênh lệch (-70 mV) trở nên cân bằng (0 mV). 
 - Giai đoạn đảo cực : 
	 B ên trong màng trở nên tích điện +, bên ngoài tích điện -. 
 - Giai đoạn tái phân cực : 
	 Khôi phục lại sự chênh lệch điện thế (-70mV) 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG : 
1. Đồ thị điện thế hoạt động : 
 Điện thế hoạt động : là sự biến đổi điện thế nghỉ , từ phân cực sang mất phân cực , đảo cực và tái phân cực . 
Vậy điện thế hoạt động là gì ? 
 ? Ba giai đoạn của điện thế hoạt động diễn ra trong thời gian bao lâu ? 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG : 
1. Đồ thị điện thế hoạt động : 
2. Cơ chế hình thành điện thế hoạt động : 
a. Ở giai đoạn mất phân cực và đảo cực 
Bên trong tế bào 
Bên ngoài tế bào 
Màng tế bào 
K + 
K + 
K + 
K + 
K + 
K + 
Cổng K + 
mở hé 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Cổng Na + mở 
K + 
K + 
K + 
Cơ chế gây mất phân cực và đảo cực 
 Em hãy quan sát quá trình và giải thích tại sao giữa hai bên màng bị mất phân cực , bị đảo cực ? 
Vì sao khi cổng Na + mở Na + ồ ạt từ ngoài vào trong tế bào 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG : 
1. Đồ thị điện thế hoạt động : 
2. Cơ chế hình thành điện thế hoạt động : 
a. Ở giai đoạn mất phân cực và đảo cực 
b. Ở giai đoạn tái phân cực 
Màng tế bào 
Bên ngoài tế bào 
Bên trong tế bào 
K + 
K + 
K + 
K + 
Na + 
Cổng K + mở rộng 
Cổng Na + đóng 
K + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
Na + 
K + 
K + 
K + 
K + 
Cơ chế gây tái phân cực 
 Em hãy quan sát quá trình và cho biết nguyên nhân gây ra tái phân cực ? 
- - - - - - - - - - - - - - - - - 
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + 
ATP 
ADP 
2K + 
BƠM Na-K 
NGOÀI TB 
TRONG TB 
2K + 
MÀNG TB 
2K + 
2K + 
2K + 
2K + 
2K + 
2K + 
3Na + 
Na + 
3Na + 
3Na + 
3Na + 
3Na + 
3Na + 
 Sau ba giai đoạn : Na + bên trong nhiều , K + bên ngoài nhiều . 
 Vậy để lập lại trật tự như ban đầu thì phải nhờ quá trình nào ? 
 Sau ba giai đoạn chênh lệch điện tích đã trở lại – 70mV nhưng ion trong và ngoài màng thay đổi như thế nào so với trước ? 
 Sau ba giai đoạn bơm Na-K vận chuyển Na + từ trong ra ngoài TB và K + từ ngoài vào trong TB theo tỉ lệ 3 Na + : 2 K + để lập lại trật tự như ban đầu , qu á trình này tiêu tốn năng lượng . 
Na + 
Na + 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG : 
II. SỰ LAN TRUYỀN XUNG THẦN KINH TRÊN SỢI THẦN KINH 
Sợi thần kinh không có bao miêlin 
 Sợi thần kinh có bao miêlin 
Bao miêlin 
Eo Ranvie 
Hai loại sợi thần kinh cấu tạo khác nhau ở điểm nào ? 
Có hai loại sợi thần kinh . 
- Sợi không có bao miêlin : sợi không được bao bọc bởi miêlin 
- Sợi có bao miêlin : có các bao miêlin ( bản chất là photpho lipit cách điện ) bao bọc không liên tục , ở giữa các bao miêlin là eo Ranvie . 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG : 
II. SỰ LAN TRUYỀN XUNG THẦN KINH TRÊN SỢI THẦN KINH 
 Nghiên cứu SGK và quan sát sơ đồ sau để hoàn phiếu học tập sau . ( thời gian 5 phút ) 
Trên sợi không có bao miêlin 
Trên sợi có bao miêlin 
Cách thức lan truyền 
Cơ chế lan truyền 
Tốc độ lan truyền 
Tiêu tốn năng lượng 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG : 
II. SỰ LAN TRUYỀN XUNG THẦN KINH TRÊN SỢI THẦN KINH: 
Sự lan truyền xung trên sợi thần kinh 
Xung thần kinh lan truyền trên sợi thần kinh không có bao miêlin ( trên)và sợi có miêlin ( dưới ) 
A B C D E 
A B C D E 
Trên sợi không có bao miêlin 
Trên sợi có bao miêlin 
Cách thức lan truyền 
Cơ chế lan truyền 
Tốc độ lan truyền 
Tiêu tốn năng lượng 
Liên tục từ vùng này sang vùng khác kề bên 
Do mất phân cực , đảo cực và tái phân cực liên tiếp hết vùng này sang vùng khác . 
Lan truyền theo cách “ nhảy cóc ” từ eo Ranvie này sang eo Ranvie khác . 
Do mất phân cực , đảo cực và tái phân cực xảy ra từ eo Ranvie này sang eo Ranvie khác . 
Chậm (3 – 5 m/s ) 
Nhanh (100m/s) 
Tốn nhiều năng lượng 
Tốn ít năng lượng 
I. ĐIỆN THẾ HOẠT ĐỘNG 
II. SỰ LAN TRUYỀN XUNG THẦN KINH TRÊN SỢI THẦN KINH: 
A B C D E F G 
A B C D E F G 
Khi xung thần kinh lan truyền từ A sang B, xung ở B kích thích C tại sao lại không kích thích trở lại A? 
Kết luận : 
 - Xung thần kinh chỉ lan truyền một chiều , không quay trở lại . 
 - Nếu kích thích vào giữa sợi thần kinh thì xung lan truyền về hai phía . 
Xung sẽ lan truyền như thế nào nếu có kích thích vào giữa sợi thần kinh ? 
Kích thích 
Chiều lan truyền xung thần kinh 
CỦNG CỐ BÀI HỌC 
Câu 1: Xung thần kinh là : 
A. sự xuất hiện điện thế hoạt động 
B. thời điểm sắp xuất hiện điện thế hoạt động 
C. thời điểm chuyển giao giữa điện thế nghỉ sang điện thế hoạt động 
D. thời điểm sau khi xuất hiện điện thế hoạt động 
Câu 2: Vì sao trong ĐTHĐ xảy ra giai đoạn mất phân cực ? 
A. Do Na + đi vào làm trung hoà điện tích d ương trong màng TB. 
B. Do Na + đi vào làm c ân bằng điện tích trong và ngoài màng TB. 
C. Do K + đi vào làm trung hoà điện tích âm trong màng TB. 
D. Do K + đi vào làm trung hoà điện tích trong và ngoài màng TB. 
CỦNG CỐ BÀI HỌC 
Câu 3: Vì sao sự lan truyền xung thần kinh trên sợi trục có bao miêlin lại “ nhảy cóc ” ? 
A. Vì giữa các eo Ranvie , sợi trục bị bao bằng bao miêlin cách điện . 
B. Vì tạo cho tốc độ truyền xung nhanh . 
C. Vì không thay đổi tính thấm của màng chỉ xảy ra tại các eo Ranvie . 
D. Vì đảm bảo cho sự tiết kiệm năng lượng . 
B ài tập : 
 Xung thần kinh lan truyền theo các bó sợi thần kinh có bao milêin từ vỏ não xuống đến các cơ ngón chân làm cơ ngón chân co lại . Hãy tính thời gian xung thần kinh lan truyền từ võ não xuống ngón chân ( cho biết chiều cao của người nào đó là 1,6m, tốc độ lan truyền là 100m/s) 
Thời gian xung thần kinh lan truyền từ võ não xuống ngón chân là : 
1,6 m : 100 m / s = 0,016 giây 
Giải 
 Giai đoạn 
Nguyên nhân 
Kết quả 
Mất phân cực 
Đảo cực 
Tái phân cực 
Củng cố cơ chế hình thành điện thế hoạt động : 
Khi có kích thích cổng Na + mở Na + và trong tế bào 
Trung hoà điện tích âm gây mất chênh lệch điện thế 
Na + vào trong màng quá nhiều 
Cổng Na + đóng , cổng K + mở K + từ trong đi ra ngoài 
Bên ngoài lại mang điện tích + bên trong lại mang điện -. 
Bên trong mang điện tích + bên ngoài mang điện tích -. 
Cá đuối 
Điện phát ra là 60V 
Cá chình 
Điện phát ra là 600V 
Cá nheo 
Điện phát ra là 400V 
BÀI TẬP VỀ NHÀ 
- Trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa . 
- Đọc trước bài 30 “ Truyền tin qua xinap ”. 
II. LAN TRUYỀN XUNG THẦN KINH TRÊN SỢI THẦN KINH 
Tại sao điện thế hoạt động lan truyền trên sợi thần kinh có bao miêlin theo cách “ nhảy cóc ”? 
 A B C 
B lại kích thích cứ như vậy xung lan truyền tiếp một các liên tục . 
Sau đó K + ra ngoài gây tái phân cực , ba giai đoạn này lại gây ra kích thích tại điểm B. 
Khi có kích thích , Na + gây ra mất phân cực , đảo cực tại điểm A.